Er zijn meer kippen dan enige andere vogelsoort op aarde. Er lopen drie kippen voor elke mens rond op onze planeet, en die zijn als basisvoedsel onmisbaar geworden. Maar de vraag waar kippen vandaan komen en hoe mensen ertoe kwamen om kippen te gaan houden en eten, is ons tot nu toe ontgaan. Maar nu weten we meer.

Voor veel mensen is het moeilijk om kippen te zien als iets anders dan voedsel. Maar twee nieuwe onderzoeken veranderen ons begrip van de mens-kiprelatie.

Een van die nieuwe onderzoeken dateerde botten van 23 van de vroegste kippen in Europa en Noordwest-Afrika, om hun leeftijd te testen. Daardoor krijgen we een duidelijker inzicht in wanneer ze in deze gebieden zijn aangekomen en hoe mensen met hen omgingen. Slechts vijf exemplaren kwamen overeen met de data die archeologen hen eerder hadden toegekend. De andere 18 waren veel recenter dan eerder werd gedacht, soms duizenden jaren later.

Eerdere hypothesen, die hun data baseerden op contextuele aanwijzingen zoals waar deze botten zich bevonden en met welke andere artefacten ze werden gevonden, suggereerden dat er tot 7.000 jaar geleden kippen in Europa aanwezig waren. Maar de nieuwe resultaten laten zien dat ze pas rond 800 voor Christus (2.800 jaar geleden) werden geïntroduceerd.

Hieruit blijkt dat kippen vrij recent in Europa zijn aangekomen, vergeleken met als huisdier gehouden runderen, varkens en schapen, die ongeveer 6.000 jaar geleden onze contreien bereikten. De nieuwe datering suggereert ook dat er op veel locaties een vertraging van enkele honderden jaren was vanaf het moment dat kippen voor het eerst in een gebied werden geïntroduceerd, totdat ze echt als voedsel werden beschouwd.

Mee het graf in

Veel van de vroege kippen die zijn geïdentificeerd, zijn complete of bijna complete skeletten. In Groot-Brittannië vertoont geen van de oudste skeletten het bewijs dat ze werden geslacht voor menselijke consumptie. Het waren vaak oudere dieren, begraven in kuilen. Eén exemplaar had zelfs een goed genezen beenbreuk, wat wijst op menselijke zorg. Die kip kon ook nog steeds eieren leggen: ze had een stof genaamd medullair bot in haar skelet dat wordt gevormd tijdens de eiproductie.

Deze aanwijzingen suggereren dat deze vroege aankomsten in Noord-Europa, in plaats van als een voedselbron te worden beschouwd, eerder als speciale exoten werden beschouwd, vooral gezien hun kleine populatieomvang in die tijd.

Op sommige locaties, kort nadat kippen werden geïntroduceerd, vinden we ze begraven bij mensen. Een nieuw onderzoek naar Britse begrafenissen uit de late ijzertijd en Romeinse graven met kippen geeft aan dat deze begrafenisrituelen vaak geslachtsgebonden waren: mannen werden begraven met hanen en vrouwen met kippen. Hun rol was wellicht om menselijke zielen naar het hiernamaals te leiden.

Gallus gallus spadiceus

Een dergelijke rol zou in overeenstemming zijn geweest met hun associatie met Mercurius (de Romeinse god van communicatie en reizen). Grote hoeveelheden hanen werden geofferd aan Mercurius in tempels. In andere gevallen waren de kippen in graven een voedseloffer. Dit is een praktijk die tijdens de Romeinse periode in Groot-Brittannië gebruikelijker werd.

Het is duidelijk dat de relatie tussen mens en kip geruime tijd complex was en om meer ging dan alleen eten. Dus waar kwamen deze bijzondere vogels voor het eerst vandaan?

Recente DNA-analyses bevestigden dat kippen gedomesticeerd waren van een ondersoort van rode jungle-hoenders, Gallus gallus spadiceus genaamd, die in Zuid- of Zuidoost-Azië leefde. Dit zou impliceren dat kippen werden gedomesticeerd in deze brede regio.

Tot nu waren er drie hoofdhypothesen over locatie en timing. De eerste plaats de domesticatie ongeveer 4.000 jaar geleden in de Indusvallei. De tweede stelt dat het meer dan 8.000 jaar geleden in Zuidoost-Azië is gebeurd. De derde ziet hun oorsprong in het noorden van China 10.000 jaar geleden.

Maar deze theorieën houden geen rekening met cruciale factoren zoals dateringonzekerheden, skeletachtige overeenkomsten tussen kippen en andere lokale wilde soorten, en de bredere culturele en ecologische context.

Geen kippen zonder rijst

Een tweede nieuwe studie gaat over de identificatie van de soort, de gedomesticeerde status en de datering van de oudste gerapporteerde kippenbotten van meer dan 600 archeologische vindplaatsen in 89 landen, op vier continenten. De onderzoekers ontdekten dat alle drie de hypothesen onjuist zijn. De oudste botten die nu met vertrouwen aan gedomesticeerde kippen zijn toegewezen, zijn afkomstig van de neolithische vindplaats Ban Non Wat in centraal Thailand en dateren van ongeveer 3.500 jaar geleden – veel later dan eerder werd gedacht.

Hoewel er nog steeds onduidelijkheid bestaat over waarom kippen werden gedomesticeerd, lijkt één ding kippen en mensen bij elkaar te hebben gebracht: rijst. De introductie van droge rijstteelt in centraal Thailand valt samen met de datering van de oudste kippenresten. Dit suggereert dat het nieuwe type landbouw een katalysator kan zijn geweest voor het domesticatieproces.

Het kappen van het oerwoud voor de graanteelt zou een comfortabele omgeving hebben gecreëerd voor de rode junglehoenders. Tegelijkertijd zou de nieuw geteelde rijst, samen met gierst, de wilde junglehoenders in nauw contact met mensen hebben gebracht, waardoor het domesticatieproces werd aangewakkerd, waarna hun afstammelingen van kippen over de hele wereld werden verspreid door migrerende mensen.

(kgl