De afschaffing van de opkomstplicht bij de lokale verkiezingen in Vlaanderen leidde tot een lagere opkomst, maar had slechts een beperkte invloed op de uiteindelijke verkiezingsuitslagen. Politicologen weerleggen daarmee claims van diverse politieke partijen over de impact van de afwezigheid van verplichte deelname.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober wezen verschillende partijen op de gevolgen van de lage opkomst. PVDA stelde dat de slechtere resultaten van de partij in Antwerpen te wijten waren aan de afwezigheid van stemgerechtigde arbeiders, jongeren en kortgeschoolden. Ook Vlaams Belang zag de afschaffing van de opkomstplicht als reden voor hun mindere score. Aan de andere kant stelde cd&v dat hun succes in landelijke gebieden te danken was aan ouderen die wel stemden.

Onderzoek van de UGent toont echter aan dat deze claims grotendeels ongegrond zijn. Volgens politicoloog Bram Wauters zat de afwezigheid van kiezers verspreid over alle partijen. “De scores zouden met opkomstplicht nagenoeg hetzelfde zijn geweest”, zegt Wauters in De Standaard.

Beperkte verschuivingen bij Groen en Vlaams Belang

Hoewel de afschaffing van de opkomstplicht weinig impact had, zijn er wel enkele nuances. Uit het onderzoek blijkt dat Groen twee procent slechter zou hebben gescoord met opkomstplicht, terwijl Vlaams Belang een procent beter zou hebben gedaan. “Maar de samenstelling van gemeenteraden en schepencolleges zou er nauwelijks anders hebben uitgezien”, benadrukt Wauters.

Demografische verschillen in opkomst

De opkomst bij de verkiezingen van 13 oktober stond in schril contrast met die van de federale en Vlaamse verkiezingen in juni, waar opkomstplicht wel nog gold. Toen daagde 93 procent van de Vlamingen op, terwijl dit bij de lokale verkiezingen gemiddeld slechts 65 procent was.

De profielen van thuisblijvers verschilden ook. In juni bleven vooral mannen en ouderen weg, terwijl in oktober meer jongeren en vrouwen niet gingen stemmen. Wauters verklaart dit deels door een groter plichtsbesef bij vrouwen. “Wanneer stemmen verplicht is, doen vrouwen dat vaker”, stelt hij. Daarnaast wijst hij op een structureel probleem: “De lokale politiek blijft een mannenbastion. Dat kan vrouwen ontmoedigen om zich betrokken te voelen.”