Zand, dat is toch overal? Wel, blijkbaar hebben we een probleem: het is aan het opgeraken. Of tenminste: het zand dat we graag hebben en gebruiken in de bouw. De zandschaarste blijkt ook serieuze impact te hebben op onze kusten en onze rivieren.

In de studie A looming tragedy of the sand commons waarschuwen wetenschappers voor de gevolgen van de zandschaarste. We zitten met die schaarste door de bouw. Wereldwijd wordt momenteel zo’n 15 miljard ton zand door de bouw opgeëist. Da’s dan zonder wat er opgegraven wordt in illegale zandmijnen en zand dat voor andere doeleinden dan de bouw wordt gebruikt, zoals bijvoorbeeld de extractie van schaliegas, het produceren van elektronica en het opspuiten van stranden.

Het grootste deel van die miljarden tonnen zand wordt niet van het strand gehaald, maar op het land gewonnen en uit rivieren gevist.

In de bouw werken ze het liefst met het beste zand en dat vind je in de rivieren. Rivierzand is immers “hoekig” en dat is perfect voor het produceren van beton en cement.

Rivieren

Zand ontstaat doordat grote rotsbrokken aan de bovenkant van de rivier afbreken. En die stenen worden – terwijl de rivier ze meevoert – steeds verder vermalen. Zo ontstaan zandkorrels, die – naarmate ze langer onderweg zijn – steeds ronder van vorm worden. De rivier uiteindelijk bijna ronde zandkorrels af aan de kust en zo belandt het op onze stranden.

Maar omdat de bouw vooral geïnteresseerd in hoekig zand wordt dat lang voordat het de kust bereikt uit de rivier gevist. Dat zou op zich geen probleem moeten opleveren, alleen: de jongste 100 jaar is het wereldwijde volume van natuurlijke grondstoffen die in de bouw en wegenbouw wordt gebruikt met een factor 23 toegenomen. En het grootste deel van die grondstoffen bestaat uit zand en grind. Op dit moment halen we meer zand uit de rivieren dan de rivieren kunnen aanmaken.

Zand dat je uit de rivier haalt, kan nooit meer de kust bereiken en het strand aanvullen. Het betekent dat de plek waar je je handdoekje kunt neerleggen, steeds kleiner wordt.

Instorten gebouwen aan de kust

Maar dat is niet eens het grootste probleem. Met het strand raken we ook onze kustbescherming kwijt en worden we weerloos tegen kusterosie (en dus het in zee storten van gebouwen die ooit op veilige afstand van de golven leken te staan). De situatie is extra zorgelijk als je bedenkt dat we juist in een tijd van stijgende zeespiegels zo’n grote behoefte hebben aan een robuuste, gezonde kust.

Ook rivieren kunnen radicaal veranderen als er te veel zand uit gehaald wordt. En dat heeft verstrekkende gevolgen voor de organismen die in die rivieren leven. Hele ecosystemen worden er door ontwricht.

Alternatieven

Wat valt er aan te doen? Het recyclen van materialen waar zand in verwerkt zit bijvoorbeeld stimuleren. Nu wordt bouwpuin vaak weer gebruikt voor de aanleg van wegen. Maar dat puin kunnen we beter hergebruiken, bijvoorbeeld door het opnieuw in gebouwen te verwerken, waardoor er minder nieuw beton hoeft te worden gemaakt.

Een andere optie is om intensiever te zoeken naar alternatieven voor zand. Zo toont onderzoek aan dat stof uit steengroeves bijvoorbeeld ook heel geschikt kan zijn om beton van te maken. En ook woestijnzand zou in theorie kunnen worden gebruikt als het met andere materialen gemixt wordt.