De coronacrisis dreigt de grootste economische ramp in decennia te worden, ze doet zelfs de bankencrisis van 2008 verbleken. Maar is de EU bestand tegen zo’n schok? Het zal drastische ingrepen vergen: zijn de lidstaten daar klaar voor?

In het nieuws: Vanavond is er een belangrijke vergadering van de Europese ministers van Financiën. Europese lidstaten hebben de regel overboord gegooid dat eurolanden maximum 3 procent tekort op de begroting mogen hebben. Die is nochtans een essentieel onderdeel van de hele constructie rond de euro: je kan moeilijk één munt hebben als sommige landen zwaar boven hun stand leven. Alleen, nood breekt wet. Maar de grote vraag is: ‘What is next?‘ Want enkel een strenge regel overbood gooien zal niet volstaan, er zijn nog veel zwaardere stappen nodig.

De details: Wat op tafel ligt, gaat over geld. Heel veel geld. Het zijn dan ook echt uitzonderlijke tijden.

• De regels rond de euro zijn duidelijk: om één munt te kunnen hebben, moet iedereen binnen bepaalde lijntjes kleuren. Dat betekende eigenlijk dat landen die toetraden tot de euro de facto hun monetair en budgettair beleid grotendeels opgaven.
• Onrechtstreeks werden zo zelfs cruciale domeinen als het fiscaal en zelfs sociaal beleid eigenlijk ook een stukje onder curatele van de EU gezet: belastingen heffen of zwaar verminderen, of je sociale voorzieningen op een onbetaalbaar niveau houden, dat ging niet meer. Griekenland werd het voorbeeld van wat kon gebeuren, als je weigerde je aan die regels te houden: uit de euro stappen kon/kan niet, wegens immense economische schade, maar erin blijven kan ook een gigantische prijs betekenen.
• Maar nu zit héél de eurozone in ongekend woelige wateren. En dus worden de regels versoepeld: een zogenaamde ‘ontsnappingsclausule‘, net om in noodsituaties te kunnen handelen, wordt ingeroepen. Voortaan mogen eurolanden hun begroting meer laten ontsporen dan 3 procent.
• Die clausule werd zonder problemen aanvaard, en zal donderdag op een videoconferentie tussen de EU-leiders bekrachtigd worden. Dit moet toelaten “alle noodzakelijke maatregelen te nemen om onze gezondheidssystemen en burgerbescherming te ondersteunen en onze economieën te beschermen”.
• Maar interessanter is de vergadering vanavond. Daar bespreken de ministers van de zogenaamde ‘Eurogroep’, de eurozone is dat, wat er nog meer moet gebeuren om de Europese economie te redden. Wat is mogelijk:
  • Het Europees noodfonds kan kredietlijnen gaan geven, aan de meest getroffen landen zoals Italië en Spanje. In totaal is er 410 miljard euro in kas, dus er is ruimte.
  • Maar ook gezamenlijke corona-obligaties zijn een mogelijkheid. Ook ten tijde van de eurocrisis werd dat geopperd: in plaats van elke lidstaat individueel, komen er dan bonds die door heel de eurozone worden uitgegeven. Meteen is er geen discussie meer over de zogenaamde ‘spreads’ dan: het verschil tussen de rente die ‘beste leerling’ Duitsland betaalt, en ‘zwakke leerlingen’ zoals Italië of Spanje.
  • Massale aankoop van overheidspapier door de Europese centrale bank ECB mogelijk maken.
  • Nog andere instrumenten in stelling brengen om de euro te ondersteunen.
• Die discussie is meteen erg politiek. Want dergelijke beslissingen, van bijvoorbeeld gezamenlijke coronabonds te gaan uitgeven, zijn niet louter technisch. Ze maken deel uit van een discussie die al zo oud is als de euro zelf: in hoeverre ontneem je lidstaten de verantwoordelijkheid om hun eigen financieel huishouden op orde te houden?
• Landen zoals Italië en Spanje willen een ‘onvoorwaardelijke steun’: geen voorwaarden die gekoppeld worden aan al die financiële instrumenten. Maar kunnen de vier ‘strenge’ eurolanden, Duitsland, Finland, Oostenrijk en Nederland, dat zomaar aanvaarden? Want zij houden uiteindelijk heel de euro recht, met hun kredietwaardigheid.
• In de marge, maar niet onbelangrijk: Duitsland neemt zieke Italianen op in haar ziekenhuizen. Symbolisch erg belangrijk, na allerlei signalen die de Italianen kregen waarbij Europa zich alles behalve solidair toonde. Want ook dat speelt mee: de emotie van het moment.

The big picture: Deze crisis slaat erg plots toe en legt hele delen van de Europese economie lam. Dat kan zeer verstrekkende gevolgen hebben, ook voor de euro.

• Het is niet moeilijk in te zien dat in zo’n storm een onuitgegeven constructie zoals de euro dan erg onder druk gaat komen. Dan komt het erop aan dat de eurogroep op een bepaald moment wel eenduidig maatregelen neemt om die munt te allen prijze te beschermen.
• Want de voordelen zijn wel glashelder voor elke lidstaat op dit moment. Wat als Italië nu nog de lire gehad had, of Spanje de peseta? Dan was er zonder twijfel een rush gekomen om die munten te dumpen, wat een spiraal zou veroorzaakt hebben van financiële miserie voor die landen. Hetzelfde geldt in mindere mate voor België overigens: ook de Belgische frank zat in het ‘oude’ systeem al in zeer woelig water.
• De Britten, die vandaag ook in ‘lockdown’ gaan, na weken van aarzeling door premier Boris Johnson, zullen met hun pond goed moeten opletten, eens de epidemie ongenadig toeslaat in de UK.
• Vraag is alleen hoe ver men zal moeten gaan met de eurogroep. De VS geldt als een voorbeeld: daar haalde de Amerikaanse centrale bank ondertussen werkelijk alle middelen boven. Eerder al werd de rente tot bijna nul procent herleid, en begon men met obligaties in te kopen voor zo’n 700 miljard euro. Gisteren kwam dan de aankondiging dat die aankopen “ongelimiteerd” worden: een ongeziene actie die op termijn heel de constructie van het financiële systeem in vraag moet doen stellen.
• Want de beurs reageerde alvast niet enthousiast. Als dergelijk pakket geen indruk meer maakt, wat dan wel nog?

De harde cijfers: Toch lijkt het erop alsof enkel de strafste maatregelen genoeg zullen zijn.

• In de VS, waar men steeds meer last krijgt van corona, worden echt ongeziene scenario’s luidop uitgesproken. Zo kwam James Bullard, de voorzitter van de Federal Reserve Bank of St. Louis, een van de twaalf centrale banken die samen de Federal Reserve uitmaken, met een donkere projectie:
  • Het bbp van de VS in het tweede kwartaal zou volgens hem met 50 procent ineenstorten.
  • De werkloosheid zal tot 30 procent van de beroepsbevolking gaan bedragen.
• Zo negatief zijn de grote Amerikaanse banken nog niet: ze werken op dit moment met ramingen van een economische krimp tussen de 14 tot 30 procent en een werkloosheid van circa 13 procent in het tweede kwartaal.
• Dat is meteen een economische schok zonder weerga: de vraag is hoe snel het gaat om daarvan hersteld te raken. Maar het zijn cijfers die doen duizelen.
• De vraag is of we in Europa en België dan niet nog veel te optimistisch zijn: de Belgische voorspellingen zijn mild, over 2020 genomen, in vergelijking met het bovenstaande:
  • KBC verwacht een krimp dit jaar van maar 0,4 procent.
  • Belfius zet de contractie op 1 procent.
  • ING voorspelt een dip naar 1,6 procent.
  • Enkel BNP Paribas Fortis gaat forser met een krimp van 3,5 procent.

De effecten op de staatskas: Het is duidelijk dat deze crisis hoe dan ook grote sporen zal nalaten.

• De tijdelijke werkloosheid gaat in eerste instantie zo’n 2 miljard euro kosten: meer dan een miljoen mensen zijn ondertussen ‘gevlucht’ naar dat regime. Maar het is maar zeer de vraag of die daar zo snel terug uitraken: de maatregelen lopen in België tot 4 april, maar zowat alle omringende landen verlengen nu al de strenge regimes van social distancing. Zowel in Nederland als Frankrijk duren de maatregelen langer, én worden ze strikter.
• De federale regering geeft daarbij ook nog eens een bijkomende premie van 150 euro voor wie tijdelijk werkloos is.
• Er is een soortgelijk hulppakket voor zelfstandigen van zo’n 1.400 euro per maand.
• Via de banken verkreeg minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) dat alle kredieten tot september niet meer moeten afgelost worden voor alle tijdelijke werklozen of getroffen bedrijven.
• De Vlaamse regering ging nog een stap verder: iets meer dan 200 euro op de rekening gestort van mensen die getroffen worden, om de energiefactuur te betalen. Dat leverde federale kritiek op: was dat nu écht nodig? Hoe dan ook: het gaat allemaal erg veel geld kosten.

De essentie: De regering staat voor één grote uitdaging op korte termijn: hoe menselijk zijn en blijven voor de ‘getroffenen’, en tegelijk de boel draaiende houden?

• Want steeds meer wordt duidelijk dat al die maatregelen om ‘steun’ te geven niet helpen om de economische motor niet helemaal stil te laten vallen: mensen worden niet gestimuleerd om aan de slag te blijven. Dat is nu wel het objectief van de politici, zo onderstreepte De Croo gisteren in De Afspraak. Want enkel zo vermijdt men een al te grote economische ramp.
• Het probleem is heel reëel: veel bedrijven die technisch werklozen hebben, passen als ‘geste’ het verschil tussen de uitkering en het loon bij. Maar tegelijk schreeuwt de koepel van de retail, Comeos, om werkkrachten. Alleen, met heel veel mensen die net geld krijgen om thuis te blijven, is het moeilijk om nog te rekruteren.
• De industriekoepel Agoria komt tegelijk met erg zorgwekkende cijfers: in de metaal-, bouw- en technologiesector is maar de helft van de werknemers nog aan de slag, en wordt nog maar 45 procent van de omzet gedraaid.
• Heel de keten valt stil: klanten die eindconsumenten bedienen sluiten, onderaannemers stokken, en werknemers maken zich ernstige zorgen over hun eigen gezondheid en blijven liever thuis.
• Daarom moet de overheid net nu de lijst ‘essentiële bedrijven‘ uitbreiden: minstens de voedingssector moet kunnen blijven draaien, en dus blijven ook transportbedrijven en verpakkers bijvoorbeeld aan de slag. Dat is een moeizaam proces: net in deze tijden mensen opnieuw overtuigen aan de slag te gaan, is niet evident.
• Vandaar dat er aan ‘stimuli‘ gedacht wordt: de vakbonden staan klaar om in gevoelige sectoren als de retail, transport, logistiek of distributie van pakjes meer premies en hoger loon te eisen. Net die sectoren zijn al jaren woelig: het zijn niet bepaald delen van de economie waar grote lonen betaald werden.
• En ook dat ‘cadeautje’ van de Vlaamse regering van 200 euro, om de energiefactuur te betalen: zou dat niet beter ook naar de ‘nog werkenden’ gaan? Wij gokken erop dat het onvermijdelijk wordt.
• Het lijkt ook onafwendbaar dat op de eisen van de vakbonden deels zal worden ingegaan: zowel het ABVV als het ACV kloppen hard op tafel. Afwachten dus hoe dat afloopt.

Mondmaskers, mondmaskers, mondmaskers: Al dagen rommelt het over het gebrek aan materiaal, met name die beschermende maskers.

• Eerst het goede nieuws: de maskers worden weer beschikbaar. Er zijn er nu meer dan 6 miljoen geleverd en er komen er nog eens 14 miljoen bij.
• Maar belangrijker nog: er zijn ook 1,2 miljoen FFP2-maskers op komst, essentieel voor alle personeel dat in aanraking komt met coronapatiënten. Die maskers bieden immers meer bescherming dan de chirurgische maskers. Ziekenhuispersoneel was de afgelopen weken woest, omdat Volksgezondheid die maskers niet kon garanderen.
• In Franstalig België ontstond gisteren daarover nog felle commotie. Le Vif pakte uit met het verhaal dat in 2017 nog liefst 6 miljoen van die ‘beste’ maskers vernietigd zijn geweest, omdat ze over tijd waren. Daarna werden ze niet vervangen, omdat er bespaard moest worden.
• Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) gaf toe dat de voorraad bij Defensie lag, maar daar “niet in goede omstandigheden” werd bewaard en zo “onbruikbaar” is geworden. Het leverde ontzette reacties op.
• Het kabinet-De Block vroeg in juni 2018 wel aan de FOD Volksgezondheid om een nieuwe strategische stock op te bouwen, of tenminste een plan te maken. Maar dat bleef blijkbaar liggen. Want ook in februari 2019, toen de vraag herhaald werd, was er nog geen plan. Tot nu dus, begin dit jaar kon men vaststellen dat er helemaal geen stock was, toen de crisis in alle hevigheid losbarstte.
• Dat Le Vif daarbij met documenten uitpakte die aantonen dat de ziekenhuizen dan maar zelf moesten kiezen of ze FFP2-maskers of minderwaardige maskers zouden gaan gebruiken, maakte veel emoties los.
• Zo werd op Facebook een oude protestgroep ‘Wij eisen het ontslag van Maggie De Block’, plots terug erg actief. Die groep, duidelijk opgezet vanuit extreemrechts, en vol met een ‘antivluchtelingendiscours’, was gisteren volop bezig nieuwe leden te werven: de teller staat op 42.600 nu.

Testen, testen testen: Ondertussen toch ook een beetje hoop.

• Minister Philippe De Backer (Open Vld) heeft een tweede leven gevonden, nu hij de ‘speciale taskforce’ rond materiaal voor de crisis mag leiden. De Backer pakte meteen één heel dringende nood aan, of communiceerde er in elk geval over: de testen. Want inderdaad: communicatie is ook een belangrijk onderdeel van crisismanagement.
• De Backer wil alle soorten labo’s in het land laten samenwerken, om te gaan testen op corona. Dat lijkt de enige effectieve manier om het virus in te dijken: veel uitgebreider het in kaart te brengen. En er is veel steun: universiteiten, maar ook farma- en biotechbedrijven doen mee. Zo bouwt Janssen Pharmaceutica z’n lab tijdelijk om, om coronatests te gaan doen.
• België zit nu aan 2.500 tests per dag. In totaal zijn er al 30.000 tests uitgevoerd. Het plan van De Backer: naar 10.000 tests per dag te gaan, minstens. Ook al wil hij dat niet luidop gezegd hebben, kwestie van het enthousiasme wat te temperen.
• Bedoeling is niet om op termijn alle 11 miljoen Belgen te testen. Maar een veel bredere aanpak, zoals in Zuid-Korea en Singapore gebeurt, helpt duidelijk om de zaak onder controle te krijgen. Ook in China is dat uiteindelijk wat gebeurde. Dat maakte meteen dat een van de benodigdheden om die testen te maken, de zogenaamde ‘reagentia’, nog moeilijk te verkrijgen was: China, dat ze maakt, hield ze allemaal zelf vast.
• En ook de staafjes die nodig zijn om te testen (ze worden diep in de neus geduwd) raakten blijkbaar op. Dat maakt dat er overal in Europa tekort is aan de testen. Maar dat zou nu dus deels opgelost kunnen worden.
• Zo kan in elk geval gehoor gegeven worden aan de noodkreet die vanuit de medische sector kwam: dat zelfs het eigen personeel niet kon beschermd worden, doordat patiënten die binnenkwamen niet konden getest worden.

Nog een vreemde zaak: De bloemenwinkels, hoe zit het daar nu mee?

• In het reeksje ‘vreemde communicatie van de federale regering’ kan nu nog een nieuw hoofdstukje bijgeschreven worden. Gisteren kwam in een nieuw ministerieel besluit het bericht dat de bloemenwinkels terug open mochten.
• Na de kappers dus nog een service die plots ‘essentieel’ werd dan? Het leverde scherpe vragen op. Daarop kwam Yves Stevens van het Crisiscentrum tussen. “Een bloemenwinkel is een niet-essentiële winkel, en die blijven gesloten; enkel voedingswinkels kunnen openblijven”, zo stelde die.
• Maar een winkel, een grootwarenhuis bijvoorbeeld, die voeding verkoopt én bloemen, mag natuurlijk wel die bloemen blijven verkopen.
• En hoe zit het dan met de tuincentra? Sommigen van hen, AVEVE bijvoorbeeld, verkopen ook voeding, granen en allerlei bakmeel. De Boerenbond reageerde alvast enthousiast: “Waarom kunnen die tuincentra dan ook niet openblijven?” En ook: “Mensen blijven binnen, zorg dat ze dan toegang hebben tot planten.”
• Een grijze zone dus, die niet bepaald vertrouwen wekt over de manier waarop de overheid precies communiceert.

Ondertussen bij Open Vld: Elke crisis is een opportuniteit, zeker in de politiek. Dat hebben we de afgelopen week gezien: plots hebben tien liberalen een volwaardige ministerpost. Maar nu is er nog het gevecht om de partij.

• Afgelopen week ramde de kabinetschef van Gwendolyn Rutten (Open Vld) een uitstel van de verkiezingsrace door de partij. Hij deed dat via het partijbureau en dat stemde zoals verwacht in het met uitstel.
• De partij is meer en meer gesplitst in twee kampen, al maanden broeit dat.
  • In grote lijnen is de federale fractie voor een hardere, paars-gele lijn en verzamelt ze zich rond Egbert Lachaert (Open Vld). Op basis van verschillende uitslagen bij interne debatten mag ook gezegd dat Lachaert scoort bij de basis: zijn team had alvast sterk de indruk de race te kunnen winnen.
  • De Vlaamse fractie, maar ook het partijbestuur, zijn dan weer eerder paars-groen, en scharen zich rond Bart Tommelein (Open Vld). Zij drongen haast allemaal aan op uitstel van de race.
• Maar wat is het grote doel dan, waarom moest die race uitgesteld worden, terwijl makkelijk elektronisch gestemd kan worden en veruit de meeste leden dat hoe dan ook zouden doen? Verschillende speculaties doen de ronde daarover.
• Zo is er het hardnekkig gerucht dat Tommelein, die voelt dat hij op verlies staat, z’n gezicht wil redden door straks in alle rust, als burgemeesters in coronatijden, uit de race te stappen.
• Daarvan wil men in het kamp van Tommelein absoluut niets weten. “Bart heeft daar zelfs nog niet aan gedacht of dat overwogen. Dat is psychologische oorlogsvoering, hé. Men probeert te framen dat Lachaert de frontrunner is maar Tommelein beschikt nog steeds over de beste troeven“, zo is te horen. Maar vooral ook: “Er is geen enkele goesting in politieke spelletjes, men is nu echt met iets anders bezig.”
• In het kamp Lachaert werd, toen vorige week heel het manoeuvre werd doorgeduwd, intern bijzonder boos gereageerd. Maar Egbert Lachaert predikte de communicatieve discipline, en weigerde publiek uit te halen naar de partijtop die via het partijbureau dit erdoor duwde. Zo’n polemiek laten ontstaan, zou exact hetgeen zijn wat z’n tegenstanders wilden, was de inschatting.
• Tegelijk is de verwachting dat er straks nog meer manoeuvres kunnen komen: lanceert men een andere kandidaat om toch maar Lachaert uit de Melsensstraat te houden? Dat kan in principe niet: de race is ‘bevroren’, niet stopgezet. En bovendien, enkel absolute kopstukken zoals Maggie De Block hebben mogelijk genoeg interne populariteit om Lachaert van een overwinning te houden, zo lijkt het.
• Grote vraag is vooral: is binnen twee maanden de coronacrisis voorbij, of blijft die verlenging voor Rutten nog wel even lopen?
• Hoe dan ook gaat Lachaert wel één ding aanvechten: dat de verdere organisatie van de verkiezingen in handen gelaten wordt van het uittredend partijbestuur. “Het mandaat van het partijbestuur én van de voorzitter eindigt eigenlijk over enkele dagen. Het kan echt niet dat zij nu verder over hun eigen verkiezing gaan beslissen”, zo is te horen in het kamp van Lachaert.

De juridische kladderadatsch: Het belooft druk te worden voor de statutaire commissie.

• De Statutaire Commissie van Open Vld heeft naar eigen zeggen “een tiental klachten” ontvangen over de interne voorzittersverkiezingen, die uitgesteld zijn. Die plaatsen de partij in een lastig parket, over zo’n fundamentele zaak.
• Egbert Lachaert zelf is daar alvast niet bij, maar hij vraagt wel ‘informatie’ aan de Commissie over haar standpunt rond de bevoegdheid van het partijbureau.
• De hele discussie draait rond twee passages uit de Open Vld-reglementen: artikel 19 en artikel 16.
• Artikel 19, eerste paragraaf, is duidelijk: “De voorzitter en de leden van het partijbestuur worden in principe verkozen voor een termijn van vier jaar. Indien daartoe ernstige redenen bestaan, kan de partijraad evenwel beslissen om deze bestuursverkiezingen te vervroegen of te verdagen, met een maximum van drie maanden vroeger of later.”
• Maar het was de kabinetschef van Rutten die uiteindelijk de zaak voorlegde aan het partijbestuur. De motivering was dat het een ‘politieke beslissing was’, zo meldde men: “Geen louter technische maar ook een politieke afweging en die ligt dus bij de politieke verantwoordelijken van de partij.”
• Daarbij baseerde men zich naar eigen zeggen op artikel 16, paragraaf 1: “Het partijbestuur is verantwoordelijk voor de politieke standpuntbepaling in overeenstemming met de besluiten van het congres, voor de organisatie van de bestuursverkiezingen, voor de organisatie van de voorverkiezingen in verband met het opstellen van de ontwerp-kandidatenlijsten, voor de deelname van de partij aan de verkiezingen, voor de algemene werking van de partij en voor de goedkeuring van de jaarrekening van de partij Open Vld en van de ermee gelieerde vzw’s.”
• De tegenstanders van het uitstel, die ondertussen los van elkaar tien klachten indienen, zijn het daar niet mee eens. Een bloemlezing van de argumenten:
  • “Indien de argumentatie is dat het ‘politiek’ is, kan het partijbestuur voortaan alles doen: het is immers een politieke partij, zowat alles is ‘politiek’.”
  • “De statuten vermelden expliciet de partijraad, hoe duidelijker kan het nog zijn?”
  • “Nemo judex in causa sua: niemand mag rechter zijn in z’n eigen zaak. Een duidelijke grondvest van het democratisch systeem wordt geschonden: het partijbestuur schorst immers z’n eigen verkiezingen op en kiest om zelf langer aan te blijven.”
  • “De beslissing van het partijbestuur is een flagrante schending van de bevoegdheidsorganisatie die door de statuten is bepaald en moet worden vernietigd.”
  • “Al jaren weert de Open Vld de samenwerking met het Vlaams Belang door de ondemocratische partijprincipes van die partij te beklemtonen. Als deze grove overtreding van partijdemocratische spelregels niet wordt hersteld, wordt dit argument eerder een holle slagzin en zal dit in verkiezingscampagne als een politieke boemerang kunnen terugkeren.”
• Vraag is nu hoe de Statutaire Commissie verdergaat. Meer dan vermoedelijk komt ze niet fysiek bijeen: ze vragen daarom aan de indieners van de klacht om via een schriftelijke procedure te gaan. Tegen morgenmiddag moet iedereen laten weten of ze akkoord zijn daarmee. Dan volgt binnen 30 dagen, na het sluiten van de debatten, het oordeel. Dus mogelijk komt er toch vrij snel, voor de twee maanden om zijn, nog een oordeel van de Commissie.