Poeh, was dat weer een stressvolle dag! Een zekere mate van spanning kan de prestaties verbeteren, maar als de druk niet meer afneemt, lijdt de gezondheid.
In enquêtes geeft regelmatig een hoog percentage van de werknemers aan zich gestrest te voelen: Volgens een enquête van de KKH Kaufmännische Krankenkasse uit 2024 staat 43 procent van de werkenden vaak onder druk, 15 procent zelfs zeer vaak. En een enquête van de Pronova BKK uit 2023 wees uit dat 61 procent van de werknemers zich bedreigd voelt door overbelasting.
Maar wat maakt werk stressvol? En hoe kan de belasting gericht worden verminderd?
Waardoor ontstaat stress op de werkplek?
Stressonderzoekers hebben een hele reeks mogelijke oorzaken, zogenaamde stressoren, geïdentificeerd. Vaak speelt tijdsdruk een rol, zegt Anne Casper, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Vrije Universiteit Berlijn. “Je hebt het gevoel dat je meer moet doen dan je in de beschikbare tijd goed kunt afhandelen.” Ofwel zijn het te veel taken of de opdracht is te complex voor het tijdsbestek dat ervoor is gereserveerd.
Maar niet alleen het werk zelf kan belastend zijn: ook problemen in de sociale sfeer, conflicten in het team of met leidinggevenden “zijn vaak met intense stress verbonden”, zegt Casper. En dan zijn er nog de kleine ergernissen op kantoor, de kapotte printer, de verbindingsproblemen bij de videoconferentie, de nieuwe software vol bugs, die samen de spreekwoordelijke druppel zijn die de emmer doet overlopen.
Zorgen digitale technologieën voor extra stress?
De arbeidswereld is de afgelopen decennia sterk veranderd, en in de afgelopen vijf jaar sinds het begin van de coronapandemie nog eens extra. Arbeidsorganisatie en communicatie zijn gedigitaliseerd, het thuiswerken met videocalls is van uitzondering tot norm geworden.
“De digitalisering brengt enkele nieuwe stressveroorzakende factoren met zich mee. Maar vooral maakt het mogelijk dat klassieke stressfactoren in overvloed bij de werknemers terechtkomen, zoals voorheen niet het geval was”, zegt Julia Lanzl. Zij houdt zich aan de leerstoel Digitaal Management van de Universiteit Hohenheim bezig met de vraag hoe bedrijven de mogelijkheden van digitalisering succesvol kunnen benutten om werk productief en tegelijkertijd mensvriendelijk te maken.
Want niet de laptop, de zakelijke telefoon of het nieuwe messengerprogramma voor de communicatie in het team veroorzaken op zich de stress, zegt Lanzl, “maar eerder het feit dat je nu ook in het weekend of tijdens vakantie door de leidinggevende kunt worden benaderd”. Veel werknemers voelen zich door digitale tools gecontroleerd en gedwongen tot permanente aanwezigheid.
Bovendien staan de meldingen over nieuwe e-mails en chatberichten hoog op de lijst van digitale stressfactoren. “Werk aan mij, nu, meteen”, signaleren de pop-upvensters en de focus op de eigenlijke taak is eerst weg.
Wanneer wordt stress een probleem?
Stress is een natuurlijke reactie van het lichaam op een uitdaging of bedreiging. Het activeert het zogenaamde vecht-of-vluchtsysteem: het lichaam scheidt stresshormonen zoals adrenaline, noradrenaline en cortisol af, die de hartslag versnellen, de alertheid verhogen en de spieren aanspannen.
Typische stresssymptomen zijn een snelle pols, hartkloppingen, soms ook maagklachten, men reageert opgewonden en geïrriteerd. In het optimale geval verdwijnen de symptomen wanneer de uitdaging is overwonnen. “Problemen met ziektewaarde kunnen zich ontwikkelen als stressvolle periodes niet worden afgewisseld met ontspanningsperiodes”, zegt stressonderzoeker Anne Casper.
Chronische stress verhoogt het risico op psychische aandoeningen zoals burn-out of depressies en kan lichamelijke klachten zoals hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en slaapproblemen veroorzaken.
Welke rol speelt de eigen instelling ten opzichte van stress?
Niet alleen de externe omstandigheden zijn bepalend voor het stressgevoel, maar ook de innerlijke houding: “Studies tonen aan dat de manier waarop we over werk denken invloed heeft op hoe we ons daarbij voelen”, zegt Casper.
Draaien de gedachten alleen om de dingen die slecht zijn gegaan? Of lukt het om de focus op de successen te leggen? “Mensen die ook het positieve zien, zijn in stressvollere situaties flexibeler en reageren met betere copingstrategieën op hun dagelijkse werklast”, zegt de psycholoog.
Welke strategieën helpen het beste tegen stress?
Tip 1: Observeer jezelf. Klinkt banaal, maar is een zeer belangrijk punt om effectief met stress om te gaan. Welke situaties doen de hartslag stijgen? Hoe reageer je onder druk? Hieruit kunnen strategieën tegen stress worden afgeleid. Schiet bijvoorbeeld onder hoge druk het gedachtenradar aan en is het niet meer te stoppen?
“Dan kan het helpen om de punten op te schrijven en een plan te maken om ze aan te pakken”, zegt Anne Casper. Veel bedrijven bieden zogenaamde cognitief-gedragsmatige stressmanagementtrainingen aan, waarin men gericht kan oefenen met het veranderen van denk- en handelingspatronen.
Tip 2: Bouw competenties op. Wie zich zeker voelt in wat hij doet, raakt minder snel gestrest. Vooral in de omgang met digitale technologieën, die zich snel ontwikkelen, is het gericht opbouwen van competenties belangrijk, zegt digitaliseringsonderzoeker Lanzl. Wanneer nieuwe tools worden geïntroduceerd, moeten de medewerkers goed worden opgeleid. En niet slechts eenmalig, maar continu, bijvoorbeeld door multipliers in het team.
Even belangrijk is de eigen bewuste omgang met de mogelijkheden van de techniek: passen de standaardinstellingen bij de persoonlijke manier van werken? Veel functies kunnen individueel worden aangepast. De meldingen over nieuwe e-mails bijvoorbeeld, die je mogelijk helemaal niet als pushbericht nodig hebt, omdat je ze toch maar twee keer per dag in blokken verwerkt.
Tip 3: Ontspan op tijd en regelmatig. “Stress is een deel van het leven”, zegt arbeidspsycholoog Casper, “het wordt een probleem als de ontspanning uitblijft.” Tot een goed stressmanagement behoort volgens Casper daarom ook het bewust worden van hoe je het beste kunt ontspannen.
“Voor sommigen is het een wandeling, voor anderen een afspraak om te voetballen of een televisieavond op de bank, er is geen algemeen recept”, aldus Casper. De pauzes mogen echter niet uitvallen, ook niet bij veel tijdsdruk op het werk: “Juist dan is de ontspanning belangrijk.”
