De Zweedse coalitie is volop bezig haar financieel plan voor vijf jaar op te stellen. Daarbij komt steeds het magische getal 17,3 miljard terug. Maar in feite gaat het om een nog grotere oefening: de lastenverlagingen moeten nog meegerekend. “Het is een oefening van 20 tot 25 miljard.” De puzzel valt uiteen in 4 grote stukken: het evenwicht halen (12 à 13 miljard), stijgende uitgaven (4 à 5 miljard), lagere lasten (2 tot 5 miljard) en competitiviteit van de bedrijven (2 tot 5 miljard).
Waar gaan we het geld halen? Die vraag houdt de Zweedse coalitie in de ban. Maandag, tijdens de eerste plenaire vergadering, werden de eerste grote lijnen over het budget op tafel gelegd. Het was Olivier Chastel (MR) de uittredende minister van Begroting, die een schets mocht maken over de financiële toestand. En die was niet bijzonder opbeurend voor de komende vijf jaar.
Bedoeling van de coalitie is om tegen 2017 een begroting in evenwicht te hebben. Europa vraagt nu om die tegen 2016 te hebben, en in 2019 een overschot van 0,75 procent. Dat cijfer is overigens die fameuze 17,3 miljard, waar iedereen het nu over heeft. Alleen is die 17,3 miljard meer een symbool: Europa zal best te overtuigen zijn om pas in 2017 een evenwicht te hebben, en misschien maar een licht overschot in 2019. Als de Zweedse coalitie structurele hervormingen doorvoert, zoals de pensioenleeftijd verhogen of de kosten in de gezondheidszorg terugdringen, zal de Europese Commissie wel instemmen met een soepeler beleid.
De puzzel van de Zweedse ploeg bevat vier grote stukken:
1) Het evenwicht halen: 12 à 13 miljard
De begroting in evenwicht in 2017, dat betekent zo’n 12 tot 13 miljard besparingen op de uitgaven van de federale overheid. En die gaan absoluut niet evident zijn. Want de Zweedse coalitie wil niet op alle posten zomaar de hakbijl bovenhalen. De zogenaamde “veiligheidsdepartementen”, vooral de politie en justitie, zouden de dans wat ontspringen.
Dit blok noemen ze de besparingen ‘sensu stricto’: de pure besparingen op het hele apparaat. Wat hier zeker meespeelt: er is al heel heftig bespaard de afgelopen jaren. Zo is de maatregel om 2 op 3 ambtenaren niet te vervangen, die nu op het Vlaams niveau is ingevoerd, federaal eigenlijk al de norm. Nog eens de hakbijl bovenhalen is niet evident.
2) Stijgende uitgaven: nog eens 4 à 5 miljard
Naast de besparingen die nu al nodig zijn, zijn er bijkomende kosten door uitgaven die sowieso stevig omhoog gaan. Noem dit gerust de besparingen ‘sensu lato’, de besparingen in de brede zin. En ook hier gaat het om stevige bedragen, tussen de 4 en 5 miljard euro. Hierin zit vooral de meerkost van de pensioenen. De generatie babyboomers die op pensioen gaat, dat begint heel sterk door te tikken de komende jaren.
En zo heb je natuurlijk de gezondheidszorg, waar de groeinorm op dit moment al onder de 1 procent zit. Maar het blijft een gigantisch deel van de extra uitgaven, waar niemand echt in wil gaan snoeien. Verder stijgen ook de lonen van de ambtenaren natuurlijk verder, met indexeringen en de barema’s die gelden. Plus, er zijn toch een paar broodnodige investeringen in infrastructuur, vooral in openbaar vervoer nodig. En tenslotte heb je het dossier van Arco. Daarover staat in de formateursnota dat er “een oplossing” moet komen. Dat kan ook geld kosten.
3) Fiscale hervormingen: 2 tot 5 miljard
De Zweedse coalitie wil echt niet alleen besparen. Er was de harde belofte van alle partijen rond de tafel om iets te doen voor de belastingbetalers. En eigenlijk willen alle partijen die belofte houden.
Over hoe die belastingverlaging er zou komen, verschilden de plannen tijdens de kiescampagne. N-VA had het over een “werkbonus”, waardoor wie werkt netto veel meer zou overhouden. CD&V wilde het belastingvrij minimum stevig optrekken. Open Vld wilde dan weer heel het systeem van de belastingschalen hervormen en zo een heel pak mensen een korting geven.
Hoe het zal uitgevoerd worden is nog niet duidelijk, maar iedereen voelt dat de belofte om iets te doen aan de belastingen moet waargemaakt worden. Bovendien heeft zo’n netto verhoging van inkomen ook positieve effecten: per 1 miljard daling creëer je zo’n 6.000 à 7.000 jobs zegt het Planbureau. En je zwengelt consumptie aan.
4) Competitiviteit van de bedrijven: 2 tot 5 miljard
Minstens even stevige beloftes in de campagne gingen over de loonkloof van onze bedrijven: de meerkost om in België mensen te werk te stellen ten opzichte van onze buren. De oplossing: de loonlasten voor bedrijven serieus verlagen door het tarief van de sociale bijdrage te verlagen van 33 procent naar 25 procent. Tegelijk wil de Zweedse coalitie wel een aantal RSZ-kortingen die nu bestaan schrappen. Het bedrag dat voor deze maatregel al viel lag rond de 2 miljard. Daarnaast is er de maatregel om de eerste drie werknemers van de KMO’s vrij te stellen, die op tafel ligt. Maar ook hier is nog niets beslist.
Algemene stelregel is dat per percent dat de overheid de totale loonkost wil doen dalen, dat ongeveer 1 miljard kost. Maar het levert ook jobs op: 15.000 jobs per miljard. Vraag is hoe ver de Zweedse coalitie hierin wil gaan.
Nieuwe belastingen: behoorlijk onvermijdelijk
“In totaal gaat het om een oefening tussen de 20 en 25 miljard”, bevestigt een onderhandelaar. Maar de vraag is hoe dat verlanglijstje, zeker met zowel lagere belastingen voor bedrijven als voor werknemers, kan ingevuld worden als er nauwelijks geld is.
Hier woekert dan ook een belangrijke discussie tussen de vier. CD&V wil de fiscale hervorming, maar ziet het vooral als een tax shift: een verschuiving van lasten op arbeid naar lasten op consumptie. Vandaar ook dat de accijnsverhogingen op brandstof, alcohol en tabak op tafel liggen. Als het van de linkervleugel van CD&V zou afhangen, komt er ook een vermogenswinstbelasting, maar dat is net wat deze ploeg niet gaat doen. Integendeel: er komt een korting op winst uit aandelen en obligaties, net met de bedoeling om meer slapend geld uit spaarboekjes in de economie te pompen.