Het Groot Barrièrerif is het grootste koraalrif ter wereld. Het bestaat uit meer dan 2.900 individuele riffen en 900 eilanden die zich uitstrekken over 2.600 kilometer over een gebied van ongeveer 334.400 vierkante kilometer. Het rif is gelegen in de Koraalzee, voor de kust van Queensland in Noord-Oost Australië. Het Groot Barrièrerif kan vanuit de ruimte waargenomen worden en is ’s werelds grootste alleenstaande structuur, gemaakt door levende organismen.

Beelden gemaakt vanuit helikopters en vliegtuigen laten zien dat over een lengte van 1.200 kilometer het koraal momenteel aan het verbleken is. Het is de eerste keer dat massale verbleking heeft plaatsgevonden in een koeler La Niña-jaar waarvan wetenschappers hadden gehoopt dat het een periode van herstel zou zijn voor koralen.

Een stuk van 250 kilometer in de centrale regio van het rif, ten noorden en ten zuiden van Townsville, is bijzonder hard getroffen. Sommige koralen zijn er al dood.

Wijdverbreide massale verbleking van koralen werd voor het eerst gezien in 1998 en vond opnieuw plaats in 2002, 2016, 2017 en 2020. Volgens een studie is 98 procent van de 3.000 individuele riffen die het hele systeem vormen minstens één keer getroffen door verbleking ondertussen.

Wat is verbleking en betekent het dat het koraal dood is?

Koraalverbleking vindt plaats wanneer het dier (koraal is wel degelijk een dier) gestrest raakt door bovengemiddelde watertemperaturen. Het koraal verdrijft de algen die erin leven en die het voorzien van voedsel en kleur.

Als koraal verbleekt, is het nog niet dood. Koraalriffen die onderhevig zijn aan wijdverbreide verbleking, kunnen nog steeds herstellen als de omstandigheden verbeteren, maar naar schatting zal dit tot 12 jaar duren. Tenminste, als er in de tussentijd geen nieuwe verstoring is, zoals een cycloon of een andere verbleking.

Of een koraal verbleking kan overleven, hangt af van hoe lang de omstandigheden stressvol blijven en tot welk niveau. Bovendien zijn sommige soorten gevoeliger dan andere. Als water te lang te warm blijft, zullen koralen uiteindelijk afsterven. Maar als de watertemperatuur daalt en het ultraviolette licht minder intens wordt, kan het koraal herstellen en overleven.

Als koraal een verblekingsgebeurtenis overleeft, wordt het nog steeds fysiologisch beïnvloed, omdat het verbleken de groeisnelheid kan vertragen en de reproductiecapaciteit kan verminderen. Overlevende kolonies worden ook vatbaarder voor andere uitdagingen, zoals ziekte.

Het ene koraal is het andere niet

Overleving hangt ook af van de eigen veerkracht van elk individueel koraal: het vermogen om om te gaan met hogere temperaturen en verhoogde ultraviolette stress. Snelgroeiende vertakte koralen zijn bijvoorbeeld het meest vatbaar voor verbleking en sterven over het algemeen als eerste. Langlevende massieve koralen, zoals porieten, zijn mogelijk minder vatbaar voor verbleking, vertonen minimale effecten van verbleking en herstellen sneller.

Koralen kunnen fluorescerende pigmenten gebruiken om zichzelf te beschermen tegen overmatige ultraviolette straling – een beetje zoals zonnebrandcrème waarmee koraal het binnenkomende licht kan beheren, filteren en proberen te reguleren. Voor de toevallige waarnemer zien fluorescerende koralen er fel paars, roze, blauw en geel uit. Voor rifwetenschappers is fluorescentie een duidelijk signaal dat koralen gestrest zijn en moeite hebben om hun interne balans te reguleren.

De meeste koraalsoorten hebben fluorescerende pigmenten in hun weefsel. Sommige zijn altijd zichtbaar voor mensen, vooral vertakte koralen met helderblauwe of roze tinten op de uiteinden van hun takken. Andere zijn nooit zichtbaar en sommige zijn alleen zichtbaar in tijden van hittestress wanneer koraalkolonies deze fluorescerende pigmenten versterken om de toenemende ultraviolette intensiteit in warmere zeeën te bestrijden.

Waarom herstel een onwaarschijnlijk scenario is

Wetenschappers meten hittestress op koralen met behulp van een metriek genaamd “graadverwarmingsweken” (Degree Heating Weeks of DHW). Eén graad DHW is wanneer de temperatuur op een bepaalde locatie meer dan 1°C boven de historische maximumtemperatuur ligt. Als het water gedurende een week 2°C boven het historische maximum staat, wordt dit beschouwd als twee graden DHW. Over het algemeen verwachten wetenschappers na vier graden DHW tekenen van stress en koraalverbleking te zien. Het duurt meestal acht graden DHW voordat koraal sterft.

Volgens gegevens van het Bureau of Meteorology blijven veel delen van het Great Barrier Reef, zoals bij Cairns en Port Douglas, momenteel in het venster van tussen de vier en acht graden DHW. Maar sommige gebieden, in de buurt van Townsville en de Whitsundays, ervaren ernstige bleekstress na acht graden DHW.

Hoewel er hoop is dat veel koraalriffen zullen herstellen van deze verbleking, kunnen de gevolgen op de lange termijn niet worden onderschat. Wanneer koralen verbleken, stoten ze hun zoöxanthellen uit – eencellige algen die koraal kleur en energie geven. Sommige koralen kunnen hun zoöxanthellen terugkrijgen nadat het bleken voorbij is, maar dit duurt meestal tussen de drie en zes maanden.

Om het nog erger te maken, vereist volledig herstel van het rif geen nieuwe verblekingsgebeurtenissen of andere verstoringen in de jaren die volgen. Aangezien het Great Barrier Reef sinds het einde van de jaren negentig zes keer is verbleekt, en gezien het huidig traject van de klimaatverandering, lijkt dit een onwaarschijnlijk scenario.

Het gaat gewoon te snel

Hoewel sommige koralen kunnen leren omgaan met deze nieuwe omstandigheden door mogelijk meer hittetolerante zoöxanthellen te verwerven, is de realiteit dat de verandering te snel gaat voor koraal om zich via evolutie aan te passen. De ernstige verbleking in voorgaande jaren betekent ook dat toekomstige gebeurtenissen minder ernstig kunnen lijken. Maar dit komt simpelweg omdat de meeste hittegevoelige koralen al zijn gestorven, wat mogelijk resulteert in een kleinere kans op wijdverbreide ernstige verbleking.

Als de wereldwijde emissies onverminderd doorgaan, kan Australië deze eeuw met 4 graden of meer opwarmen. In dit scenario zal vanaf 2044 waarschijnlijk elk jaar wijdverbreide koraalverbleking plaatsvinden op het Great Barrier Reef. (am)