Bitter weinig sympathie gisteren voor de Britten, nadat ze in een referendum beslisten uit de EU te stappen. Weinigen durfden het opnemen voor de uitkomst, want kritisch zijn op de EU is ondertussen blijkbaar ook verworden tot een not done. De teneur: een domme beslissing, ingegeven door populistische figuren, die voor de Britten ook gaat uitdraaien op een drama, kregen we overal te horen. Maar, is dat wel zo?

Onbegrip, paniek. Slechts weinigen konden en wilden tegengas geven. Eén van hen was Prem Radhakishun, de Nederlandse advocaat, columnist, acteur en radio- en televisiemaker van Surinaams-Hindoestaanse afkomst, die in ons land bekend werd door zijn deelname aan De Slimste Mens. Op het Brexit-debat gisterenavond op de VRT was hij zowat de enige – met de mogelijke uitzondering van Geert Noels, die altijd wel iets zinnigs heeft te zeggen – die tegen de stroom durfde in te gaan.

Zegen, geen vloek

Prem sloeg nagels met koppen. Hij zei dat Europa er niet zou moeten zijn in de eerste plaats voor politici en grote bedrijven, maar voor burgers. En dat referenda, en het democratisch proces waarbij die burgers hun mening mogen geven een zegen zijn, geen vloek of een “een meten van koorts” zoals zijn tafelgenoot Karel De Gucht het weer noemde. Prem noemde het ook arrogant dat we nu doen alsof een stuk of 17 miljoen Britten allemaal domme idioten zijn, en opperde dat we misschien toch een beetje respect konden opbrengen voor hun leave-stem.

Dat was niet zomaar showmanship: hij was de enige die gisteren aan die tafel zat die zelf, aan den lijve ondervonden heeft wat er gebeurt wanneer je politici te veel macht geeft. Voor wie het niet wist: Prem moest gaan lopen in Suriname voor het dicatorieel bewind van Desi Bouterse, die hem wou vermoorden omdat hij radioprogramma’s maakte die kritisch waren op het beleid in dat land.

Populist

Radhakishun kreeg verwijten van populisme naar z’n hoofd geslingerd, maar in essentie legde hij de vinger op de wonde: de EU is verworden tot een instelling die boven de hoofden van de burgers opereert en nog amper rekenschap moet geven aan die burgers.

Het mooiste voorbeeld is misschien wel de Europese Grondwet, of het Verdrag van Lissabon. In België werd de bevolking daarover niet eens geraadpleegd, en nadat in Frankrijk en Nederland een meerderheid van de bevolking tegen stemde werden de meeste nog te houden referenda tot in het oneindige uitgesteld. Uiteindelijk werd die grondwet er gewoon doorgeduwd door Europa, weliswaar als het Verdrag van Lissabon, waarvan 97% van de tekst identiek was aan die van de voorgestelde grondwet.

Inspraak?

Burgers hebben ook geen enkele inspraak in de samenstelling van het belangrijkste Europese orgaan, waar de belangrijkste en meest ingrijpende beslissingen worden genomen, de Europese Commissie. Laat staan dat ze een zeg hebben in wie Europees president wordt.

We zitten ondertussen met een generatie die nooit iets anders dan de euro heeft gekend. Maar ook over de invoering van die eenheidsmunt zijn de meeste Europeanen nooit geraadpleegd.

Soit, Prem zag het ook allemaal niet zo slecht in voor de Britten (en voor de rest van Europa). En weigerde mee te gaan in het discours dat de Britten het nu allemaal hebben verkloot, in het bijzonder voor de jongere generaties. Ook daar heeft hij een punt.

Wie denkt dat de UK niet kan zonder de EU zou zich wel eens flink kunnen vergissen

Wie denkt dat de UK niet kan zonder de EU zou zich wel eens flink kunnen vergissen. Gisteren kregen we een beeld van een land dat eigenlijk alleen maar moeilijk wil doen, dat eigenlijk blij zou moeten zijn dat het bij de EU mocht in de eerste plaats. Maar, laten we even de geschiedenis erbij nemen en eens verder kijken dan onze neus lang is in deze.

Om te beginnen: onderschat de status van Groot-Brittannië in de wereld niet en overschat vooral die van de EU niet buiten Europa. Misschien dat het op dat vlak een beetje over z’n hoogtepunt is, maar de culturele impact van de UK in de wereld is nog steeds groter dan die van de rest van de EU samen. Dat komt omdat we in een angelsaksische wereld leven, maar dat komt ook omdat de UK, samen met de VS, het model hebben gecreëerd van onze huidige Westerse samenleving.

Waar we naar kijken op tv, de muziek waar we naar luisteren, de popcultuur die ons stileerde maar die ook meer sociale gelijkheid en verdraagzaamheid bracht, zelfs de manier waarop we nieuws consumeren: dat is grotendeels een Britse verdienste. De symboliek van Groot-Brittannië is groter in Azië, de Amerika’s en Afrika dan die van de EU, vergis je daar niet in. Of: Groot-Brittannië is een begrip in de hoofden van de massa’s in de wereld buiten Europa, terwijl de EU dat helemaal niet is.

We zien dan ook geen enkele reden waarom die rest van de wereld plots de UK als een paria zou gaan behandelen omdat ze stappen uit iets waarvan de meeste mensen in de wereld niet eens wisten dat ze daar bijhoorden.

Dat is de culturele impact, maar, zal je zeggen, wat met de economie? Wel, in tegenstelling tot wat ons vandaag de dag wordt wijsgemaakt, is economie geen wetenschap. Er zijn eigenlijk maar weinig concrete aanwijzingen dat de Brexit blijvende economische schade aan de UK gaat toebrengen. In een eerste fase zal er wellicht een prijs betaald worden, maar in de long run?

Jongeren

Nog een nuance is deze: er wordt groot spel gemaakt over de kloof tussen het kiesgedrag van de jongeren en van de ouderen. En terwijl we de eersten zijn om te wijzen op het gevaar van een vergrijzend kiespubliek (Lees: 55-plussers nekten Schotse onafhankelijkheid en waarom dat ook voor ons een probleem is) moeten we ook eerlijk zijn en durven toegeven dat hier misschien andere dingen speelden.

Ten eerste blijkt dat de opkomst bij jongere kiezers relatief lager lag, wat wijst op een toenemende je m’en foutisme over beleidskwesties. Hier geldt: wie niet stemt, moet ook niet zeuren. Ten tweede: die jonge mensen hebben nooit anders geweten dan de UK in de EU, en je kan ervan op aan dat er hier flink wat angst-voor-veranderingen-stemmen waren.

In de reportages die we zagen, over hoe die jongste generatie teleurgesteld reageerde, viel ook iets anders te bespeuren: ze haalden erg vaak argumenten aan die niet zozeer over het algemeen belang gingen, maar wel over hun eigen comfort. Dat ze bijvoorbeeld geen erasmusbeurs meer zouden krijgen of goedkoop op vakantie konden gaan naar de EU misschien.

Klimaat

De bedoeling van dit artikel is niet om de Brexit goed te praten. De tijd zal tonen of de Britten de juiste beslissing namen. Maar wat na de uitslag gisteren zich manifesteerde in onze contreien is wél belangrijk. Zoals een griezelige vaststelling dat de Brexit meteen uitdraaide in een ons tegen hen-attitude.

Kritiek hebben op de EU en geloven dat het de jongste decennia grondig is misgelopen met de structurering van die instelling, is zo ongeveer gelijkgesteld met tegen Europa zijn. Terwijl wellicht de enige redding voor die EU erin bestaat dat er nu wel lessen getrokken worden en dat het instituut wel aangrijpend veranderd moet worden.

Prem had gisterenavond gelijk wanneer hij stelde dat het grootste gevaar voor Europa momenteel niet die uitstap van de Britten en mogelijk andere landen is, maar wel een toenemend klimaat waarin de democratische waarden en de inspraak van burgers in het bepalen van hun eigen lot steeds meer aan de kant worden geschoven.

Dat werd gecounterd door eerlijk gezegd nogal ontstellende argumenten, die er altijd op neer komen dat het “kiesvee” dom is, niet weet wat het wil of doet en dat je beleid maar moet overlaten aan mensen die “daar verstand van hebben”.

Dat is een erg gevaarlijk spelletje.