Het medicijn dat algemeen wordt gebruikt om malariapatiënten te behandelen, heeft in een Brits ziekenhuis voor het eerst niet gewerkt. De patiënten liepen de malaria op in Afrika. Eerder bleek al in onder meer Azië dat de de combinatiekuur artemether/lumefantrine steeds minder vaak “aansloeg”. 

In België is malaria sinds 1938 niet meer voorgekomen. Maar wereldwijd is dat een ander verhaal. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie waren er vorig jaar meer dan 200 miljoen nieuwe gevallen. Meer dan 400.000 van die mensen stierven door de ziekte. En dat zijn conservatieve schattingen: er circuleren bij ander gezondheidsorganisaties schattingen van tussen 350 en 550 miljoen gevallen.

De cijfers van het WHO houden ook geen rekening met de sterfte van ongeboren baby’s bij moeders die besmet raken. Alleen al in tropisch Afrika zijn er dat jaarlijks meer dan 200.000. 20% van de kindersterfte in Afrika kan worden toegeschreven aan malaria.

Toeristen

Zelfs in Europa duiken er jaarlijks nog zo’n 10.000 gevallen op. Maar er is ook dit: elk jaar gaan 125 million toeristen uit Westerse landen op reis in landen waar malaria heerst. Nu komen ongeveer 30.000 daarvan terug met de ziekte. Maar dat aantal zou dus ook fors kunnen stijgen.

Malaria of moeraskoorts is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door parasieten in malariamuggen. Als de ziekte niet direct behandeld wordt met effectieve medicijnen, heeft het vaak de dood tot gevolg.

Er zijn diverse geneesmiddelen voor malaria, en er komen geregeld nieuwe middelen bij. Dat is ook nodig, want de parasiet heeft een sterk vermogen tot het ontwikkelen van resistentie.

Je bent, zelfs als je je pillen inneemt NOOIT helemaal beschermd

Lange tijd konden de parasieten bestreden worden met chloroquine, een van kinine afgeleid relatief goedkoop middel dat de parasieten in de rode bloedcellen doodt. In de loop der jaren zijn zijn verschillende vormen van malaria – de meest voorkomende – resistent geworden voor chloroquine.

Omdat chloroquine niet meer werkt, wordt tegenwoordig mefloquine (Lariam) voorgeschreven. Dat middel geeft echter bij nogal mensen ernstige bijwerkingen, onder meer van psychiatrische aard (“je wordt er zot van”), die langdurig kunnen aanhouden.

Het dagelijks in te nemen atovaquon plus proguanil (Malarone), een andere optie, kan dan weer bijwerkingen geven als misselijkheid, diarree, buikpijn of hoofdpijn.

Het is overigens een misvatting dat als je die pillen inneemt je 100 % tegen malaria bent beschermd. De pillen zijn ook geen vaccin: ze zijn gewoon het geneesmiddel tegen malaria dat je preventief inneemt.

Een nieuwer middel is een combinatie-therapie gebaseerd op artemisinine. Deze behandeling is duurder, maar ze werkte wel. Tot voor kort.

Artemisinine

Artemisinine is de werkzame stof van Artemisia annua of Qing Hao, een Chinese kruidenthee die in China al ruim twee millennia wordt gebruikt voor de genezing van malaria en aambeien.

Artemisinine is uitgegroeid tot de standaard behandeling daar waar malaria endemisch is. Artemether-lumefantrine heet het geneesmiddel dat ervan gemaakt werd. In 2005 werd echter voor het eerst resistentie geïdentificeerd in het westen van Cambodja. Sindsdien is de artemisinine-resistente malariaparasiet zich gaat verspreiden.

Nu blijkt dat vier mensen die malaria hadden opgelopen in Angola, Liberia en Oeganda niet meer reageerden in een Londens ziekenhuis op de toegediende medicatie. Het bevestigt de angst van artsen die eerder al berichten kregen dat in Afrika ten zuiden van de Sahara de combinatiekuur artemether/lumefantrine niet meer aansloeg.

Vaccin? Niet zo snel

Alle hoop is nu gevestigd op een vaccin tegen malaria. Er bestaat er overigens al eentje, gebaseerd op eiwitten van de Plasmodium-parasiet die malaria veroorzaakt. Maar dat vaccin beschermt amper een derde van de mensen die er mee ingeënt worden.

In de VS hebben onlangs wetenschappers een techniek ontwikkeld om genetische manipulatie toe te passen op de malaria-parasiet zodat die zich niet kon voortplanten. Proefpersonen die besmet werden met de gemanipuleerde parasiet, werden niet ziek en ontwikkelden immuniteit. Het probleem is nu om dat in vaccinvorm te “gieten”, iets wat blijkbaar helemaal niet zo simpel is.