“Move forward without drama.” Dat is de mantra die minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) hanteerde in het energiedossier. Het tegendeel blijkt waar: het deksel vloog deze week van het dossier, een verbaal opbod volgde. De schade lijkt groot: Open Vld toonde zich zwalpend op het dossier, premier Alexander De Croo (Open Vld) had de zaak niet in de hand, de groenen kregen niet de verhoopte sereniteit in het dossier, de MR loopt straks tegen potentieel zwaar gezichtsverlies aan en N-VA krijgt onvermijdelijk spanning in haar Vlaamse regering. Geen winnaars in de Wetstraat.

In het nieuws: Gascentrales blijken fors onbetrouwbaarder dan kerncentrales.

De details: Experts vrezen voor de winter van 2025-2026, net nadat de kernuitstap een feit moet zijn.

• Vervelend voor Vivaldi. Dat is het minste wat je kan zeggen over het nieuws waar de VRT vanmorgen groot mee uitpakte, en wat hun energiespecialist Luc Pauwels uitzocht: gascentrales blijken veel meer te kampen met onderbrekingen en storingen dan kerncentrales in dit land.
• De Belgische kerncentrales bleken door defecten en storingen zo’n 4 procent van hun capaciteit te verliezen, maar bij gascentrales tikt dat aan tot bijna 10 procent. Die cijfers komen uit het akkoord dat de federale regering sloot met de EU, om het nieuwe subsidiemechanisme voor energie uit te werken.
• Omdat bijna 6.000 megawatt moet vervangen worden na de sluiting van de kerncentrales, en er maar voor 1.750 megawatt wordt bijgebouwd (de twee grote nieuwe gascentrales), moet er hoe dan ook beroep worden gedaan op nog oudere gascentrales. En die blijken helemaal niet zo betrouwbaar, onder meer de centrale Herdersbrug van Engie bij Brugge scoort zeer slecht. Zodanig dus dat experts zich zorgen maken over de winter van 2025, wanneer de nucleaire centrales definitief dicht zijn.

Opvallend: De minister kwam nochtans zelf ook met een mediaoffensief.

• “Vul elk vacuüm“: het is een oude les in de communicatie in de Wetstraat. Zorg dat je de nieuwscyclus blijft beheersen. Dat probeerde Tinne Van der Straeten de laatste 24 uur: bezoeken aan Villa Politica en Terzake volgden.
• Daarbij reageerde Van der Straeten fel op de frontale aanval die ze te verduren had gekregen van Bart De Wever (N-VA). Die had gesteld dat de minister “gewoon Engie heeft omgekocht”, verwijzend naar de miljoenen subsidies om de nieuwe gascentrales te bouwen. Engie liet per brief immers weten niet langer de kerncentrales te kunnen openhouden.
  • “Het is absoluut een uitspraak van een bedenkelijk niveau en waarin de ethiek ver te zoeken is. Dit is een nieuw dieptepunt in zijn retoriek”, zo beantwoorde ze het salvo van De Wever.
  • Tegelijk nam ze het op voor de Franse energiereus en diens mededeling: “Als er iemand weet hoe die in werking moeten worden gehouden, dan is het wel degelijk Engie.”
  • Meteen ging de deur ook dicht over het aanpassen van de wet op de kernuitstap: “We gaan niet marchanderen met de veiligheid en (geen) artikels in de wet veranderen.”
  • En tenslotte kreeg ook Georges-Louis Bouchez (MR) nog een sneer: “Tot nader order zit meneer Bouchez niet bij ons aan tafel“, zo stelde ze over de federale regering.
• Maar van Engie nu plots de bondgenoot maken, dat is ook voor de groenen toch een brug te ver. Vanmorgen werd dan in De Tijd en De Standaard het nieuws gelost dat Van der Straeten fors de vijs wil aandraaien voor de Fransen. De vrees bestaat immers al jaren dat die bij de ontmanteling van de kerncentrales de miljardenfactuur gaan doorschuiven naar de Belgische belastingbetaler. De totale kost wordt op 41 miljard euro geschat.
• Daarvoor is Engie wel al verplicht geweest om een spaarpot aan te leggen, het zogenaamde Synatom. Daarin zit 14 miljard euro, maar tegelijk heeft Engie dat geld opnieuw grotendeels aan zichzelf terug uitgeleend. Geen garantie dus dat het er ooit effectief zal zijn om de afbraak te betalen van Doel en Tihange. De groene minister heeft nu een wetsontwerp klaar dat Engie verplicht tegen vaste termijn heel het bedrag vrij te maken én dat strikte controle op het fonds zou verzekeren.
• Het gaat om niet meer dan een ontwerp: het is nog niet voorgelegd aan de regering, pas tegen de zomer zou het een feit zijn. In de Wetstraat is het niet altijd gebruikelijk dat ministers dan eerst naar de pers stappen, met hun ambities. Maar zoals gezegd: in de perceptieoorlog gaat het erom nu even de media te domineren.
• Alleen komt daar dus nu het onprettige nieuws tussen gefietst, dat die gascentrales wel een pak minder betrouwbaar blijken te zijn.

Belangrijk om te onthouden: Open Vld, premier én partij, hebben nu wel definitief de bocht genomen.

• Vorige week donderdag passeerde Egbert Lachaert (Open Vld) op LN24. Daar klonk het nog dat hij, op basis van het Evaluatierapport over energie “nog niet gerustgesteld was“. Want, er heerst zoals gekend onzekerheid over de bouw van de nieuwe gascentrales. Ofwel moet er een oplossing gevonden worden voor de vergunning, ofwel moet Engie met een vervangproject komen.
• “Als dat er niet is, komen we terug bij kernenergie uit”, zo zette Lachaert de deur weer stevig open, tot groot plezier van zijn ‘vriend’, MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die zijn duivels ontbond over het rapport. Maar Lachaert herhaalde daar dat België nood heeft aan “alle scenario’s”. “We gaan kernenergie niet helemaal laten vallen. Wij vragen dat deze mogelijkheid openblijft en dat de wet daarvoor wordt aangepast.”
• Met een openlijke aanval van Bouchez tegen de kernsluiting, maar ook vocale aarzeling bij Open Vld en onrust bij CD&V, leek het dossier te kantelen. Het was minstens “niet klaar”, zo was in de Wetstraat te horen.
• Maar kijk. Exact één week later, gisteren dus, duwde diezelfde Lachaert zijn partij op een heel ander spoor. Daar klonk plots andere taal, bij Villa Politica.
  • Ineens ging het over “een lijk”, toen kernenergie ter sprake kwam: “Ik kan er ook niet aandoen dat de exploitant een erg duidelijk antwoord heeft gegeven. Een lijk is op een bepaald moment dood. Je kan nog vijf minuten reanimeren, maar na een dag wordt het therapeutische hardnekkigheid.”
  • En ‘vriend’ Bouchez kreeg een tik: “Ik ken Georges-Louis goed, hij is verbaal sterk en ik begrijp dat hij een lijn heeft gekozen om tot het uiterste te blijven proberen. Maar op een bepaald moment moeten we de conclusie trekken dat het niet meer gaat.”
• Even later zette de premier, Alexander De Croo (Open Vld) zich helemaal op die lijn. Hij schaarde zich voluit achter de groenen en minister Van der Straeten, en dus tegen zijn coalitiepartner en blauwe familiepartner MR. Bouchez beschuldigde deze week immers de groene minister ervan “zich niet aan het regeerakkoord te hebben gehouden”, en “nooit deftig plan B te hebben onderzocht”, om de kerncentrales toch open te houden.
  • “De bevoegde minister heeft op een heel systematische en een heel realistische manier uitgevoerd wat er in het regeerakkoord staat.”
  • “Het zijn de keuzes die we vandaag maken, die ervoor zorgen dat we eindelijk een echte energiestrategie in ons land kunnen uitbouwen en niet steeds de moeilijke keuzes voor ons uitduwen. We zijn de keuzes niet uit de weg gegaan.”

Even achteruit kijken: Open Vld lijkt zichzelf onnodig pijn gedaan te hebben in het dossier.

• De discussie rond kernenergie is niet nieuw. Regering na regering worstelde met het dossier, en geen enkele koos ervoor om de kernuitstap van 2003, in de vorige paars-groene regering, terug te draaien. De Croo wees daar in de Kamer gisteren fijntjes op.
• Zijn eigen partij Open Vld legde er zich in 2014 voor, toen N-VA bij de onderhandelingen over de Zweedse regering expliciet vroeg de wet terug te draaien. Gwendolyn Rutten, destijds voorzitter, en energiespecialist Willem-Frederik Schiltz (Open Vld) wilden “af van die oude brol”, zagen Open Vld als een partij die zich als “innovatief en groen” wilde presenteren op vlak van energie, en stelden hun veto. Het compromis binnen Zweeds was de centrales tien jaar te verlengen, geen twintig jaar, zoals sommigen wilden. De wet zelf bleef wat ze was. Pour la petite histoire: de clan-De Croo was bij de liberalen altijd uitgesproken voorstander van kernenergie.
• Met de komst van Lachaert als voorzitter veranderde de toon binnen de partij: de Oost-Vlaming profileerde zich als donkerblauw tijdens de voorzittersrace in het voorjaar van 2020 en daarbij hoorde uitgesproken standpunten. Eén ervan, wel heel expliciet: het openhouden van die kerncentrales.
• Maar in september 2020 sloten Lachaert en De Croo het Vivaldi-regeerakkoord, waarbij het voor iedereen heel duidelijk was dat de kerncentrales zouden sluiten, behalve voor de MR. Dat de zaak niet in het regeerakkoord zelf zwart-op-wit werd uitgeklaard, maar “technisch zou worden aangepakt” was onderdeel van de Vivaldi-methode om een aantal dossiers niet definitief en openlijk uit te klaren, maar eerder in een brede passage van het regeerakkoord te begraven. Kwestie van op tien dagen toch een deal te kunnen onderhandelen, met een MR die ook toen “moeilijk werkbaar” was.
• De rol van Open Vld blijft vervolgens vreemd in het dossier. Want men ging mee in het informele akkoord met de groenen om de huidige centrales te sluiten, maar tegelijk dook dan vorige week plots communicatie op waardoor het leek dat Lachaert zich aan de kant van Bouchez zette. Dat maakte de coalitiepartners op z’n minst onrustig, en de donkerblauwe achterban hoopvol.
• Een week later heeft diezelfde Lachaert het dan over “een lijk”, wanneer het over kernenergie gaat, en gaat de deur wel ineens helemaal dicht. Geen al te vaste lijn. In een dossier waarmee de premier zelf in de problemen kwam, doordat een andere liberale coalitiepartner hem ondermijnt.
• Niet iedereen bij Open Vld is even gelukkig over die aanpak. “Waarom is het zo moeilijk om een standpunt in te nemen en daarin te blijven geloven? Zo organiseren we onze eigen nederlaag“, stelt een partijtopper.

En nu? CD&V en Open Vld willen een Overlegcomité over energie. “Never going to happen“, klinkt bij N-VA.

• Het hele schouwspel federaal, zeker de frontale aanval van Bart De Wever, krijgt uiteraard vertakkingen. Want met haar weigering om de nieuwe gascentrale in Vilvoorde te vergunnen, zette Zuhal Demir (N-VA), de bevoegde minister van Omgeving, de kernuitstap een serieuze pad in de korf.
• Daarbij wordt de N-VA verweten “aan machtsspelletjes te doen”, en een “heel cynische politiek te voeren”. Lachaert ging in crescendo gisteren, tegen zijn Vlaamse coalitiepartner:
  • “We moeten samen, zowel regionaal als federaal, zorgen dat de bevoorradingszekerheid gegarandeerd wordt. Anders is dat om het met de woorden van De Wever zelf te zeggen ‘crimineel onverantwoordelijk’.”
  • “Als zijn partij daar niet aan wil meewerken, kan je maar beter eerlijk zijn tegen de mensen en zeggen dat het je te doen is om een politiek spel en niet om de vraag of mensen het licht nog zullen kunnen laten branden.”
• Meteen legde Lachaert het idee op tafel om een Overlegcomité te organiseren, over het energiedossier. Al eerder drong ook Joachim Coens, de CD&V-voorzitter, daar openlijk op aan. En ook Servais Verherstraeten, de fractieleider van CD&V in de Kamer, herhaalde nog eens dat voorstel voor de camera’s.
• Maar bij N-VA in de Vlaamse regering gaat de deur keihard dicht. “No way, dat wij daarin meestappen. Ze kunnen blijkbaar zelf niet beslissen over die kernuitstap. Ze willen ons gewoon in de saus trekken, zoals met Jan Jambon (N-VA) gebeurt op die Overlegcomités over corona. Om ons daarna dan monddood te krijgen”, zo klinkt stellig bij de top.
• Tegelijk kondigde men bij Open Vld wel luidop aan wat elders in de regering ook te horen is: voor kerst moet dit dossier geregeld zijn. Op 22 december komt een nieuw Overlegcomité bijeen, maar dan alweer over corona. De kans dat daar kernenergie zal uitgeklaard worden is dus nihil.
• Daarbij komt straks bijzonder grote druk op de MR, die nu geïsoleerd staat in de federale regering. De vraag is hoe hard de vicepremier, Sophie Wilmès (MR), het wil spelen in de kern. Al meermaals bleek dat wat de voorzitter buiten declareert, binnenskamers niet altijd gevolgd wordt: daar hintte Van der Straeten ook naar. Maar als de MR moet inbinden, dan dreigt wel zeer groot gezichtsverlies.

Ondertussen: In de Waalse regering rommelt het volop.

• Bouchez heeft niet alleen de federale regering om in het oog te houden. Straks om 14:00 uur staat een spannende stemming op de agenda in de Commissie Financiën van het Waals Parlement. Daar zal de MR kleur moeten bekennen. Want al dagen is er hoogspanning rond de figuur van Jean-Luc Crucke (MR) de Waalse minister van Begroting en ondervoorzitter van de MR.
• Die was met een fiscale hervorming naar de Waalse regering getrokken, niets spectaculairs overigens, een paar aanpassingen. Zo verhoogde Crucke de verjaring voor giften, waarop alsnog successierechten betaald moeten worden van drie naar vijf jaar, voor een overlijden. En een iets gunstiger tarief voor bedrijfswagens werd duurder.
• Dat dossier was al drie keer op de tafel van de Waalse regering gekomen, drie keer was iedereen akkoord. Maar plots werd het in het Parlement aan flarden geschoten door blauwe Parlementsleden, door de eigen MR dus.
• Vriend en vijand zagen er de hand van Georges-Louis Bouchez in, die nog een eitje te pellen had met Crucke. En als de Franstalige liberalen zich dan en passant konden opwerpen als de ultieme behoeder van de fiscale belangen van de middenklasse? Why not?
• Crucke zelf voelde zich diep gekrenkt, dreigde met ontslag, maar “eerst moest de begroting geregeld worden”. Veel theater dus, en weinig effectieve dreiging. Maar de coalitiepartners PS en Ecolo zien dat anders: zij willen van geen wijken weten in de werking van de coalitie, en de afspraken.
• Ze beslisten dus om het voorstel van Crucke zonder pardon en zonder aanpassingen terug te sturen naar het Waals Parlement. En als de MR daar nog dwarsligt, dan “zullen er gevolgen zijn”, zo klinkt het.
• Een regeringscrisis zonder weerga dus, waarbij de MR het mes op de keel gezet wordt. Een alternatieve meerderheid, met cdH in plaats van de MR, is absoluut niet ondenkbaar. Het zou voor de PS een mooie zoete wraak zijn voor de switch die men in 2017 uitvoerde. Toen kieperde de MR de PS eruit, om met het cdH een regering te vormen.
• Of het zover komt, is maar de vraag. Maar de MR heeft, met hun interne machtsspelletjes, wel de rode loper uitgerold voor Elio Di Rupo (PS) en Paul Magnette (PS) om straks Bouchez een ferme tik te geven.
• Vanmorgen bleek echter dat de soep niet zo heet wordt gegeten dan opgediend. Jean-Paul Wahl, de fractieleider van de MR in het Waals Parlement, kondigde aan dat zijn parlementsleden netjes het voorstel van Crucke zouden stemmen. Daaruit blijkt andermaal dat Bouchez hard blaft, maar zelden bijt. Mogelijks symptomatisch voor hoe straks de discussie rond kernenergie eindigt.