In juni vorig jaar tekende Zwitserland de intentieverklaring om 36 F-35-gevechtsvliegtuigen aan te kopen bij fabrikant Lockheed Martin. Nu proberen activisten, onder meer de Groene partij en de Sociaal-Democraten, daar een stokje voor te steken: ze eisen een nationaal referendum om over de kwestie te beslissen. Zo krijgt de Zwitserse bevolking de keuze of de F-35 het vliegtuig voor de toekomst is, of het een ander toestel wordt.

Zwitserland is een land van referenda. Viermaal per jaar is het mogelijk dat de bevolking een beslissing neemt, hetzij over grondwetswijzigingen (de verplichte referenda), hetzij over parlementaire besluiten. Op die manier wordt de bevolking meer betrokken in de nationale politiek. Ook kunnen er volksinitiatieven worden gestart, door een persoon of organisatie. Hiervoor moeten 100.000 stemmen worden ingezameld binnen 18 maanden: als dat lukt, kunnen de Zwitsers stemmen over kleinere, wetswijzigingen.

Druk op coalitie

Ook nu wordt zo’n volksinitiatief geëist, door een coalitie van de Sociaal-Democratische SP-partij, de Groene Partij en de GSoA, de Groep voor een Zwitserland zonder Wapens. Zij oordeelden dat de F-35 een luxe-jet is, en te duur is om operationeel te houden in tegenstelling tot andere moderne gevechtsvliegtuigen. De coalitie noemt de militaire neutraliteit van Zwitserland als belangrijke reden om tegen de deal te stemmen. Daarnaast zijn ook de kosten een zorg: verschillende andere gevechtsvliegtuigen zouden net zo goed werken bij de Zwitserse luchtmacht, tegen een veel lagere operationele kost.

Het referendum legt druk op de huidige coalitie in Zwitserland. In 2020 werd namelijk al een referendum georganiseerd om te beslissen of Zwitserland het leger moest moderniseren: maar 50,1 procent van de Zwitsers stemden ja. Over de keuze van nieuwe toestellen voor de luchtmacht werd toen niets beslist.

Leuren met gevechtsvliegtuigen

Sinds dat referendum onderhandelde de minister van Defensie met verschillende bedrijven over de mogelijke aankoop: Lockheed Martin presenteerde de F-35, Boeing leurde met de F-18 Super Hornet, het Franse bedrijf Dassault probeerde enkele Rafales aan te smeren en Airbus wilde graag enkele Eurofighter Typhoons verkopen aan Zwitserland.

Ondanks hevig gelobby van Frankrijk (dat via Airbus minderheidsaandeelhouder is van Dassault Group), dat Zwitserland miljarden aan belastingteruggaven en steun bij verder onderhandelingen met de Europese Unie beloofde als het de Rafale verkoos, besliste minister Viola Amherd toch dat de F-35 het gevechtsvliegtuig voor de Zwitserse luchtmacht moest worden. Meer bepaald gaat het om de A-variant, de standaardversie.

Als het referendum positief uitdraait tenminste. Normaal gezien maken volksinitiatieven relatief weinig kans op slagen, aangezien de regering of het parlement meestal een alternatief voorstelt. De meerderheidscoalitie heeft echter een belangrijke troef achter de hand: in maart wordt de deal met Lockheed Martin definitief getekend; een referendum moet dus voor maart plaatsvinden. Aangezien de datum voor de volksstemming zes maanden op voorhand moet geprikt worden, is het dus aan het parlement om in september een datum vast te leggen. De meerderheid heeft er dus alle baat bij om dit zo lang mogelijk te rekken: eens de deal getekend is, is er niet meer onderuit te komen.

(ns)