In Nederland lag de elektriciteitsproductie uit steenkool in 2015 maar liefst 35% hoger dan het jaar voordien en zowat 87% hoger dan 5 jaar geleden. Duitse kolencentrales zijn verantwoordelijk voor 2.490 voortijdige overlijdens in de buurlanden.
Wanneer je er de media van de laatste jaren op naslaat, valt op dat de groene partijen veel zwaarder uithalen naar kernenergie dan naar steenkool. Het ‘zwarte goud’ zorgt in Europa echter jaarlijks voor duizenden vroegtijdige overlijdens. Steenkool is namelijk de energiebron die de meeste CO2, NOx, en andere rotzooi uitstoot. Kernenergie daarentegen heeft geen emissies, en is bijna even klimaatneutraal als hernieuwbare energie. Over steenkool blijven de groenen vaak opvallend stil, omdat er een ‘inconvenient truth’ aan vasthangt. Steenkool en (het nog vuilere) bruinkool zijn immers hoekstenen van de Duitse ‘Energiewende’, die de groenen zo graag als een succesverhaal promoten.
Maandag 4 juli stelde het Wereldnatuurfonds zijn rapport over steenkool voor onder de titel Europe’s Dark Cloud: How coal-burning countries are making their neighbours sick. Lees: Hoe Duitse en Nederlandse steenkoolcentrales ook in dit land de luchtkwaliteit en de volksgezondheid verzieken. U weet wel, die steenkoolcentrales die ons in hoofde van Vande Lanotte en consoorten van extra stroom zouden moeten voorzien, zodat we de Belgische kerncentrales kunnen sluiten. Dit werpt meteen ook een ander licht op de dwangneurose van bepaalde partijen in onze buurlanden om onze kerncentrales te sluiten, kwestie van meer rendement uit hun steenkoolcentrales te halen. De uitstoot is toch voor België, daar zorgt de Oostenwind wel voor. In Europa zouden jaarlijks meer dan 22.000 mensen vroegtijdig overlijden door uitstoot van steenkoolcentrales.
Meer dan ooit staat het beschermen van ons milieu, en nog meer het klimaat, op de agenda. Een nooit geziene focus op hernieuwbare energie gaat vreemd genoeg samen met een niet aflatende strijd tegen kernenergie, in eigen land, maar net zo goed vanuit Nederland en Duitsland. Waar gas nog af en toe in de marge wordt genoemd, blijkt niemand zich echter nog druk te maken over het eens zo bejubelde zwarte goud dat ook bij ons door mijnwerkers met zwartomrande ogen uit de aardkorst werd gehaald. Over de steenkoolmijnen viel in dit land het doek lang geleden, maar steenkool als energiebron houden we toch graag dicht bij ons. Zowel huishoudens, industrie als buitenlandse elektriciteitsproductie maken nog al te vaak gebruik van steenkool. En het ergste van al is dat weinigen zich er druk in lijken te maken.
Klimaat, milieu en gezondheid
Op een moment dat we met z’n allen na de klimaatconferentie van Parijs des te meer beseffen dat we het energiebeleid over een andere boeg moeten gooien, blijven we afhankelijk van steenkool en bruinkool, die een werkelijke aanslag vormen op het klimaat, met een recorduitstoot op vlak van het broeikasgas CO2 tegenover andere fossiele brandstoffen. Wie vandaag met steenkool stookt, stoot 75% meer uit dan wanneer hij aardgas zou gebruiken. Of nog maar te zwijgen over de uitstoot van CO, polyaromatische koolwaterstoffen, dioxine of het sinds dieselgate overbekende NOx.
Huishoudens
Steenkool lijkt een brandstof van het verleden, maar nog altijd gebruiken zo’n 100.000 gezinnen in dit land steenkool om zich te verwarmen. Steenkool wordt nog steeds aangeprezen als de goedkoopste en gezelligste warmte, behaaglijk, en knus..
Het gaat vaak om bijverwarming, maar niet uitsluitend. Dat betekent niet enkel heel wat uitstoot, ook voor de kwaliteit van de binnenlucht is het geen goede zaak als het gebeurt in oude kachels of door slecht te stoken. In 2013 verbrandden we in dit land op die manier nog 172 miljoen kilogram steenkool. Dat is vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van om en bij de 160.000 personenwagens.
Nieuwe kolenkachels scoren wellicht minder slecht als het gaat om uitstoot. Sinds 2010 zijn er normen van kracht op het vlak van rendement en uitstoot voor nieuwe kachels op vaste brandstoffen zoals hout en steenkool. Vorige maand publiceerde bevoegd minister Marghem de lijst met toestellen die beantwoorden aan de strengste fase van die regels, die binnen 3 maanden van kracht worden. Andere verwarmingstoestellen mogen vanaf dan niet meer verkocht worden. 78 toestellen werden opgelijst, je vindt in de lijst exact 0 kolenkachels. Gewoon vergetelheid of is de uitstoot misschien toch een probleem?
Het ongunstige klimaat- en gezondheidsrapport over steenkool geeft de overheid de kans om in te grijpen als we met z’n allen naar maatregelen zoeken om de klimaatdoelstellingen te halen. Sinds mensenheugenis bestaat er in dit land immers voor steenkool een voordelig BTW-tarief van 12% in plaats van het standaardtarief van 21% dat ook geldt voor aardgas, terwijl het accijns op steenkool voor particulieren dat in 2004 werd ingevoerd in 2005 opnieuw werd afgeschaft. Daarmee is en blijft steenkool al meer dan 10 jaar een stuk goedkoper dan schonere brandstoffen zoals stookolie en aardgas. De ‘waarom’-vraag wordt voorlopig door niemand beantwoord.
Industrie en stroom
Maar ook onze industrie is nog niet helemaal af van de kolenverslaving. In 2014 gebruikte men bijna 30% meer steenkool dan 5 jaar eerder, met een piek die uitkomt op 1,7 miljard kilogram steenkool. De juiste weg kun je dit bezwaarlijk noemen. Maar het is klein bier vergeleken bij het Europese verbruik. Vooral Nederland en Duitsland blijken ware steenkool-adepten te zijn. In 2003 was in dit land de kernuitstap nodig om een klassieke tripartite te vermijden en de groenen in de regering te krijgen. Dat was meteen de laatste grote fundamentele beslissing die genomen werd op vlak van onze energiebevoorradingszekerheid. Een gebrek aan visie inzake energiebeleid in dit land heeft er dan ook toe geleid dat we structureel afhankelijk zijn geworden van het buitenland. Er zijn er nog steeds die zich graag op de borst kloppen dat ze bereid waren centrales te sluiten die we nog steeds nodig hebben. Aandoenlijk wordt het helemaal, wanneer die structurele import bovendien wordt afgeschilderd als een milieubewuste en verstandige keuze. De kabelhaspel die oud minister Johan Vande Lanotte (sp.a) wenste uit te rollen naar Nederland om onze stroomproblemen op te lossen was even simplistisch als onverstandig. Het ophemelen van de Duitse Energiewende aan groene zijde zonder het hele verhaal te vertellen is al even ongenuanceerd.
Enerzijds is het grote aandeel hernieuwbare energie in Duitsland inderdaad bewonderenswaardig. Anderzijds moet je er dan wel bij durven te vertellen dat de vorige Duitse milieuminister Peter Altmaier zelf de kost van die ‘Energiewende’ schatte op € 1.000 miljard tegen 2040, onbetaalbaar voor de meeste andere landen. Om al deze hernieuwbare energie betaalbaar te houden, en omdat onder groene druk de Duitse kerncentrales absoluut dicht moesten, is Duitsland door deze ‘Energiewende’ enorm afhankelijk geworden van goedkope steenkool en bruinkool, die maar liefst 42% van de Duitse energie leveren. Het netto resultaat is dat de daling van de Duitse uitstoot in 2009 stilviel, en helaas werd omgezet in een licht stijgende trend tot 2015.
Meer hernieuwbare energie is absoluut noodzakelijk, maar als we dit moeten combineren met steenkool en bruinkool om het betaalbaar te houden, zijn we ver van huis. Internationaal groeit daarom het besef dat vooral een combinatie hernieuwbaar-nucleair meer kans heeft op slagen in het halen van de klimaatdoelstellingen. Dit zie je bijvoorbeeld in Zweden en New York, maar ook in China, dat miljarden investeert in de ontwikkeling van hernieuwbare en nucleaire energie om van zijn steenkoolverslaving af te raken. De meeste landen die voor hun elektriciteitsproductie op schema zitten om hun klimaatdoelstellingen te halen, doen dit momenteel door een combinatie van hernieuwbare en nucleaire energie, zoals Frankrijk, Zweden, Brazilië, en Zwitserland. Noorwegen en Uruguay wekken hun elektriciteit inderdaad bijna volledig hernieuwbaar op, maar zijn dan ook goed bedeeld met waterkracht. En IJsland kan natuurlijk rekenen op geothermie.
Dat er moet geïnvesteerd worden in groene stroom is voor iedereen meer dan duidelijk. Maar dat onder die groene laklaag, bij heel wat landen een gitzwarte kern zit, zou ons zorgen moeten baren. Uiteraard is het een goede zaak dat in Duitsland 30% van de stroom hernieuwbaar wordt opgewekt. Maar dat steen- en bruinkool goed zijn voor 42% van de productie is dat niet. De gemiddelde CO2-uitstoot van deze productie daalt erg langzaam. Pas in 2069 zou Duitsland zo uitkomen op het niveau waar de onze nu zit. Echte ambitie gaat daar niet van uit. Zeker wanneer ze vermoedelijk nog wel tot 2040 een beroep op die brandstoffen zullen moeten doen. Duitsland wekt nu exact evenveel bruinkoolstroom op als 10 of 20 jaar geleden. Niet verwonderlijk, want ze wonen op een berg bruinkool van zo’n 40 miljard ton of meer dan 33 kubieke kilometer. Toch is Duitsland ondanks de productie van 178 miljoen ton bruinkool per jaar, ook nog eens recordhouder met de invoer van 55,5 miljoen ton steenkool.
Nederland is zowat in hetzelfde bedje ziek. Het Nederlandse Centraal Bureau voor de Statistiek meldde eind vorige maand dat de elektriciteitsproductie uit steenkool in 2015 nog eens 35% hoger lag dan het jaar voordien en zowat 87% hoger dan 5 jaar geleden.
Dat heeft een effect op de gezondheid, want zoals de Süddeutsche Zeitung deze week berichtte levert de Duitse stroomproductie met deze brandstoffen 4.350 vroegtijdige overlijdens op, waarvan meer dan de helft buiten Duitsland. EU-landen die stroom produceren uit kolen maken hun buurlanden ziek, was de kop van een WWF-bericht. De vijf EU-landen waar de kolencentrales staan die de meeste voortijdige overlijdens in de buurlanden op hun geweten hebben, zijn Polen (4690 overlijdens), Duitsland (2490), Roemenië (1660), Bulgarije (1390) het het VK (1350). België bevindt zich tussen Duitsland, VK en Nederland in het oog van de storm. De kaart is ronduit verontrustend.
Echt nieuwe cijfers zijn dit niet, want reeds in 2013 kwam de universiteit van Stuttgart op 22.000 steen- en bruinkooldoden gelinkt aan Europese kolenstroom, een studie op vraag van Greenpeace. Net hetzelfde cijfer dat we vandaag terugzien. Van vooruitgang gesproken …
Jammer genoeg vegen ecologisten dat soort info netjes onder de mat, wanneer het niet goed uitkomt. In een hoorzitting rond ons energiebeleid en de groeiende import van kolenstroom die dreigt wanneer we hier de kerncentrales sluiten, kon Greenpeace alleen reageren dat ze ontroerd waren door mijn bezorgdheid…
Dat net die landen aanbieden om ons land te voorzien van ‘schone stroom’ wanneer we onze centrales zouden sluiten, is te gek voor woorden. Massaal invoeren van steenkoolstroom en onze handen in onschuld wassen omdat die stroom in het buitenland wordt geproduceerd heeft totaal geen zin. Fijn stof trekt zich weinig van grenzen aan. De focus zou moeten liggen op klimaat, want zowel bij huishoudens, industrie als stroomproductie zitten we nog te sterk vast aan steenkool. We geven het niet graag toe en het komt ons niet goed uit, maar de cijfers zijn moeilijk te ontkennen.
Alvast iets om over na te denken tegen de volgende klimaatconferentie…