Er dreigt een burgeroorlog in de achtertuin van de Europese Unie. Dat zegt de Oekraïense oud-president Leonid Kravchuk, en hij staat lang niet alleen. Heel wat waarnemers vrezen dat het land in twee delen breekt. Deze kaarten helpen het conflict beter te begrijpen. 

1. Politieke breuk

Kravchuk sprak het parlement toe in Kiev en windt er geen doekjes om: “Heel de wereld ziet dat we op de rand van een burgeroorlog staan. Er zijn parallelle staatsstructuren ontstaan in ons land, er is een de-facto opstand”, zegt hij, verwijzend naar de protestgroepen die de autoriteiten uit Kiev in heel het westen van Oekraïne gewoon de deur hebben gewezen. Ze controleren heel wat regionale administraties. 

“Dit is een revolutie. Het is een dramatische situatie. We moeten de confrontatie stoppen”, zegt Kravchuk. Vraag is of dat nog wel kan. Eind januari schreef Max Fisher van de Washington Post al een stuk waarin hij heel duidelijk het conflict duidde. De kaart hierboven legt in één oogopslag het probleem uit: heel het westen van het land stemde pro-Europa, heel het oosten stemde voor de president. Alle delen van het land waar Kiev de controle kwijt is, zijn pro-Europees.

Als je kijkt naar de verkiezingsresultaten van Oekraïne sinds de onafhankelijkheid, zie je telkens hetzelfde patroon terugkomen. Het ene deel van het land stemt totaal anders dan het andere deel (klinkt dit bekend in de oren?). In 1991, vlak na de onafhankelijkheid, viel dat nog mee. Maar sindsdien komt hetzelfde patroon steeds opnieuw terug: het westen stemt helemaal anders dan het oosten:

2. De taalgrens

Die politieke breuk loopt quasi gelijk met een taalgrens (of wat had u gedacht?). Al is in Oekraïne geen sprake van een officiële grens zoals bij ons. Dat maakt het er des te moeilijker op natuurlijk. Officieel spreekt men Oekraïens, maar de invloed van het Russisch is gigantisch in het oosten van het land.

Echt objectieve bronnen over die taalverdeling zijn er overigens niet: beide partijen spreken elkaar uiteraard tegen en claimen zo groot mogelijke gebieden. Onderstaande kaart komt van de All-Ukrainian census die er in 2001 is gehouden, en geeft een erg dominante positie aan het Oekraïens. 

3. Etnische wortels  

Taal en gemeenschap hangen uiteraard nauw samen. De kaart van de Washington Post is misschien wel de meest objectieve bron. Ze geeft niet alleen het taalverschil weer, maar ook de aanwezigheid van de verschillende minderheden. Want je hebt Oekraïners die Oekraïens spreken, maar ook Oekraïners die Russisch spreken én (echte) Russen die Russisch spreken. Die laatsten wonen vooral op de Krim in het zuiden en aan de grens met Rusland in het Don-bassin.

4. Economische breuk

Daarmee houdt de tegenstelling tussen Oost en West niet op. Er zit namelijk ook nog een flinke economische saus over het geheel. Het Russische Oosten is namelijk een pak rijker dan het Europese Westen. Veel industrie zit in het rijke Don-bassin met Dnjepropetrovsk. Daar, in Kiev en op de Krim, zijn mensen veel rijker dan in het westen van het land.

De website Notes on Liberty bracht het mooi in kaart:

5. Totaal andere geschiedenis

En uiteraard gaat dit conflict eeuwen terug. Heel het westen behoorde historisch gezien tot het Poolse koninkrijk, delen zaten bij Litouwen, Oostenrijk-Hongarije zwaaide zelfs de plak in een deel van West-Oekraïne. Daar heerste een heel andere politieke cultuur dan in het Russische Tsarenrijk, dat altijd het oosten van het land domineerde. Pas na de Tweede Wereldoorlog werd Oekraïne geboren, als deel van de USSR. Maar de oude historische tegenstellingen zinderen vandaag zo hard na, dat het land nu op de rand van een burgeroorlog staat.