Blauw en zwart, of goud en wit? Het is de vraag die enkele maanden geleden in heel wat huiskamers en kantoren voor verdeeldheid zorgde. Maar daarmee was het niet voorbij, want de voorbije maanden hebben wetenschappers zich in tal van studies over het fenomeen gebogen. En ze hebben zowaar een mogelijke verklaring voor waarom we andere kleuren zien. Of toch ongeveer.

Eind februari verscheen een foto van een gestreepte jurk op Tumblr. De eigenares had nooit gedacht dat haar foto viraal zou gaan. Tot ze ontdekte dat iedereen gewoon totaal andere kleuren zag. Blauw en zwart, of toch goud en wit? Zonder twijfel waren ook mensen in jouw omgeving het totaal niet eens over de kleuren van de jurk. Probeer het nu enkele maanden later nog eens. Welke kleuren zie jij?

Nog eens ter verduidelijking: de echte kleuren van de jurk zijn blauw en zwart. En toch ziet soms zelfs een meerderheid op deze foto de kleuren goud en wit. Het was iets om gek van te worden, en dat resulteerde in 10 miljoen tweets in één week tijd. Over een jurk! Reden genoeg voor de wetenschap om de foto eens onder de loep te nemen. Er lopen zelfs verschillende studies, maar het zijn Amerikaanse wetenschappers die vermoedelijk een antwoord hebben. Het heeft te maken met de manier waarop onze hersenen werken, en dat is niet bij iedereen hetzelfde.

Ochtendmens of avondmens?

Bevil Conway, onderzoeker aan Wellesley College en MIT, vroeg 1.400 mensen om de jurk te beschrijven. Daarvan hadden 300 mensen de jurk nog nooit gezien – hoe ze die gevonden hebben, is ons een raadsel. Het resultaat: 57 procent ziet blauwe en zwarte strepen, 30 procent ziet witte en gouden strepen, en 10 procent ziet blauwe en bruine strepen. Bij 10 procent van de ondervraagden kunnen de kleuren die ze zien al eens wisselen.

Maar Conway zag nog een ander interessant patroon: vrouwen en oudere mensen zijn meer geneigd om witte en gouden strepen te zien. Die groep is ook vaker wakker bij daglicht, eerder dan nachtraven die vaak wakker zijn als het buiten al donker is. Concreet betekent dit het volgende: als je vaak laat wakker blijft, hebben je hersenen meer ervaring met kunstmatig licht, zodat ze het gewend zijn om de kleuren die je ziet aan te passen. Kunstmatig licht heeft een meer roodachtig licht in zich, wat door onze hersenen gecorrigeerd wordt. En daardoor zie je ondanks de belichting op de foto toch de echte kleuren blauw en zwart.

Ga je daarentegen altijd op tijd slapen, zodat je meestal wakker bent bij daglicht (natuurlijk licht dus), dan zullen je hersenen een blauwachtig licht corrigeren. Op de foto gaan je hersenen er bijgevolg van uit dat de verlichting door zonlicht wordt veroorzaakt, en dus zijn de kleuren die je ziet eerder goud en wit.

Bizarre foto

Maar wat maakt deze foto dan zo speciaal, want doorgaans zien we allemaal toch dezelfde kleuren? De onderzoekers stelden vast dat de jurk enerzijds verlicht wordt door zonlicht, dat door een raam aan de rechterkant binnenkomt. En anderzijds is er ook kunstmatig licht van de winkel waarin de jurk wordt verkocht. “Het resultaat is een dubbelzinnige lichtbron, al dan niet door toeval, die je visueel systeem compleet in de war brengt”, zegt Conway. En daardoor doen je hersenen dus beroep op ervaring, aangezien de informatie van de foto te beperkt is.

Het onderzoek, dat verschijnt in Current Biology, probeerde de situatie ook te simuleren. Kijk maar eens naar de onderstaande beelden. Wanneer de omgeving een blauwe verlichting heeft, ziet de meerderheid goud en wit, van zodra je kunstmatige verlichting creëert, wordt dat blauw en zwart. Al is het ook goed mogelijk dat je nog steeds dezelfde kleuren ziet, zo merkten we zelf.

The dress is ending relationships pic.twitter.com/ROVSENxmCX

— Dubuisson© (@MD13_Era) February 27, 2015

Niet eensgezind

Of dit een verklaring biedt, mag je zelf bepalen. Hoe dan ook wordt duidelijk dat je niet gek bent en er wel degelijk een logische verklaring voor dit fenomeen moet bestaan. De jurk is dus niet langer gewoon een virale foto op het internet, maar de basis van wetenschappelijk onderzoek. Wetenschappers geloven dat we zelfs nog iets over onze perceptie van kleuren zullen leren als we de juiste verklaring vinden.

En zoals het altijd gaat in de wetenschap zijn andere onderzoekers het niet eens met de bevindingen van hun collega’s. David Brainard, directeur van het Vision Research Center aan de universiteit van Pennsylvania, noemt het onderscheid tussen wie laat wakker blijft en wie vooral overdag wakker is “zuiver speculatie”. “We weten het gewoon niet. Ik zou er geen geld op durven inzetten.”

Zelf gelooft Brainard dat het iets te maken heeft met de dichtheid van de lenzen in onze ogen. Die neemt toe naarmate we ouder worden. Aangezien de lenzen de golflengten van de lichtinval op ons netvlies filteren, heeft dit een impact op de visuele informatie die onze hersenen krijgen. Maar hij geeft zelf toe dat ook dit maar speculatie is.

Een eensgezinde verklaring hebben we nog niet, maar we mogen dus gerust zijn dat er hard aan wordt gewerkt. En vooral: wat je ook ziet, je bent helemaal niet gek.