Wat is de rol van de partijvoorzitters in de hele Belgische politieke constructie? Die essentiële vraag komt stevig op tafel te liggen door de houding van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die permanent weigert met het coronabeleid akkoord te gaan. Maar bij uitbreiding kan dat ook gelden voor Paul Magnette, die aan de vooravond van de staking tegen de regering zich “200 procent akkoord” verklaart met de stakers: in hoeverre mogen en kunnen voorzitters afwijken van hun coalitie?

In het nieuws: De houding van de MR wordt een agendapunt op de kern van de federale regering.

De details: “Als er geen crisis zou zijn, had de regering hierover al kunnen vallen”, is bij de PS te horen.

• “De rol van een partij, dat is niet om woordvoerder van de regering te spelen“, zo verdedigde Georges-Louis Bouchez zich gisterenavond fel in de uitzending van Jeudi en prime op de RTBF. Het was, wat had u anders verwacht, een erg strijdvaardige en vastberaden MR-voorzitter, die helemaal geen stap achteruit ging. Integendeel.
• “Ik ben extreem loyaal, maar ik hecht zeer veel belang aan de vrijheid van meningsuiting. (…) In een democratie hebben we het recht om ons uit te drukken zonder straffen te vrezen”, duwde Bouchez stevig terug na kritiek vanuit de eigen federale coalitie. Daarna verduidelijkte hij nog eens z’n eigen positie: “Wij zijn solidair in de regering, maar er is de logica dat wij onze eigen lijn bewaken. En het is belangrijk om de functie van een minister, die mee in het compromis zit, te onderscheiden van de rol van een partijvoorzitter, die de ideale positie vertegenwoordigt”.
• De houding van Bouchez, bij de aanpak van de coronacrisis steeds in de buitenbaan, irriteert al veel langer zijn coalitiepartners. Zowel bij de PS als Vooruit heeft men al weken geen goed woord over voor de houding van de MR-voorzitter, die constant als franc-tireur het eigen beleid in de rug schiet. Na het Overlegcomité van woensdag tweette Bouchez zelfs over een “driedubbele mislukking” omdat men opnieuw naar een lockdown gaat. Dat leidde deze keer tot irritatie die veel verder ging dan de rode familie.
• Het was meteen agendapunt nummer één op het kernkabinet van Vivaldi, de coalitie van premier Alexander De Croo (Open Vld), gisterenmorgen. De premier zelf liet in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk blijken dat het nu toch maar eens gedaan moest zijn: de tweet van Bouchez was al buiten, nog voor de persconferentie van de premier na het Overlegcomité gedaan was. “Zijn de Franstalige liberalen op die manier nog loyaal?”, zo vroeg de premier zich af.
• Daar sloten zowat alle vicepremiers zich bij aan. Bij de PS klonk het ongemeen scherp: in normale omstandigheden zou een kabinet hierover kunnen vallen. Maar ook bij Ecolo geen enkel goed woord. “Dit kan zo niet blijven duren”, was de conclusie van de regering.
• MR-minister David Clarinval, die in afwezigheid van MR-vicepremier Sophie Wilmès aanschoof in de kern, kreeg de opdracht de boodschap over te maken. In de kern zelf toonde die zich empathisch en onderdanig ten opzichte van de premier.
• Bovendien werd vervolgens zelfs Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert ingeschakeld: die moest naar Bouchez zelf telefoneren, staat in verschillende kranten te lezen. Wat “familiale druk” zou kunnen helpen. Want Lachaert en Bouchez doen momenteel samen een toer om 150 jaar liberalisme te vieren.

De essentie: Bouchez gaat zich helemaal niet aanpassen.

• Maar op de fractievergadering van de MR in de namiddag kristalliseerde zich al duidelijk het effect van al die “druk” uit: Bouchez aanhoorde wat kritische opmerkingen, maar vicepremier Wilmès, die de vergadering leidde, moeide zich niet. En Bouchez zelf was grotendeels bezig met zijn telefoons (hij heeft er minstens twee) en verwaardigde zich niet tussen te komen.
• ’s Avonds trok hij vervolgens naar de studio’s van de RTBF, om daar zijn “vrijheid van meningsuiting” te gaan verdedigen. “We hebben nood aan waardigheid en empathie als verantwoordelijke politici. Ik voel me ten persoonlijke titel verantwoordelijk. Als we de zaken niet kunnen benoemen, kunnen we niets veranderen. Wat me verontwaardigt is dat terwijl morgen duizenden mensen opnieuw hun zaak moeten dicht doen, men gedurende uren over een tweet van Georges-Louis Bouchez praat“, sprak hij over zichzelf in de derde persoon.
• Wie een beetje het traject van de MR-voorzitter volgde sinds z’n aantreden in november 2019, kan over zijn houding niet verbaasd zijn. Bouchez heeft een erg grote persoonlijkheid, zelfs naar de normen van de Wetstraat. Tenminste, dat heeft hij in z’n publieke optredens en in z’n tweets: onder vier ogen is hij vaak veel rustiger en gematigder. Maar het lijkt erop alsof het sterker is dan hemzelf: de drang om telkens weer opnieuw de schijnwerpers te zoeken, ten koste van een consensus die eerder gesloten werd.
• Bovendien is Bouchez ondertussen ook een overlevingskunstenaar geworden. In september, bij de vorming van de Vivaldi-regering, viel hij ei zo na uit de boot, toen alle andere voorzitters behalve Lachaert zijn houding beu waren. Maar de Open Vld-voorzitter deed er toen alles aan om Bouchez aan boord te houden. In oktober brak er dan een interne opstand uit, nadat Bouchez zeer eigengereid de ministers in de regering had benoemd: opnieuw scheelde het niet veel of hij was z’n post kwijt.

The big picture: Vivaldi blijft zo onder druk staan van de Franstalige partijvoorzitters.

• Het was een ziekte waar de Zweedse coalitie van Charles Michel (MR) ook veelvuldig aan leed: onder vuur liggen uit eigen rangen. Zowel de ruzie binnen de regering, met Kris Peeters (CD&V) in de hoofdrol, als druk van buitenaf met “schaduwpremier” Bart De Wever (N-VA): het verzwakte permanent de ploeg en vooral de premier. Maar nu lijkt Vivaldi nog veel meer onder dat laatste fenomeen te lijden.
• Want wat Paul Magnette (PS) zich permitteerde rond de komende staking van de vakbonden over de vastgelopen loononderhandelingen, maar vooral de wet die de loonnorm regelt, is evengoed ongezien. Terwijl zijn vicepremier Pierre-Yves Dermagne (PS) in de regering al een akkoord had gemaakt en met de kern een fiat had gekregen, stuurde Magnette een regelrechte torpedo door te stellen “dat hij 200 procent de staking steunt”. Dermagne kon z’n akkoord in de vuilbak gooien.
• En in een mindere categorie was er Jean-Marc Nollet, de voorzitter van Ecolo, die doodleuk op de radio ging verklaren dat hij niet langer de corona-regels volgde.
• Die rol van de partijvoorzitter, van libero, van laatste man die de partijlijn bewaakt, is eigen aan de Belgische politiek. Anders dan in de buurlanden is zo’n voorzitter in dit systeem veel machtiger dan pakweg een fractieleider en zelfs ministers. Dat helpt bovendien, in een complexe staatsstructuur als die van België, met verschillende regeringen: het zijn zij die trancheren, die ultiem knopen doorhakken.
• Een goed voorbeeld is de toewijzing van de miljarden Europese steun uit het Europese relanceplan. Om dat vlot te laten verlopen, worden bij zoiets partijvoorzitters ingeschakeld: zij kunnen makkelijker en sneller een consensus vinden tussen het kluwen aan belangen. Grote deals worden op die manier gesloten in dit land.
• Alleen: met Bouchez als voorzitter stokt dat systeem. Want omdat die zo hyperactief telkens op elk dossier springt en vooral niet naar een consensus streeft, heeft men hem bewust uit dat spel van het relancegeld gehouden. Dit maakt dat een gegeven dat normaal stabiliteit garandeert, met name de rol van partijvoorzitters, nu net tot spanningen leidt.
• Zo gebeurt wat al op voorhand voorspeld werd: de Franstalige flank van Vivaldi, die veel sterker staat dan de Vlaamse partijen (zowel PS als MR als Ecolo zijn groter dan de grootste Vlaamse partij in de Kamer), houdt zich niet in en brengt de overleving van de ploeg op lange termijn in gevaar. Die analyse maakte Alexander De Croo al in tempore non suspecto, toen hij stelde dat je dan als premier van een kleinere partij de “dweil van de Wetstraat” wordt.

Ook opgemerkt: Dweil of niet, De Croo zelf laat het niet aan z’n hart komen.

• In de Kamer kwam de premier dan toch nog vlak voor z’n Europese top langs om toelichting te geven bij de nieuwe lockdown. De plenaire vergadering ging een uurtje vroeger van start.
• Vlaams Belang voerde daarbij een nummertje op met een Pinokkiopop, die fractieleider Barbara Pas had meegenomen om aan te tonen “dat De Croo leugens vertelt”. Het leverde een collectief applaus van de meerderheid op, toen Groen-fractieleider Wouter De Vriendt haar over zoveel demagogie op haar plek zette.
• Dat De Croo zelf retorisch talent heeft, zowel in het Nederlands als het Frans, valt niet te ontkennen.
  • “Ik heb geen schaamte om plannen bij te sturen. Dit is ook een les in nederigheid geweest”, zo stelde hij.
  • De Croo bekleedde zichzelf daarbij stevig met de mantel van de “staatsman” die nodig is in crisistijden. “Ik zal doen wat nodig is om onze bevolking te beschermen. Dit virus verdraagt geen politiek, het heeft crisismanagement nodig.”
  • Maar hij schermde ook met de nodige angst: “Indien we in het Overlegcomité geen consensus hadden gekregen, dan hadden we het over triagecentra gehad: u krijgt een bed en u niet.”
  • En tenslotte gaf hij een dodelijke kus aan de N-VA: “Ik hecht belang aan overleg. Ik wil dan ook alle minister-presidenten feliciteren met hun constructieve houding daarin.”
• Het onderstreepte nogmaals de moeilijke positie van de Vlaams-nationalisten. Die waren met Peter De Roover andermaal erg kritisch in de Kamer, waar ze in oppositie zitten, maar tegelijk werd Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) wel helemaal in bad gesleurd op het Overlegcomité.

Ook gelezen: Het verschil tussen hoe naar Caroline Désir (PS) en Ben Weyts (N-VA) wordt gekeken, kan nauwelijks groter zijn.

• Wie bijzonder veel kritiek kreeg na het Overlegcomité, was Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA). Die was fel geweest, vlak na de beslissing om de scholen alsnog een week te sluiten: daarmee was hij helemaal niet akkoord gegaan. “De Ikea wel open en de scholen niet? Dat versta ik niet”, zo stelde hij scherp.
• Maar Weyts liep, net als Jambon, wat schade op over de maatregel van de kleuterscholen. Die had Jambon op het Overlegcomité weten open te houden, maar dat was zonder de onderwijsbonden en de koepels gerekend. Weyts krabbelde daarop terug en riep ouders op de kinderen thuis te laten, maar het kwaad was geschied: uiteindelijk sluiten, na druk van het Gemeenschapsonderwijs en de socialistische vakbond, nu ook de kleuterscholen.
• Vernietigende analyses dus in de Vlaamse pers, die gretig Weyts ten grave dragen vanmorgen. Het contrast met zijn collega aan Franstalige kant, de PS-minister Caroline Désir is wel heel opvallend. In de Franstalige pers wordt zij immers geprezen voor haar gevecht om toch de scholen open te houden en lijkt ze een nieuwe ster aan het PS-firmament. Dat het op het Overlegcomité nochtans eerst de Franse gemeenschap was die het “gemeenschappelijk front” van de deelstaten brak door akkoord te gaan met een sluiting, is blijkbaar minder van tel.

Voor wie het volgt: Er liggen weer voor honderden miljoenen subsidies voor de papieren kranten klaar.

• Het zat er onvermijdelijk aan te komen: voor de zoveelste keer gaat een federale regering verder met een compleet achterhaald systeem om de media te ondersteunen. Dat doen ze al jaren op dezelfde, bijzonder kostelijke manier: via een contract met bpost. Dat bedrijf krijgt een subsidie die dit jaar 178 miljoen euro bedraagt, om kranten en magazines te bussen.
• Op die manier krijgen de grote mediagroepen in België een bijzonder goedkoop tarief via bpost. Het is dus een methode om de media miljoenen toe te stoppen. Geld dat ze gebruiken om onder meer buitenlandse overnames te doen. Zowel de Persgroep als Mediahuis hebben immers de afgelopen jaren allerlei kranten overgenomen in Nederland en Ierland. Noodlijdend zijn die bedrijven dus allerminst:
  • DPG (het oude De Persgroep): jaaromzet is 1,6 miljard euro, jaarwinst is 129 miljoen euro in 2019.
  • Mediahuis: jaaromzet 857,9 miljoen euro, nettowinst 15 miljoen euro in 2019.
  • Roularta: jaaromzet 147,9 miljoen euro, nettowinst 10,7 miljoen euro in 2019.
  • Rossel: jaaromzet 496 miljoen euro, nettowinst 19 miljoen euro in 2019.
• Bovendien ligt de methode van ondersteuning al jaren onder vuur. Ze bevoordeelt niet alleen de klassieke spelers, waardoor digitale nieuwkomers een concurrentieel nadeel ondervinden, maar houdt bovendien een verouderde technologie, inclusief transportkosten verbonden aan een papieren krant, artificieel lang in stand.
• De maatregel is er ooit gekomen in het kader van de zogenaamde “universele dienstverlening”: een overheid moet bepaalde diensten garanderen aan haar burgers. En historisch gezien hoort de distributie van “nieuws” via kranten daarbij.
• Maar anno 2021 gaat die redenering eigenlijk definitief niet meer op: zowat iedereen leest nieuws via een smartphone of op de computer, naast een mogelijk abonnement op papier. Het draait daarentegen wel om jobs bij bpost: zo’n 3.000, zo dreigt het postbedrijf altijd opnieuw. En hoewel het bedrijf beursgenoteerd is, blijft de staat de grootste aandeelhouder. Dus een dergelijke zware jaarlijkse injectie wegnemen, valt zeer zwaar. De lobby-inspanningen van bpost in het dossier zijn navenant.

Heet van de naald: Deze week lag het dossier op de tafel van de kabinetschefs, in een IKW. Vandaag staat het op de agenda van de ministerraad. 

• Al jaren kondigden de Vlaamse liberalen aan dat ze graag de subsidie voor eens en altijd afschaffen. Het is een relict van het verleden en bovendien gaat het om een bijzonder groot bedrag. Huidige vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open Vld) diende wetsvoorstellen in die zin in.
• De PS, die met vicepremier en minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) het dossier beheert, wil niet weten van een afschaffing van de subsidie. “In tijden van een grote crisis is het niet het moment om dat nu helemaal weg te trekken“, zo is te horen in de wandelgangen. 
• “De ministerraad heeft het licht op groen gezet voor een nieuwe concessie, die in 2023 van start zal gaan“, laat Laurens Teerlinck, woordvoerder van minister Dermagne, weten in een gesprek met deze redactie. “In dit stadium zijn er geen belangrijke wijzigingen ten opzichte van de huidige concessie.”
• Iedereen mag ingaan op de toekomstige concessie van de overheid. Teerlinck: “Het zal wel een bedrijf moeten zijn dat zo’n opdracht aankan.” Het is weinig waarschijnlijk dat iemand de job van bpost zal afsnoepen. “Het kan zijn dat de voorwaarden zo worden opgesteld, dat er niet veel andere mogelijkheden zijn.”
• Teerlinck noemt geen bedragen, maar zegt dat die nieuwe concessie de overheid minder geld zal kosten. “Dat is te wijten aan de digitalisering van de pers, die leidt tot minder abonnementen voor gedrukte media. Er werd beslist dat een deel van die kostendaling zal worden gebruikt om de Belgische pers te helpen bij haar digitale transitie.”

Goed om te weten: Hoe dan ook blijven er vragen rond de juridische stabiliteit van het bpost-contract.

• In het verleden stapte de vereniging van kleine krantenwinkels naar het Europees Hof in Luxemburg om de oneerlijke concurrentie en de verkapte staatssteun aan de klagen: wie een goedkoop abonnement krijgt, komt immers geen krant meer kopen in de krantenwinkel. Maar net op het moment dat het Europese Hof een uitspraak zou gaan doen, kocht bpost de boze krantenwinkeliers af met een deal.
• De kans dat er nu opnieuw juridisch protest opduikt, is bijzonder groot: nogal wat benadeelden plannen naar Luxemburg te gaan deze keer. De Europese Commissie zal hoe dan ook op het nieuwe contract streng moeten toezien.

Met bijdragen van Dominique Dewitte