De gemiddelde lichaamsgrootte van de mens is de afgelopen miljoen jaar flink veranderd. Er zijn nu sterke aanwijzingen dat het klimaat daar iets mee te maken had. Koudere klimaten dreven de evolutie van grotere lichamen aan, terwijl warmere klimaten tot kleinere lichamen leidden.

Een interdisciplinair team van onderzoekers, onder leiding van de universiteiten van Cambridge en Tübingen, heeft de meetlinten bovengehaald om de lichamen en hersenen op te meten van meer dan 300 fossielen van het geslacht Homo (‘sapiens’ duidt op de soort) van over de hele wereld. Die gegevens legden ze vervolgens naast een reconstructie van de regionale klimaten in het afgelopen miljoen jaar. Elk fossiel werd dus gekoppeld aan het klimaat dat het in levenden lijve heeft ervaren.

Uit de studie, zopas verschenen in het vaktijdschrift Nature Communications, blijkt dat de gemiddelde lichaamsgrootte van de mens in het afgelopen miljoen jaar aanzienlijke schommelingen heeft doorgemaakt. Grotere lichamen, die een buffer vormen tegen de koude, ontwikkelden zich in koudere streken. Kleinere lichamen, je raadt het, vormden zich bij warmere temperaturen.

“Onze studie geeft aan dat het klimaat – met name de temperatuur – het afgelopen miljoen jaar de belangrijkste motor is geweest achter de veranderingen in lichaamsgrootte”, verklaart professor Andrea Manica van de Universiteit van Cambridge. “We kunnen aan de mensen van vandaag zien dat zij die in warmere klimaten leven, kleiner zijn, en zij die in koudere klimaten leven, groter. We weten nu dat het laatste miljoen jaar dezelfde klimatologische invloeden hebben gewerkt.”

Wat met onze hersenen?

De onderzoekers keken ook naar de impact van milieufactoren op de hersenomvang bij het geslacht Homo. Maar over het algemeen bleek er maar een zwak verband te zijn tussen de twee. Wel bleek de hersengrootte groter te zijn in habitats met minder vegetatie, zoals open steppen en graslanden, maar ook in ecologisch stabielere gebieden. De auteurs suggereren dat mensen in deze habitats op grotere dieren jaagden. De grote hersengroei zou een bijproduct kunnen zijn van die complexe taak. 

“We ontdekten dat verschillende factoren de grootte van de hersenen en de lichaamsgrootte bepalen – ze staan niet onder dezelfde evolutionaire druk”, zegt Manuel Will van de Universiteit van Tübingen. “De omgeving heeft een veel grotere invloed op onze lichaamsgrootte dan onze hersengrootte.”

Blijven we verder evolueren?

Ook zijn er volgens de onderzoekers sterke aanwijzingen dat de grootte van het menselijk lichaam en de hersenen blijft evolueren. Ons lichaam past zich nog steeds aan verschillende temperaturen aan en mensen met gemiddeld grotere lichamen leven tegenwoordig in koudere klimaten, klinkt het. 

De hersenomvang van onze soort lijkt daarentegen sinds het begin van het holoceen (ongeveer 11.650 jaar geleden) te zijn afgenomen. “De toenemende afhankelijkheid van technologie, zoals het uitbesteden van complexe taken aan computers, kan de hersenen in de komende paar duizend jaar nog verder doen krimpen”, voorspellen de auteurs. 

“Het is leuk om te speculeren over wat er in de toekomst met de afmetingen van lichaam en hersenen zal gebeuren”, zegt Manica nog, “maar we moeten voorzichtig zijn om niet te veel te extrapoleren op basis van het afgelopen miljoen jaar, omdat er zoveel factoren kunnen veranderen.”

(bzg)

Lees ook: Cafeïne kan (even) de structuur van onze hersenen veranderen