De Tweede Wereldoorlog begint in Europa steeds meer als geschiedenis aan te voelen, maar in Azië lijkt de oorlog soms nog springlevend. De oorzaak is het Yasukuni-schrijn, een oude herdenkingsplaats nabij Tokio die de buurlanden van Japan onlangs opnieuw deed huiveren. Zelfs de Verenigde Staten ervaren dit schrijn als een diplomatiek gezwel.

Eind december bracht premier Shinzo Abe een bezoek aan het schrijn. Het was zijn eerste bezoek sinds hij premier van Japan geworden is. Het zette druk op de al verzuurde relatie tussen Japan en China. Tokio verloor door die spanningen ooit zelfs een contract voor een hogesnelheidstrein tussen Peking en Shanghai. Dus waarom deed Abe net zoals zijn vele voorgangers iets wat zowel politiek als economisch negatief voor zijn land kan zijn? En waarom zijn vooral China en Zuid-Korea na meer dan 70 jaar nog altijd woest over deze herdenkingsplaats?

2,4 miljoen oorlogsslachtoffers

Het schrijn was niet altijd zo controversieel als vandaag. Het is de laatste rustplaats van ongeveer 2,4 miljoen oorlogsdoden. Bijgevolg zou het een herinnering moeten zijn aan het leed dat oorlog kan aanrichten en aan het bloedige verleden van Japan. Dat was ook de reden die premier Abe voor zijn bezoek aan het schrijn gaf. Yasukuni is in 1867 opgericht door Keizer Meiji na de Boshin-oorlog, die de modernisering van Japan inluidde. Al waren enkel keizersgezinde slachtoffers welkom. Tot aan het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn er restanten van oorlogsdoden bijgezet.

Het Yasukuni-schrijn is hoofdzakelijk gebruikt voor Japanners, maar ook voor een aantal Koreanen en Taiwanezen. De grote meerderheid van de restanten zijn van slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog, gevolgd door de Tweede Chinees-Japanse Oorlog, die ongeveer gelijktijdig met WO II viel.

1. Tweede Wereldoorlog	2.133.885
2. Tweede Chinees-Japanse Oorlog	191.243
3. Russisch-Japanse Oorlog	88.429
4. Mukden-incident	17.176
5. Eerste Sino-Japanse Oorlog	13.619
6. Boshin-oorlog	7.751
7. Seinan Rebellie	6.971
	Bron: Wikipedia

Oorlogsmisdadigers

Het schrijn kreeg doorheen de jaren ook veel prominente buitenlanders op bezoek. Onder hen: prins Edward (later even koning van Engeland), piloot Charles Lindenbergh en het hoofd van de Duitse luchtmacht Johannes Steinhoff. Maar sinds de jaren 70 kan zo’n bezoek een diplomatieke rel veroorzaken. De Japanse overheid besliste in 1969 om ook een aantal oorlogsmisdadigers, waaronder 14 klasse A-misdadigers, in het schrijn toe te laten. Pas negen jaar later is het plan uitgevoerd en het duurde nog een jaar voor Japan de media inlichtte.

China en Korea waren woedend over dit initiatief, aangezien het bloed van veel landgenoten aan de handen van deze oorlogsfiguren kleeft. Japan heeft zich volgens China nooit geëxcuseerd voor het bloedbad van Nanking. Na de overgave van de Chinese bestuurders, ontstond er in de stad grote chaos en probeerden soldaten te ontsnappen door de kleren van burgers af te nemen. De Japanse troepen zouden zich vervolgens schuldig hebben gemaakt aan verkrachting, moord en diefstal.

Overleden nazi

Dat de begrafenis van oorlogsmisdadigers ook in Europa een pijnlijk thema vormt, is in oktober 2013 nog gebleken. Toen overleed een van de oudste oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog. Erich Priebke was na de oorlog in Italië opgepakt, maar ontsnapte en vluchtte naar Argentinië. Daar genoot hij tientallen jaren van zijn vrijheid tot hij na een interview met ABC in 1994 weer opdook. Hij kreeg huisarrest en stierf op honderdjarige leeftijd. Argentinië weigerde Priebke naast zijn vrouw te begraven. Uiteindelijk besloten Italië en Duitsland de man op een geheime plaats bij te zetten.Na de Tweede Wereldoorlog zijn de meeste veroordeelde nazi-misdadigers geëxecuteerd en gecremeerd, zodat ze spoorloos uit deze wereld zouden verdwijnen. Waar dat niet gebeurde, waren de lichamen een heikel discussiepunt. Zo hebben de Britten in de gevangenis van Hamelen 155 veroordeelde oorlogscriminelen opgehangen. Ze werden anoniem naast elkaar binnen de gevangenismuren begraven. Maar toen Duitsland in 1953 weer de controle over Hamelen kreeg, besloten ze alle lichamen op te graven en een deftig graf te geven. Veel Duitsers zagen ook deze overledenen als mannen die ooit geliefd waren bij hun familie. Pas in de jaren 80 is besloten het kerkhof niet meer te onderhouden en raakten de graven overwoekerd.

Geen keizers

In Japan komt er maar geen einde aan de ruzie met China over het Yasukuni-schrijn. Zo zag de overheid een Chinees voorstel om enkel de oorlogsmisdadigers te verwijderen niet zitten. Geborgen zielen mogen hun status als kami immers niet verliezen. Onder de criminelen bevindt zich ook generaal Hideki Tojo. Deze man wordt verantwoordelijk gehouden voor de dood van bijna vier miljoen Chinezen. Hij was tijdens de Tweede Wereldoorlog premier én minister van Binnenlandse en Buitenlandse Zaken. Tojo was ook rechtstreeks verantwoordelijk voor de aanval op Pearl Harbor, het begin van de oorlog tussen de VS en japan. In 1948 werd hij in Tokio opgehangen. De as van zijn lichaam is verspreid over twee begraafplaatsen, waaronder dus het Yasukuni-schrijn.

De Japanse keizers hebben het schrijn sinds de jaren 70 niet meer bezocht, maar premiers komen regelmatig over de vloer. Abe was de achtste Japanner die als premier zijn respect in het schrijn ging tonen. In 1983 startte Yasuhiro Nakasone deze omstreden traditie met een eerste openlijk bezoek. Hunuchiro Koizumi was tussen 2001 en 2006 de premier die het vaakst naar het schrijn trok. Hij ging jaarlijks op bezoek.

Premier Yasuo Fukuda besloot het schrijn niet te bezoeken en probeerde zelfs een wet goed te keuren die het toekomstige premiers wettelijk zou verbieden om naar de herdenkingsplaats te gaan.

Wrevel in VS

Het bezoek van premier Abe werd ook in de VS als een teleurstelling onthaald. De Amerikanen waren al tevreden dat Abe voor wat stabiliteit kon zorgen in een regio die door de aanwezigheid van China erg gevoelig ligt. Vorig jaar wou minister van Buitenlandse Zaken John Kerry nog het goede voorbeeld geven door een ander graf te bezoeken.

Abe is één van de populairste premiers van de voorbije tien jaar. Zelf zegt hij het schrijn te bezoeken als actie tegen oorlog. “Het is niet mijn bedoeling om de Chinese en Koreaanse bevolking te kwetsen.”

Maar misschien heeft zijn bezoek nog een onderliggende reden. Zijn grootvader was een nationalist en werd ooit opgepakt door de VS. Abe wil mogelijk proberen om te breken met een grondwet die Japan na de Tweede Wereldoorlog door de VS is opgelegd.

Veel belangrijke staatshoofden kreeg het Yasukuni-schrijn na 1979 niet meer op bezoek. Enkele figuren die het wel deden: de Dalai Lama in 1981, de Litouwse premier Adolfas Slezevicius in 1993, de president van Taiwan in 2007 en Front National-leider Jean-Marie Le Pen in 2010.