Talibanstrijders losten vreugdevuur met Kalasjnikovs en schudden hun vuisten in de lucht na de terroristische aanslagen van 11 september. Die aanvankelijke bravoure verdween toen de Amerikaanse bommen begonnen te vallen, na de weigering om Osama Bin Laden uit te leveren. Binnen een paar weken waren veel taliban uit de Afghaanse hoofdstad gevlucht, doodsbang voor het gejank van naderende B-52-bommenwerwerpers en kruisraketten.

De taliban gingen in een paar weken van heerschappij over Afghanistan naar een uitgeputte strijdmacht, op de vlucht door het dorre berglandschap van Afghanistan. Wat niet algemeen geweten is: aan het eind van november 2001 begonnen de talibanleiders contact te zoeken met Hamid Karzai, die spoedig de interim-president van Afghanistan zou worden. Ze wilden immers een deal sluiten.

Taliban hadden maar één eis: amnestie

De taliban waren volledig verslagen, ze hadden geen eisen, behalve amnestie. Boodschappers pendelden heen en weer tussen Karzai en het hoofdkwartier van de talibanleider, Mullah Muhammad Omar, in Kandahar. Karzai had een overgave van de taliban voor ogen die de militanten ervan zou weerhouden een rol van betekenis te spelen in de toekomst van het land. Maar de Bush-administratie, ervan overtuigd dat de taliban voor altijd zouden worden weggevaagd, was niet in de stemming voor een deal.

“De Verenigde Staten zijn niet geneigd om over overgave te onderhandelen”, zei minister van Defensie Donald H. Rumsfeld destijds op een persconferentie, eraan toevoegend dat de Amerikanen er geen belang bij hadden Mullah Omar toe te staan om zijn dagen waar dan ook in Afghanistan door te brengen. De Verenigde Staten wilden hem gevangen nemen. Of beter nog: dood.

Bijna 20 jaar later onderhandelden de Verenigde Staten wél over een deal om de Afghaanse oorlog te beëindigen, maar de machtsverhoudingen lagen nu heel anders – helemaal in het voordeel van de taliban. Voor diplomaten die jarenlang hebben geprobeerd de Amerikaanse en NAVO-missie in Afghanistan te ondersteunen, voelde de deal die Trump in februari 2020 met de taliban sloot om Amerikaanse troepen terug te trekken aan als verraad – een deal die Biden besloot te handhaven kort na zijn aantreden dit jaar.

Blind door wraakgevoelens

Nu de taliban weer aan de macht zijn, kijken sommige van die diplomaten terug op een gemiste kans van de Verenigde Staten, al die jaren geleden, om een ​​overgave van de taliban na te streven die Amerika’s langste oorlog in de kinderschoenen had kunnen stoppen of aanzienlijk had kunnen verkorten. En duizenden levens zou hebben gespaard.

“Het was fout dat we de poging van de taliban om te onderhandelen afwezen”, schrijft Carter Malkasian in zijn boek The American War in Afghanistan: A History over de Amerikaanse besluit om bijna 20 jaar geleden niet te praten over een overgave van de taliban. Malkasian is historicus en voormalig senior adviseur van generaal Joseph Dunford, die voorzitter was van de Joint Chiefs of Staff tijdens delen van de regeringen van Obama en Trump. “We waren enorm overmoedig in 2001 en we dachten dat we de taliban hadden verslagen en dat ze niet meer terug zouden komen”, zegt hij. “We wilden ook wraak, en dus hebben we veel fouten gemaakt die we niet hadden moeten maken.”

De aanslagen van 11 september 2011 veroorzaakten een gevoel van nationaal verdriet, vernedering en woede in de VS. Het bracht een passie voor wraak met zich mee die mogelijk ook veel Amerikaanse functionarissen blind heeft gemaakt voor de lange geschiedenis van mislukte invasies en bezettingen in Afghanistan.

Amper twee weken nadat Rumsfeld de inspanningen van Karzai had getorpedeerd om via onderhandelingen een einde te maken aan de gevechten, begon een conferentie in Bonn om een ​​opvolger van de regering in Afghanistan te plannen, zonder de taliban. Die top bezegelde de rol van de taliban als buitenstaanders verder. De meeste van degenen die voor de conferentie waren uitgenodigd, waren expats of vertegenwoordigers van de krijgsheren wier misbruik van Afghaanse burgers in de jaren negentig had geleid tot de overname van het land door de taliban.

De rol van Pakistan

Wat de Amerikanen – en het Westen bij uitbreiding – niet begrepen, was dat Pakistan de talibanregering misschien wel had laten vallen op hun verzoek, maar niet de taliban. Dat was een kritisch onderscheid. Zodat ze opnieuw konden rekruteren, opnieuw financieren, opnieuw opleiden en zichzelf terug in Afghanistan projecteren.

Tegen de tijd dat de regering-Trump een deal bereikte met de taliban, waren de Verenigde Staten uitgeput door de oorlog. Bijna 2.500 Amerikanen waren omgekomen tijdens gevechten op Afghaanse bodem, samen met bijna 1.000 troepen van bondgenoten. De tol voor Afghanen is veel hoger geweest: volgens het Watson Institute van Brown University zijn minstens 240.000 Afghanen omgekomen, velen van hen burgers. Volgens sommige schattingen hadden de Amerikaanse belastingbetalers bijna twee biljoen dollar aan de oorlog uitgegeven.

De taliban gingen daarentegen veel sterker de onderhandelingen in. Hun veilige haven in Pakistan, waarnaar ze in 2001 waren gevlucht, was een aanvoerlijn geworden. En zelfs op het hoogtepunt van de Amerikaanse troepenaanwezigheid waren de opstandelingen in staat om een ​​groeiende stroom rekruten uit zowel Afghanistan als Pakistan aan te houden, deels aangewakkerd door stijgende winsten uit de drugshandel.

Lees ook:

• Het verbluffende prijskaartje van het materiaal dat het Amerikaanse leger achterliet in Afghanistan
• Waarom de taliban de Chinezen nerveus maakt

(jvdh)