Vanmiddag staat er in het Vlaams Parlement maar één thema echt op de agenda: de PFOS-vervuiling die de Amerikaanse multinational 3M in Zwijndrecht heeft achtergelaten. Het is een voorafname op de onderzoekscommissie die volgt, nu de zaak helemaal is losgebarsten. De dading tussen Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding, en 3M is slechts één thema. De algemene vraag blijft: waarom greep niemand in?

In het nieuws: Een hele batterij vragen, vandaag in het actualiteitsdebat van het Vlaams Parlement.

De details: Een pak betrokkenen zit mee in het debat.

• Wie wist wat, wanneer? Dat lijkt de grote vraag die vandaag in het Vlaams Parlement op tafel ligt. Dat lijkt politiek gezien steeds belangrijker te worden in het dossier van de PFOS-vervuiling. Dat ging van een lokaal issue in sneltempo naar nationaal nieuws, toen plots bewoners in heel Antwerpen – maar zelfs ook tot Sint-Niklaas en Temse – werden aangemaand geen eieren van eigen kippen meer te eten, in een straal tot 15 kilometer rond de vervuilingsbron.
• Zo werden plots honderdduizenden mensen persoonlijk in de contaminatie betrokken. Dit maakt dat het PFOS-dossier onherroepelijk doet terugdenken aan de dioxinecrisis van 1999, een schandaal met grote politieke repercussies: de CD&V kreeg een doodsklap, terwijl de groenen omhoogschoten en in een paars-groene regering terecht kwamen.
• Een aantal toppolitici mogen dus de potentiële politieke impact vrezen, als in dit dossier niet door de huidige meerderheid op een ordentelijke manier wordt aangepakt. De sfeerschepping is alvast allerminst positief voor de ploeg van minister-president Jan Jambon (N-VA).
  • Om te beginnen was er heel de heisa rond de houding van minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). Zij ging lijnrecht in tegen eigen coalitiepartner CD&V, die niet happig was op de lancering van een heuse onderzoekscommissie.
  • Het leek er toch wel heel sterk alsof de christendemocraten, die met Joke Schauvliege (CD&V) en Hilde Crevits (CD&V) jarenlang de post van Omgeving – een omfloerste naam voor Milieu, dat zo niet mag gelabeld worden op Vlaams niveau – in handen hielden, niet wilden dat er in die dossiers te fel gesnuffeld zou worden. Vervolgens nam CD&V de bocht en klonk het plots dat “in naam van de volksgezondheid, tot het bot alles zou worden onderzocht”.
  • Maar het dossier blijft gisten. Een dading tussen de gigant 3M en Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding, over de op te ruimen vervuiling lekte ongenadig uit. Opnieuw ontstond het beeld van geheime deals, in achterkamertjes gesloten, waarbij de burger duidelijk benadeeld werd ten opzichte van de Amerikaanse vervuilende gigant: 3M zou welgeteld 75.000 euro betalen, de Vlaamse overheid al 63 miljoen euro, om de sanering van de gronden te doen.
  • Ondertussen wordt in de Vlaamse pers overal “burgeractivist” Thomas Goorden opgevoerd: de ‘kleine man’ die de strijd tegen de grote gigant én de beleidsmakers aanbond. Als held poseert hij zelfs met een masker van “De Kat”, een legendarische VRT-reeks uit de jaren ’70 over een milieuactivist die het, als kat verkleed, telkens tegen vervuilende industriëlen opnam. Qua beeldvorming kan het tellen in het dossier: de politici hebben de perceptie meer dan tegen.

The big picture: Het dossier kan vergaande gevolgen hebben. Zowel voor politici individueel als voor het Oosterweel-dossier.

• Het komt er nu voor de Vlaamse regering op aan het beeld snel te keren en niet tegelijk te vervallen in een spelletje zwartepieten. De vraag is of dat lukt, de cohesie binnen het team lijkt alvast niet bijzonder sterk. Want iedereen binnen de coalitie heeft de gretigheid gezien waarmee de kleinste partner, Open Vld, via haar fractieleider Willem-Frederik Schiltz bereid is om het onderzoek aan te vatten: van inhouden is geen sprake.
• CD&V’ers lijken de eersten die in het vizier komen, omdat zij jarenlang het departement bemanden. De kans is groot dat zowel Crevits als Schauvliege vroeg of laat door de onderzoekscommissie worden opgeroepen.
• Maar hoewel het minister Demir, van de N-VA, was die de bal deed rollen, kan ook haar partij onder druk komen. Immers: in het dossier van de Oosterweelverbinding zelf was tijdens de vorige legislatuur Ben Weyts (N-VA), als minister van Openbare Werken, aan zet.
• En er zitten nog wel meer N-VA’ers mee in bad: Lantis, de bouwheer van Oosterweel, heeft behoorlijk wat vertegenwoordigers van de grootste meerderheidspartij in de rangen. Koen Kennis zit er in de raad van bestuur, Bart Van Camp maakte de overstap, vanuit de post van kabinetschef van Weyts, naar Lantis, om daar directeur te worden.
• Het is te vroeg om nu al voorspellingen te doen over de betrokkenheid en mogelijke politieke schade voor de beleidsmakers. Maar tegelijk klinkt vanuit de milieuorganisaties en ook vanuit de oppositie één kreet zeer duidelijk: de grote Oosterweel-werken moeten worden bevroren.
• Voor hen is het een gedroomde kans om hun stempel te drukken. Ze eisen dat “alle vragen voor de gezondheidsrisico’s worden beantwoord voor de werken verdergaan”. Indien dat niet gebeurt, trekt onder meer Greenpeace naar de rechtbank, om die opschorting te eisen.

Om te volgen: Het afschaffen van de stemplicht lijkt een feit, voor de gemeenteraadsverkiezingen.

• Heeft CD&V niet stevig genoeg onderhandeld, in de zomer van 2019, voor de vorming van de Vlaamse regering? Die vraag duikt twee jaar later manifest op, nu een wijziging aan de regels voor de gemeenteraadsverkiezingen wordt goedgekeurd.
• Feit is dat in die zomer van ’19 de christendemocraten geprangd zaten tussen een dominante N-VA en een Open Vld die toen nog volop naar rechts duwde. En zo slikte de CD&V onder meer de afschaffing van de opkomstplicht voor de gemeenteraadsverkiezingen.
• Meteen een primeur voor België, dat als één van de weinige landen ter wereld aan zijn burgers nog een echte verplichting oplegt om te gaan stemmen. In principe moet het niet komen opdagen op de verkiezingsdag bestraft worden, in praktijk gebeurt dat heel zelden.
• De verandering was dik tegen de zin van de CD&V, die vooral oudere kiezers telt en lokaal nog bijzonder sterk staat. De vrees is dat zo’n afschaffing van de stemplicht de sterke lokale positie van de christendemocraten zou eroderen, ook al wijst onderzoek uit dat vooral Vlaams Belang stemmen zou dreigen te verliezen.
• Vorige week vrijdag nog liet CD&V-voorzitter Joachim Coens in De Afspraak bij Ivan De Vadder zijn ongenoegen over de wijziging blijken: het was plots niet zeker of de christendemocraten de hervorming zouden steunen.
• Een opvallend offensief werd ook gelanceerd vanuit de academische wereld: meer dan twintig docenten in de politicologie van zowat elke universiteit in Vlaanderen sloten zich aan bij een opiniestuk dat die afschaffing van de stemplicht ‘een historische vergissing‘ noemt en voor een “een zwakkere lokale democratie” waarschuwt.
• CD&V stemde uiteindelijk in de commissie in het Vlaams Parlement wel mee met de meerderheid: “We gaan het regeerakkoord uitvoeren“, klinkt het daar droog. Zo lijkt de zaak beslecht, ook al moet er nog definitief plenair worden gestemd.
• Maar ook vandaag zijn er nog oprispingen: een groep CD&V-jongeren spreekt zich in De Standaard opnieuw tegen de hervormingen uit. “Niemand in de politieke wereld kan het uitleggen en zij die er vanuit wetenschappelijke hoek iets van kennen, stellen duide­lijk dat het geen goed idee is”, schrijven de jonge christendemocraten.
• Of dat echt zo is, is maar de vraag: zowel Open Vld als N-VA lijken het perfect uit te kunnen leggen. Deelnemen aan een verkiezing is het recht van elke burger, maar het kan moeilijk een wettelijke verplichting zijn, zo is hun redenering, die dus overigens in veruit de meeste democratieën ter wereld geldt.
• Cijfers over het aantal mensen dat wegblijft bij verkiezingen schommelen rond de 10 procent in Vlaanderen, in Franstalig België piekt dat in sommige regio’s tot meer dan 20 procent. Daarbij komen ook nog de blanco en ongeldige stemmen van mensen die wel komen opdagen, maar eigenlijk aan het proces niet wensen deel te nemen.

Belangrijk om te volgen: Een braakliggend terrein in Brussel is plots aanleiding tot een nieuw oorlogje tussen PS en Ecolo.

• Het wringt al langer aan de linkerkant in de hoofdstad: wie is nu echt de leider? Ecolo sprong bij de laatste verkiezingen tot in de nek van de PS, en hoewel die laatsten opnieuw de minister-president Rudi Vervoort (PS) leverden, zijn de groenen duidelijk niet van plan zich bij de status quo neer te leggen.
• Die groene assertiviteit in de hoofdstad is zichtbaar in tal van dossiers, onder meer over mobiliteit, en recent nog in heel de discussie rond de hoofddoeken bij de MIVB. Wie telkens in de strijd voorop loopt, is Ecolo covoorzitter Rajae Maouane, de jonge Brusselse die samen met Jean-Marc Nollet de partij leidt.
• Het was Maouane die het standpunt over de hoofddoek bij de Franstalige groenen fors heeft aangescherpt. Van een eerder niet-confessionele, laïcistische partij, is de koers plots opgeschoven naar het fel verdedigen van het recht van vrouwen om een hoofddoek te dragen.
• Dat bracht de PS intern danig in moeilijkheden, ook daar zijn verschillende scholen als het over een dergelijk onderwerp gaat. Kwatongen beweerden dat het Maouane net daarom was te doen: verdeeldheid zaaien bij de grote concurrent.
• Nu komt de jonge voorzitster van Ecolo opnieuw met de PS in botsing. Maouane pleit ervoor om een groot braakliggend terrein in Schaarbeek, bij Josaphat, omwille van de “biodiversiteit” open te laten liggen. Maar daarmee oogst ze afkeer bij de coalitiepartners.
• “Dat doet me echt ontploffen. Alsof wij in Brussel geen ongelofelijke nood hebben aan bebouwbaar terrein om de woningnood aan te pakken”, gaat het Brussels parlementslid Isabelle Emmery (PS) vandaag in La Libre in de aanval. “Een stuk braakliggende grond heilig verklaren voor diegenen die tijd hebben om er aan collectief tuinieren te doen of nieuwe bijensoorten te gaan ontdekken, ik weet niet of dat een lijn is die iedereen bij Ecolo deelt”, zo haalt ze uit.
• Ook de voorganger van Maouane, Zakia Khattabi, kwam in Brussel geregeld met coalitiepartners in botsing. Maar als minister lijkt Khattabi veel minder omstreden, in de Vivaldi-coalitie is over haar tot nu toe maar weinig te horen. Alleen lijkt Maouane haar rol – als groene pitbull, die niet achteruit gaat – helemaal te hebben overgenomen.