Uit interim-resultaten blijken al drie coronavaccins goed te werken. De wereld haalt opgelucht adem. Maar zijn die vaccins wel veilig na amper een half jaar ontwikkeling? We kunnen u alvast geruststellen: het antwoord is ja.

We worden de laatste weken om de oren geslagen met vaccinnieuws. Elke maandag komt een ander vaccinbedrijf met voorlopige resultaten van zijn vaccin. Pfizer en Moderna hebben allebei een effectiviteit van 95 procent, AstraZeneca houdt het op 70 procent, maar dat vraagt enige nuance.

De testen verliepen volgens twee methodes. Bij één groep werd eerst een halve dosis gegeven en een maand later een volledige dosis. Die was 90 procent effectief. Een andere groep kreeg twee volledige dosissen met een maand tussen. Die was 62 procent doeltreffend. Daardoor kwam AstraZeneca terecht op een gemiddelde van 70 procent.

Maart

Maar er valt niet naast te kijken dat al die vaccins erg snel ontwikkeld zijn. In november 2019 werd de eerste mens met het coronavirus besmet in de Chinese stad Wuhan, maar toen was de urgentie lang nog niet zo groot. Pas toen de eerste gevallen in Europa en de VS aan het licht kwamen, begonnen farmabedrijven stilaan te kijken of daar geen vaccin tegen nodig is. Rond maart zijn ze dan pas echt beginnen onderzoeken.

Een half jaar later staan die vaccins dus klaar om op de markt te komen. Dat is opvallend, want normaal kan het tot tien jaar duren om een werkend vaccin te ontwikkelen. Het snelste vaccin dat ooit ontwikkeld is tot hiertoe was dat tegen de bof en dat duurde ook vier jaar.

En toch kunnen we u zeggen dat u niet moet vrezen. Als ze goedgekeurd worden, zullen de vaccins voldoen aan alle veiligheidsvoorschriften.

SARS en MERS

Om dat te begrijpen moet u weten dat coronavirussen eigenlijk een groep van griepvirussen zijn met potentieel ernstige gevolgen. Sommige veroorzaken een gewone verkoudheid, andere hebben dan weer helemaal geen invloed op mensen. Maar sommige kunnen ook dodelijk zijn, waaronder deze variant. Ook het SARS-virus uit 2003 en het MERS-virus uit 2012 zijn coronavirussen.

En dat is al meteen de eerste reden. “Farmabedrijven hadden al een hoop ervaring met vaccins tegen SARS en MERS. Die richten zich op hetzelfde eiwit in ons lichaam, het bekende stekeleiwit, waardoor de basis al gelegd was voor het huidige vaccin”, zegt vaccinologe Isabel Leroux-Roels van het UZ Gent.

Nieuwe technologie

Daarnaast zijn er de afgelopen jaren ook nieuwe technologieën ontwikkeld die de ontwikkeling versnellen. Het zogenaamde boodschapper-RNA, waarbij een stukje genetisch materiaal van het virus in het lichaam wordt gespoten, werd ontdekt in de jaren 80, maar het onderzoek ernaar kwam pas in 2006 in een stroomversnelling nadat de ontdekker een Nobelprijs kreeg. Het staat nu voor zijn grote doorbraak. Het voordeel daarvan is vooral dat het virus niet meer helemaal zelf moet gekweekt worden, maar dat een stukje genetisch materiaal genoeg is.

De andere technologie is de virale vector, waarbij een stukje van het virus wordt meegestuurd in het lichaam via een ander onschuldig virus. Het Amerikaans-Belgische Johnson & Johnson gebruikt daarvoor bijvoorbeeld een verkoudheidsvirus bij chimpansees waartegen het eerder al een vaccin ontwikkelde. “Johnson & Johnson had daarmee al ervaring bij 60.000 mensen en kreeg dus sneller toelating om zijn proeven voor dit vaccin te starten. Maar er is ook het voorbeeld van het Duitse CureVac dat nog helemaal geen ervaring had met boodschapper-RNA. Die heeft gewoon alle normale stappen moeten doorlopen.”

Prioriteiten

Volgens Leroux-Roels is het ook een misvatting dat mensen in andere gevallen tien jaar worden opgevolgd om de bijwerkingen te controleren. “Dat is nooit het geval. Zo’n studie duurt maximaal een jaar, omdat de meeste bijwerkingen op korte termijn verwacht worden.”

Maar wat maakt dan dat de ontwikkeling toch zo lang duurt? “Kwestie van prioriteiten”, klinkt het. “Wij hebben nu ook enkele studies met andere vaccins opgeschort omdat de coronavaccins voorrang moeten krijgen. En de farmawaakhonden geven nu voorrang aan coronavaccins. Normaal duurt zo’n goedkeuring zeven maanden, maar dat is niet omdat ze daar zeven maanden lang dag en nacht naar zitten kijken. Dat belandt gewoon op een grote stapel dossiers en pas na een aantal maanden kijkt daar iemand naar.”

Zonavaccin

Leroux-Roels geeft een voorbeeld uit haar eigen carrière. “Jaren geleden werkte ik mee aan een vaccin tegen de besmettelijke huiduitslag zona, maar tegen dat het bijna klaar was heeft dat drie jaar in de frigo gezeten omdat toen de vogelgriep en de Mexicaanse griep ertussen kwamen fietsen en meer aandacht opeisten. Maar als dat niet was gebeurd, was dat vaccin ook veel eerder naar de markt gegaan.”

De vaccinologe benadrukt dat we niet moeten vrezen voor de veiligheid van de huidige vaccins. “Er kunnen natuurlijk op lange termijn nog heel zeldzame bijwerkingen gevonden worden, maar die kans is echt klein. Het is onverantwoord om op basis van die puur theoretische risico’s de wereld van een vaccin te onthouden.”