Wetenschappers hebben een reeks zorgwekkende zwakheden ontdekt in de ijsplaat die een van de gevaarlijkste gletsjers van Antarctica tegenhoudt, de Thwaites Glacier, bijgenaamd de Doomsday Glacier. De nieuwe ontdekkingen suggereren dat de enorme gletsjer binnen de komende drie tot vijf jaar zou kunnen versplinteren. Dat zou op termijn een zeespiegelstijging van een meter betekenen en veel steden die aan de kust liggen in serieuze problemen brengen.

Tot voor kort werd de ijsplaat gezien als het meest stabiele deel van de Thwaites-gletsjer, die zes keer groter is dan België en honderden meters dik. Het smelten van Thwaites is nu al verantwoordelijk voor ongeveer 4 procent van de jaarlijkse wereldwijde zeespiegelstijging. Maar vanwege de ijsplaat, die functioneert als een dam, stroomde het oostelijke deel van Thwaites langzamer dan de rest van de beruchte doemsdag-gletsjer in zee.

Nieuwe gegevens tonen echter aan dat de opwarmende oceaan de oostelijke ijsplaat van onderaf erodeert. Satellietbeelden die vorige maand zijn gemaakt en maandag werden gepresenteerd op de jaarlijkse bijeenkomst van de American Geophysical Union, tonen verschillende grote diagonale scheuren die zich uitstrekken over de drijvende ijswig.

Deze zwakke plekken zijn als scheuren in een voorruit. Ze impliceren dat de oostelijke ijsplaat zal uiteenvallen in honderden ijsbergen. Het falen van de ijsplaat zou de wereldwijde zeespiegelstijging niet onmiddellijk versnellen. Ze drijft al op het oceaanoppervlak en neemt dezelfde hoeveelheid ruimte in beslag, of deze nu vast of vloeibaar is. Maar wanneer ze het begeeft, zal het oostelijke derde deel van de Thwaites-gletsjer in snelheid verdrievoudigen, waardoor voorheen niet aan zee grenzend ijs wel in de oceaan zal belanden. De totale ineenstorting van Thwaites zou kunnen leiden tot een zeespiegelstijging van enkele meters, zeggen wetenschappers, waardoor miljoenen mensen in kustgebieden in gevaar komen.

“De dingen evolueren hier heel snel”, vertelde Ted Scambos, een glacioloog aan de Universiteit van Colorado Boulder, en een leider van de International Thwaites Glacier Collaboration (ITGC) verslaggevers via Zoom vanaf McMurdo Station aan de kust van Antarctica. “Het is ontmoedigend.”

De observaties laten ook zien dat de opwarmende oceaan de greep van de ijsplaat op de onderwaterberg die eronder ligt, losmaakt. Die berg fungeert ook als een rem tegen de ijsrivier op zijn rug. Zelfs als de breuken er niet voor zorgen dat de ijsplaat desintegreert, zal die waarschijnlijk binnen het volgende decennium volledig loskomen van de zeebodem.

Antarctica verliest de jongste jaren steeds sneller ijs

“Maar aan de Zuidpool, daar wordt het juist kouder”, was één van de mantra’s van klimaatontkenners. Maar Antarctica, het meest geïsoleerde deel van de planeet, blijkt wel degelijk ook een van de snelst opwarmende. Met oppervlakteluchttemperaturen die sinds de jaren negentig stijgen met een snelheid die driemaal sneller is dan het mondiale gemiddelde.

Uit onderzoek blijkt dat de ijzige leegte van het binnenland van Antarctica opgewarmd is met ongeveer 0,6 graden Celsius per decennium in de afgelopen 30 jaar. Het wereldwijde gemiddelde over die tijd was ongeveer 0,2 graden Celsius per decennium.

Hoewel delen van de kust van Antarctica ijs verliezen, wat bijdraagt ​​aan de zeespiegelstijging, loopt de pool zelf voorlopig geen gevaar om te smelten, aangezien de gemiddelde temperatuur het hele jaar door daar nog steeds rond de -50 graden Celsius ligt. Maar de studie laat wel weer zien dat geen enkele plaats onaangetast blijft door verandering op een opwarmende planeet.

Door de weergegevens te analyseren en klimaatmodellen te gebruiken, ontdekten de onderzoekers dat de stijgende temperaturen het gevolg zijn van veranderingen in de atmosferische circulatie die hun oorsprong duizenden kilometers verderop in het westelijke, tropische deel van de Stille Oceaan hebben.

De temperatuur aan de Zuidpool wordt sinds 1957 bijgehouden, toen de eerste Amerikaanse basis daar werd voltooid. Decennialang waren de gemiddelde temperaturen stabiel of daalden ze zelfs. Sterke westenwinden die het continent omcirkelden, dienden als een barrière, waardoor werd voorkomen dat warmere lucht het interieur binnendrong.

Maar dat veranderde tegen het einde van de 20ste eeuw, toen de temperatuur van het zeeoppervlak in de westelijke tropische Stille Oceaan begon te stijgen. De verwarmende oceaan verwarmde de lucht, die golfjes veroorzaakte van hoge en lage druk in de atmosfeer die reikten tot aan het Antarctisch Schiereiland, meer dan 7.500 kilometer verderop.

118 keer 400.000 olympische zwembaden

In combinatie met de sterkere westenwinden, leidden de rimpelingen tot sterkere stormen in de Weddellzee, ten oosten van het Antarctisch Schiereiland. Deze roterende of cyclonische stormen stroomden warmere lucht uit de Zuid-Atlantische Oceaan naar het binnenland van het continent. Sterkere stormen in de Weddellzee hebben ook geleid tot een recente daling van het zee-ijs in de regio.

De opwarming is niet uniform over het Antarctische Plateau, de enorme uitgestrektheid die het grootste deel van het binnenland beslaat, inclusief de zuidpool zelf. We hoeven ons ook geen zorgen te maken dat het ijs daar gaat verdwijnen. Maar dat is een ander verhaal aan de kustlijn van het immense continent.

Vooral langs de kust van West-Antarctica smelt het warmere zeewater de ijsplaten van onderaf, wat uiteindelijk leidt tot een stijging van de zeespiegel. Hoewel de impact van de opwarming op de Zuidpool zelf misschien niet zo groot is, heeft ijsverlies langs de kust – dat nog maar in z’n beginfase zit – wel enorme gevolgen.

Wetenschappers verwachten dat het die dooi is die onze zeespiegel drastisch zal veranderen. De kust van West-Antarctica verloor gemiddeld 118 miljard ton ijs per jaar de jongste twee jaar. Slechts één miljard ton ijs is genoeg om 400.000 olympische zwembaden te vullen.

(jvdh)