Deze week is een studie verschenen die de nodige schokgolven veroorzaakt in wetenschappelijke middens: in Duitse natuurgebieden vliegen ruim driekwart minder insecten rond dan dertig jaar geleden. Die teruggang is veel groter dan eerder werd gedacht en is in ons land vermoedelijk net zo groot. Zo’n dramatische achteruitgang is een groot probleem, want zonder insecten is er geen leven op aarde. Bovendien hebben we geen echte verklaring voor die achteruitgang.

Afgelopen jaren was al duidelijk dat bepaalde insectensoorten, zoals bijen en vlinders, steeds minder voorkomen in West-Europa en Noord-Amerika.

Insecten zijn enorm belangrijk in het ecosysteem. Het zijn de bestuivers, ze zijn de voedselbron van onze vogels en van veel zoogdieren. Als daar driekwart van verdwijnt, heeft dat een enorme impact op het ecosysteem en uiteindelijk ook op onszelf.

Maar het belang van insecten gaat aan ons voorbij, al was het maar omdat we ze als vervelend beschouwen. Als het hier om ijsberen of tijgers zou gaan, zou het kot te klein zijn. Maar, de realiteit is wel dat we voort kunnen als mensheid zonder tijgers en ijsberen, maar zonder insecten is het game over.

“Dit houdt niet op aan de grens”

Sinds 1989 houden Duitse entomologen (insectendeskundigen) in 63 beschermde natuurgebieden minutieus bij hoeveel insecten er rondvliegen, op verschillende momenten in het jaar. Dat doen ze door de beestjes te vangen in malaisevallen en de biomassa te wegen.

De Radboud Universiteit heeft deze data geanalyseerd en concludeert dat het gemiddelde totale gewicht na 27 jaar met 76% is afgenomen. In de zomer, als het insectenaantal zijn piek bereikt, zien ze zelfs een daling van 82%.

De teruggang van het aantal insecten in de Duitse natuurgebieden blijkt dus veel groter dan gedacht. “Maar dat de aantallen van alle vliegende insectensoorten in zo’n hoge mate aan het afnemen zijn als we hier zien in zo’n wijdverspreid gebied, is een nog alarmerender bevinding”, zegt projectleider Hans de Kroon.

De natuurgebieden waar de Duitsers hun metingen hebben gedaan, lijken erg op veel natuurgebieden in ons land. Ze zijn relatief klein en omsloten door agrarische gebieden. “Dit houdt natuurlijk niet op bij de grens”, zegt De Kroon. “Ik denk dat wat we zien in Duitsland zien, ook gebeurt in andere gebieden in Europa.”

Maar waarom verdwijnen ze?

Maar waarom verdwijnen de insecten? We weten door deze studie nu wel waar het níet aan ligt. Het veranderende klimaat kunnen we wegstrepen als mogelijke oorzaak: de temperatuurstijging van zo’n halve graad sinds de jaren 80 zou juist voor méér insecten moeten zorgen blijkt uit andere onderzoeken.

Ook het beheer van de natuurgebieden kan geen oorzaak zijn, want de onderzochte gebieden in Duitsland worden goed beheerd en de onderzoekers noemen het dan ook schokkend dat zelfs dáár de insecten ons ontglippen.

Wat overblijft, is dat de gebieden relatief klein zijn en midden in het agrarisch landschap liggen. Dus de invloed van de schaalvergroting in de landbouw en het gebruik van pesticiden zijn absoluut factoren die een rol kunnen spelen in de achteruitgang.

We weten ook dat insectenetende vogels vooral in aantal achteruitgaan op plekken waar veel neonicotinoïden worden gebruikt, een bepaalde groep insecticiden. Maar de onderzoekers blijven voorzichtig en weigeren de achteruitgang van de insecten voorlopig specifiek aan het gebruik van insecticiden toe te wijzen.