In Sochi zijn tijdens de Winterspelen de twee ex-leden van Pussy Riot opnieuw opgepakt, nadat ze kort voor de start van het evenement na twee jaar strafkamp waren vrijgelaten. Maria Alyokhina en Nadezhda Tolokonnikova wilden van hun vrijlating gebruik maken om de mensenrechten in Rusland in de spotlights te plaatsen. Enkele weken geleden deden ze voor de wereldpers hun verhaal uit de doeken.

Toen Alyokhina en Tolokonnikova bijna twee jaar geleden verbannen werden naar een strafkamp, waren ze niet meer dan studenten die voelden dat ze hun stem moesten laten horen. Hun acties waren zelfs eerder een grap dan gemeende realiteit. Maar hun korte optreden in een kathedraal in Moskou, een protestactie tegen de herverkiezing van Putin, brak hen zuur op. Twee jaar later zijn beide vrouwen geen activistische studenten meer. Het leven in een Russisch strafkamp heeft hen hard gemaakt. Je zou kunnen stellen dat de ‘pussies’ van weleer nu gevaarlijke katten zijn geworden die plots een levensdoel hebben.

Putin liet niet alleen de leden van Pussy Riot vrij, hij opende ook de celdeuren van bijna dertig activisten van Greenpeace en van Mikhail Khodorkovsky, nog een intussen beroemde naam die achter de tralies verdween. Een ultieme poging van Putin om het imago van zijn Winterspelen te redden, want Sochi 2014 lijkt nu vooral om extra-sportieve redenen de geschiedenisboeken in te gaan. Ook de strenge homowetgeving van Putin en de vrees voor terrorisme vormen een flinke smet op de olympische glorie van de Spelen. Veel politici hebben aangekondigd deel te nemen aan het boycot tegen Putin. Zo zit er in de delegatie van het Witte Huis bijvoorbeeld geen enkele grote naam om de Verenigde Staten in Sochi te vertegenwoordigen.

Niet alleen de vrouwen van Pussy Riot zijn de voorbije twee jaar veranderd. Ze beschikken nu ook over de media-aandacht die ze toen nog niet hadden. De wereld luistert mee wanneer ze over hun onwaarschijnlijke ervaringen in een afgelegen strafkamp in Mordovië vertellen. De Russische gevangenissen lijken nog af te stammen uit een ver verleden. Volgens mensenrechtenorganisaties zou het kunnen dat meer dan 100.000 van de 700.000 gedetineerden in Rusland bovendien ondernemers zijn die door tegenstanders in een cel de mond worden gesnoerd. Maar ook het leven in die cel is onwaarschijnlijk, wanneer we de verhalen van Alyokhina en Tolokonnikova mogen geloven.

IJskoude cel

Mordovië, de naam alleen al doet je misschien huiveren. Het is een autonome republiek binnen Rusland waar strafinstellingen de belangrijkste bezigheid vormen. De winters zijn ijskoud en gedetineerden krijgen geen warme kledij om zich aan de omstandigheden aan te passen. Tolokonnikova moest haar advocaten verschillende maanden laten procederen om een warme doek rond haar hals te mogen dragen. Een gelijkaardige strijd leverde haar het recht op om in de winter warme laarzen te mogen dragen, en in de zomer lichte schoenen in plaats van het ongemakkelijke plastic schoeisel dat mensen in de strafkampen moeten aantrekken.

Niet populair

Aangezien beide vrouwen als onruststokers werden beschouwd, kregen andere gevangenen duidelijk te verstaan dat ze zich niet met hen mochten associëren. Alyokhina werd al na enkele dagen lichamelijk bedreigd door andere vrouwen en vroeg om haar straf geïsoleerd te mogen uitzitten. De Pussy Riot-leden werden overigens gescheiden en zagen elkaar pas na hun vrijlating terug.

Vechten aan de wastafel

Alyokhina werd al snel ook achter de tralies een activiste. Haar eerste bezorgdheid waren de beperkte mogelijkheden voor gevangenen om zich te wasssen. Toen ze in voorarrest zat in Moskou betaalden aanhangers de faciliteiten om de vrouwen zich meer dan één keer per week te laten douchen. In hun strafkamp was het ieder voor zich. Toen ze een brief kreeg dat vrouwen vanaf nu meer dan één keer per week hun haar mochten wassen, behaalde ze een belangrijke overwinning. Ze slaagde er ook in om het aantal toiletten te laten uitbreiden van twee naar acht, geen overbodige luxe in een eenheid voor vijftig tot honderd mensen.

Voor Tolokonnikova verliep het allemaal moeizamer. Zij had helemaal geen aspiraties om zich de rechten van andere gedetineerden ter harte te nemen. Voor haar arrestatie studeerde ze filosofie en ze beschouwde zich meer als een filosoof en een artiest dan als een activist. Maar hygiëne werd ook voor Tolokonnikova één van de belangrijkste kopzorgen. Eén keer per week marcheerde ze samen met de andere vrouwen naar een gezamenlijke waskamer. Honderd naakte vrouwen bestormden de wastafels en waren er niet vies van om hun ellebogen en vuisten te gebruiken. En dan waren ze nog niet eens zeker of er die dag water uit de kraan zou stromen. Tolokonnikova greep een handdoek en glipte weg naar een waskamer op een andere verdieping. Op die bewuste wasdagen verstopte ze zich voor haar bewaker om zich de vernedering te besparen.

Gynaecologisch onderzoek

Vernedering was hoe dan ook een onderdeel van hun gevangenschap. Telkens wanneer Alyokhina haar cel mocht verlaten om haar advocaat te ontmoeten, werd ze onderworpen aan een gynaecologisch onderzoek. En nog eens wanneer ze even later terug naar haar cel werd gebracht. “Dit duurde een maand, tot ik er eindelijk in slaagde om dat onderzoek te laten afblazen. Het deed pijn en was walgelijk. Niemand kan het volhouden om vier keer per week in die stoel te moeten gaan zitten.”

Handenarbeid

Veel gedetineerden snakken naar het einde van hun 14 uur durende werkdag om de resterende tien uur te slapen. “Dat is het ergste wat die gevangenis met je doet. Je gaat weigeren om  nog verder te leven. Je ziet jezelf als niets meer dan een lichaam dat vastroest tussen de fabriek en de slaapzaal”, zegt Tolokonnikova. Vorige zomer gingen de omstandigheden snel achteruit, aangezien het kamp meer opdrachten aannam om politie-uniformen te maken. Gedetineerden die niet genoeg produceerden, werden geslagen en kregen geen toegang tot het voedsel dat hun vrienden en familie stuurden. En dat voedsel is cruciaal om niet ondervoed te geraken in een Russische cel. Toen Tolokonnikova probeerde om het probleem aan te kaarten, werd ze dagenlang buitengesloten uit de slaapzaal en moest ze buiten blijven tot de lichten doofden. Haar protest werd in de kiem gesmoord door ook andere gedetineerden te straffen met meer werkuren.

Doodsbedreiging

Toen ze met de hoofdcipier ging praten, liet die verstaan haar “te verzekeren dat ze voor altijd in orde zou zijn, want in het hiernamaals is alles voor iedereen in orde”. Voor Tolokonnikova was deze doodsbedreiging de druppel. Ze besefte dat ze zich moest kunnen isoleren van andere gedetineerden en begon een hongerstaking. Via haar echtgenoot en andere activisten wist ze nieuws buiten de gevangenismuren te smokkelen. De vrouw werd in haar isoleercel echter snel zwakker en zwakker. Uiteindelijk bracht men haar naar een ziekenhuis waar ze vrouwen uit andere instellingen ontmoette.

Een vrouw vertelde dat ze geprobeerd had om de situatie bij mensenrechtenorganisaties aan te klagen, maar dat ze als straf een jaar geïsoleerd werd. Tijdens de winter stond de buitendeur op een kier, terwijl ze niet meer dan een oranje jurk en een paar kousen droeg. Tolokonnikova besefte dat ze haar vaardigheden en toegang tot de media moest gebruiken om deze vrouwen bij te staan. Een van de getuigenissen die zij en Alyokhina zouden verzamelen, vertelt over een vrouw die door vermoeidheid tijdens nachtwerk was ingestort en stierf. De andere gedetineerden moesten documenten ondertekenen waarin ze verklaarden dat de vrouw niet aan het werken was op het ogenblik van haar dood.

Drie weken op de trein

Tolokonnikova moest voor haar vrijlating nog terug naar haar cel en dreigde met een nieuwe hongerstaking tenzij ze zou worden overgeplaatst. Wat volgde was een drie weken durende reis in een onverwarmde trein naar een instelling in Siberië. De ramen waren beschilderd en ze moest op een steenharde bank slapen. De hele tijd had ze geen contact met vrienden, familie of haar advocaat. Hooguit drie keer per dag mocht ze het toilet bezoeken. Onderweg stopte ze in enkele van de hardste strafkampen in Rusland. En toch voelde ze zich bevrijd. “Ik was opnieuw mezelf.”

Alle personen die Putin vrijliet, zijn intussen naar huis teruggekeerd. Alyokhina en Tolokonnikova zochten echter eerst elkaar op. Hun missie is nu meer dan ooit duidelijk. Ze bekommeren zich intussen om het lot van een vrouw die ze in de gevangenis leerden kennen en die nu in een isoleercel zit. Via Facebook werd de overheid duidelijk gemaakt dat nu duizenden mensen haar lot zullen volgen. Voor beide vrouwen is een Russisch strafkamp een soort microversie van Rusland zelf. “Ik heb in de cel veel geleerd over Rusland”, zegt Alyokhina. “Putin leidt het land zoals een gangsterbaas zijn domein beschermt.”

Tijdens haar lange treinrit heeft Tolokonnikova boeken van Sovjet-dissidenten gelezen. Ze heeft er een belangrijke levensles uit geleerd: “Je kan niemand meer bang maken, die in een Russische cel heeft gezeten.” Zij en Alyokhina vrezen bijgevolg niet wat er zal gebeuren wanneer de olympische toorts in Sochi op het einde van de Winterspelen zal uitdoven.

BRON: Slate.com