Populisme is een vaak misbruikt woord. Het staat wel voor een beweging waarbij een deel van de bevolking zich afzet tegen de bestaande structuren. Opvallend is dat populisten in heel wat landen van de macht hebben mogen proeven. Denk aan Donald Trump in de VS of Boris Johnson in het VK. Maar ze zijn niet aan de macht gebleven. Omdat ze eigenlijk heel goed waren in campagne voeren maar niet in beleid voeren. Hier kan, zeker in de VS, verandering komen met de opkomst van Ron DeSantis. Een zogenaamde ‘competente populist’ (‘Trump with brains‘) volgens commentatoren, die niet meer over de man kunnen zwijgen. 

Joe Biden zal niet herverkozen worden. Zoveel is nu al duidelijk. De Democraten hebben voorlopig geen alternatief. De Republikeinen hebben wel een waardige vervanger voor Trump, die toch gehavend komt uit de hoorzittingen rondom de invasie van het Capitool op 6 januari 2021. Zijn naam is Ron DeSantis, gouverneur van Florida. 

De man is competent

Heel wat Democraten zijn bang voor DeSantis. Eerst en vooral heeft hij iets gedaan wat Trump nooit kon zeggen: hij heeft een politiek ambt uitgeoefend.  Hij is gouverneur van de staat Florida, een cruciale staat in de VS. Zeker als het gaat om de verkiezing van de nieuwe president. DeSantis is bovendien hardwerkend, niet te corrumperen, serieus en komt van een bescheiden familie. Door hard te werken haalde hij een diploma aan de universiteit van Yale.  Hij is de ideale man én vader van een perfect gezin en natuurlijk diende hij in het Amerikaanse leger. In één zin: de man is competent. Hij vertegenwoordigt waarden waar heel wat Amerikanen zich kunnen achter scharen. Als je zijn standpunten wil weten, kan je naar deze site surfen.

Populisme betekent alles en niets

Het woord populisme dekt een heel breed scala van politieke overtuigingen en politici en wordt wat te pas en te onpas gebruikt. Vandaag hebben we populisten vanuit alle hoeken, links en rechts. Denk maar aan Syriza in Griekenland of Nicolás Maduro in Venezuela. Aan de andere kant van het spectrum hebben we dan Viktor Orbán, de Hongaarse premier. 

Een afkeer van het ‘establishment’

Ze hebben allemaal wel iets gemeen, en dus ook Ron DeSantis. Ze vechten – zeker tijdens de verkiezingen – tegen het ‘establishment’, de bestaande instituten. Dit kan bijvoorbeeld de Europese Unie zijn in het geval van het Verenigd Koninkrijk. Waar Boris Johnson dankzij zijn afkeer van de EU een klinkende overwinning haalde. De leiders van Polen en Hongarije gebruiken dezelfde zondebok. In de VS zijn Washington DC en de techbedrijven uit Silicon Valley de vermeende vijand. Maar het kan natuurlijk ook een nationale regering zijn, zoals de sterke resultaten van de Vijfsterrenbeweging (M5S) en Lega Nord lieten zien in Italië. Beide staan voor heel andere ideologieën, maar delen wel diezelfde aversie voor de bestaande structuren.

Ze teren op, soms begrijpelijke, frustraties die bestaan bij de bevolking die aanvoelt dat ‘het systeem ‘tegen hen ageert, dat de rijken alsmaar rijker worden, dat ze hun lot niet meer in handen hebben, dat de overheid zich met alles moeit én dat hun leiders niet bezig zijn met de zorgen van de gewone man en vrouw. 

Meer crisis = meer populisme 

Populisten zullen – als de economische crisis uitbreidt – natuurlijk verder aan terrein winnen. Hoewel individuele ontwikkeling en zelfactualisatie – om maar eens de Maslow-terminologie te gebruiken – mooie waarden zijn, kan men, in een crisis zoals deze – met galopperende inflatie en toenemend geweld en oorlog – niet kwalijk nemen dat de gemiddelde burger met zijn voeten stemt.

De kiezer opteert voor de invulling van de basisbehoeften uit de Maslow-pyramide. Dat zijn met name betaalbaar voedsel, betaalbare huisvesting en zeker ook veiligheid. De kiezer is minder bezig met rechten voor minderheden of migranten, om maar iets te noemen. Hij geeft zijn stem dan ook aan leiders die dat allemaal beloven, zelfs als ze het niet kunnen waarmaken. 

De derde basisbehoefte speelt ook een belangrijk rol in het discours van populisten. Mensen willen in deze onzekere wereld ergens bijhoren. De adoratie voor Donald Trump blijft verbazend, maar zijn fans beleven ze bijna als een religie, waarin geen plek is voor twijfel en vragen. 

Competentie gevraagd 

Om aan de macht te blijven, verwachten kiezers toch enige competentie om de economie te beheren en de problemen van de burgers op te lossen. Trump werd finaal toch weggestemd omdat hij een zootje had gemaakt van de hele vaccinatiecrisis en te veel met zichzelf bezig was in plaats van hard te werken aan de zorgen van de burger. Ook Boris Johnson kon niet verbergen hoe incompetent hij wel was.  Populisten die een degelijk beleid voeren, blijven wel aan de macht. Daarvan zijn de Poolse PiS en de partij van Orban, Fidesz, mooie bewijzen. 

Dit kan zeker ook in de VS als Ron DeSantis zich kandidaat stelt. Het is dan ook zeer goed mogelijk dat de volgende president van de VS nog veel radicaler zal zijn in ideologie – althans bekeken vanuit een Europese bril – maar zoveel competenter. Sommige Democraten zien daarom liever Trump als kandidaat. Wie had dat 18 maanden geleden durven denken?

Xavier Verellen is auteur en ondernemer.  Hij is eigenaar van het consultancybureau PaloAlto33 (www.paloalto33.be) en de scale up QelviQ (www.qelviq.com)