Het ontslag van de FBI-baas door president Trump jaagt veel Amerikanen de stuipen op het lijf. Want het liquideren van James Comey is het soort stuff dat we verwachten van de Erdogans en Putins van deze wereld, leiders die de facto dictators zijn. De Amerikaanse democratie lijkt nu effectief in duistere, gevaarlijke wateren te zijn beland.
Er is een goeie reden waarom FBI-directeurs voor 10 jaar worden benoemd: precies om ze te isoleren van inmenging van de politiek. Het is echt heel zeldzaam dat ze worden ontslagen. De laatste keer dat het gebeurde, was 24 jaar geleden, toen Bill Clinton William Sessions de laan uitstuurde. Maar, dat gebeurde na een vernietigend intern ethisch rapport over hoe Sessions zijn positie misbruikte om zichzelf te verrijken en waaruit bleek dat hij bijvoorbeeld op kosten van de FBI reisjes maakte met z’n familie, in FBI-jets bovendien.
Grand jury
De omstandigheden van Comey’s ontslag zijn compleet anders. Het kwam enkele uren nadat CNN vernam dat het FBI-onderzoek naar banden tussen Rusland en team Trump in stroomversnelling was gekomen. Een grand jury in Virginia had, op basis van dat onderzoek, toestemming gegeven om meerdere mensen die meewerkten aan de campagne van Trump te dagvaarden.
Een grand jury is iets typisch Amerikaans. Ze moet bepalen of er genoeg bewijs is om een rechtszaak te beginnen. Volgens de wet doen de 12 tot 23 juryleden dat in het geheim en krijgen ze alleen bewijzen te horen van de aanklagers. Die leggen de juryleden ook uit hoe de wet werkt; de jury bestaat uit burgers, leken. Advocaten van de verdediging mogen niet met de jury spreken. Om tot een besluit te komen, hoeven de leden het niet met z’n allen eens te zijn. Er is een meerderheid van tweederde of driekwart nodig.
Het lijkt er dus wel heel erg op dat die grand jury behoorlijk overtuigende argumenten te horen heeft gekregen over de connecties tussen de Trump-campagne en Rusland. Comey zelf had tijdens een hoorzitting in het Congres al aangegeven dat meer dan één persoon uit de omgeving van Trump onderzocht werd voor banden met Rusland. En, hij had ook aangegeven dat de FBI intern aan het onderzoeken was wie binnen de dienst informatie daarover had gelekt aan team Trump.
Hillary, Hillary, Hillary
Volgens bronnen van de New York Times werd Jeff Sessions, de minister van Justitie, door Trump opgedragen om redenen te vinden om Comey te ontslaan. (“Jeff Sessions was charged with coming up with reasons to fire him.”) Die reden werd gevonden, albeit een flinterdunne. Het werd Comey’s behandeling van de affaire met de e-mails van Hillary Clinton die hem nekte, een behandeling waarvoor hij door kamp Trump en Trump zelf nog gelauwerd werd overigens. Want het was het bekend maken van Comey dat dat onderzoek naar misbruik door Clinton werd heropend vlak voor de Amerikaanse verkiezingen die Trump volgens heel wat analisten uiteindelijk de overwinning bezorgden.
Hoe zat dat ook alweer? Clinton had als minister van Buitenlandse Zaken e-mails verstuurd vanaf een privé-adres. Onderzoekers concludeerden dat ze onzorgvuldig was geweest, maar geen strafbare feiten had gepleegd. Desondanks vond Comey dat de zaak moest worden heropend. Vorige week stelde hij dan dat Clinton niet vervolgd diende te worden, en dat de zaak rond de e-mail-affaire gesloten kon worden.
In een verklaring zegt het Witte Huis dat het ontslag volgde op een advies van minister van Justitie Jeff Sessions en diens plaatsvervanger Rod Rosenstein. Sessions en Rosenstein kwamen tot hun advies nadat Comey vorige week onder ede “mogelijk incorrecte informatie” naar buiten bracht over de email-affaire rondom Hillary Clinton.
Vorige week beweerde Comey tijdens een hoorzitting voor de Senaat dat er “duizenden” soms topgeheime e-mails van Clinton waren doorgestuurd naar de computer van Anthony Weiner, de toenmalige man van Clintons assistente Huma Abedin. Dat aantal moest gisteren door de FBI worden gecorrigeerd: er waren maar een stuk of twaalf mailtjes handmatig doorgestuurd (waarvan twee geheim).
Ken je plaats, James
Maar het lijkt er eerder op dat het gaat om Comey’s verklaring dat de zaak tegen Clinton nu gesloten was. “Het is niet aan de FBI-directeur om zo’n aankondiging te doen”, schrijft Rosenstein, in een memo. Door te verklaren dat de zaak afgesloten diende te worden, ging Comey volgens Rosenstein op de stoel zitten van de minister van justitie.
Niemand gelooft echter dat het vertrek van Comey daar om draait. En het is sowieso niet te verantwoorden dat een FBI-directeur voor zoiets een stap opzij zou moeten zetten. Er worden vooral gelijkenissen gemaakt met het fameuze Saturday night massacre in 1973, toen Nixon op een zaterdagavond ineens Archibald Cox, de speciaal aangestelde aanklager om Watergate te onderzoeken, ontsloeg.
In principe redeneert Trump dus: ik ontsla Comey voor het doen van de dingen waardoor ik verkozen ben geraakt, omdat ik bang ben dat mensen erachter komen wie de rest van de dingen heeft gedaan om mij in het Witte Huis te krijgen.
Nixonisch maneuver
“Wat Trump heeft gedaan is echt hallucinant,” zei Scott Horton, expert in het internationaal recht. “Door Comey te ontslaan, probeert Trump politieke controle op de FBI te bewerkstelligen.” Of: fuck de scheiding der machten, het basisbeginsel van elke moderne democratie.
Malcolm Nance, een voormalig marinecryptograaf en auteur van een boek over Russische inmenging in de presidentsverkiezingen van 2016 noemt het “een Nixonisch maneuver ontworpen om de man uit te schakelen die bewijs zocht van belangenvermenging met een buitenlandse macht”.
Maar zegt Nance, er is wel een groot verschil met Nixon: “We are in a completely new space. Dit gaat verder dan Watergate. Nixon werd onderzocht voor binnenlandse misdaden. Nu gaat het om counter-espionage en een complot met een vijandelijke staat. This is a spy hunt. This is third world dictator stuff.”
Grondwetspecialist Jeffrey Toobin, noemt de move van Trump “a grotesque abuse of power by the president of the United States”. En: “This is the kind of thing that goes on in non-democracies.”
Thomas Wright, directeur van het Project on International Order and Strategy van de befaamde Brookings Institution, stelt dat Trump het Amerikaanse Congres nu in een heel benarde positie heeft gebracht: ze moeten daar nu kiezen tussen de bescherming van de republiek of de bescherming van de president. (“They now have to choose between safeguarding the republic and protecting the president.”)
Trump gokt er wellicht op dat de Republikeinse meerderheid hem daar gaat steunen, maar dat zou wel eens anders kunnen aflopen. De jongste dagen gaan ook bij de Republikeinen steeds meer stemmen op om een onafhankelijk onderzoek naar de rol die Rusland speelde in de campagne van Trump.
Richard Haass, die nog niet zo lang geleden op het lijstje van Trump stond voor een toppositie binnen zijn kabinet, liet bijvoorbeeld weten dat het “imago van de VS in de wereld en de reputatie van onze democratie” op het spel staan.
De vraag is: wat nu? Het lijkt onwaarschijnlijk dat zelfs de overimpulsieve Trump daar niet aan gedacht moet hebben. De memo van Rosenstein geeft al een belangrijke hint: “We should reject the departure and return to the traditions”.
The Church of God en de grap van de dag
Iemand die dus wel in lijn loopt en de waarden en prioriteiten deelt van Trump. Iemand zoals John Pistole (no kidding, hij heet echt zo). Binnen de FBI geloven ze dat hij wellicht de grootste kanshebber is. Pistole was deputy chief van de FBI in de periode na 9/11, en redelijk wat van de maatregelen die we ondergaan op luchthavens sindsdien hebben we aan hem te danken. Obama haalde hem weg bij de FBI en gaf hem een postje als hoofd van de TSA, de Transportation Safety Administration, waar hij onder meer het fouilleren van passagiers zonder dat daartoe echt aanleiding was erdoor drukte.
Pistole is ook een man van god en een vriend van pilaarbijter Pence, de diepgelovige en homohatende vice-president van Trump. Pistole is nu rector aan een Anderson University in Indiana, een fundamenteel christelijke universiteit, die samenhangt met de The Church of God. Dat is een puriteinse toestand, en leden van die kerk geloven bijvoorbeeld dat de bijbel letterlijk moet genomen worden.
Pistole nam een paar weekends geleden bijvoorbeeld nog deel aan een 60-uur durende gebedsrally op de campus van Anderson. Hij noemt zichzelf een prayer warrior. En hij noemde het toen daar op de plaatselijke tv “just the beginning of what God is going to do in the coming years.”
Trump gaat zot zijn van Pistole, hoor je binnen de FBI. De running joke bij de 35.000 werknemers daar is vandaag trouwens deze:
Vraag: “Does the president have the power to fire the FBI director?”
Antwoord: “President Putin can fire anybody. If Putin can put Trump in the White House, he can get rid of the FBI director.”