De artistieke, speciale of alternatieve films van Lars von Trier vallen niet bij iedereen in de smaak. Ze worden vaak vrouwonvriendelijk genoemd en de regisseur werd meer dan eens afgeschilderd als vrouwenhater. Maar is dat wel zo? Vijf van zijn bekendste films draaien rond vrouwen, en Jeremy Lanssiers analyseert hun rol. 

1. De liefdesverslaafde Bess McNeill uit Breaking the Waves

De Schotse Bess is getrouwd met Jan. Door zijn werk moet Jan maanden van huis. Ze hebben wat telefoonseks, maar dat is uiteraard niet genoeg. De gelovige Bess bidt voor de onmiddellijke terugkeer van Jan. Het gevolg van haar gebeden is een vreselijk ongeluk. Jan heeft een hersenletsel, is verlamd en wordt teruggestuurd naar het vasteland. Op vraag van de ijlende Jan heeft Bess seks met andere mannen. Ze versiert de lelijksten en probeert het zelf bij Jans dokter. Bess bezoekt de schippers, maar wordt daar zo zwaar toegetakeld dat ze naar het ziekenhuis moet worden gevoerd. Wanneer Bess overlijdt, geneest Jan op miraculeuze wijze. Het dorp weigert om Bess te begraven omdat haar reputatie zo beschamend is.

What’s wrong with her? 

Bess is een saai en grijs persoon die denkt dat ze met God kan spreken (she is loco). Haar ongeduldigheid zorgt ervoor dat haar man een zwaar letsel oploopt, of zo wordt het toch voorgesteld. Later heeft ze seks met vrijwel alle mannen in haar dorp. Kuch. In elk geval is Bess een emotioneel en geestelijk labiel persoon, maar met al haar gekheid wilde ze enkel bij haar man zijn of hem gelukkig maken. Awwww. En is het een hatelijk personage ? Ja. Ze is ongelofelijk irritant, voor haar idiote opvattingen zoals haar ingebeelde gesprekken het god en haar gek idee om haar man te redden door hem te bedriegen. Lars Von Trier wekt zeker geen sympathie voor haar op in Breaking The Waves.

2. Selma Ježková, trotse Poolse arbeidster in Dancer in the Dark

De bijna-blinde Selma is een Poolse immigrant in de VS. Ze leidt een armoedig bestaan, werkend in een fabriek en wonend in een stacaravan. Selma heeft een geheime relatie met Bill, een getrouwde man. Wanneer Bill haar besteelt, beginnen de twee te vechten. Bill raakt gewond en smeekt Selma om hem te doden en zij slaat hem uiteraard dood. Ze loopt weg met haar geld, dat ze had gespaard voor haar zoons operatie. De politie pakt haar op en ze verschijnt voor de rechtbank. Ze weigert de waarheid over Bill te vertellen, ze had hem immers beloofd niet te vertellen dat hij haar geld gestolen had, en hierdoor krijgt ze de doodstraf.

Haar personage ? 

De Poolse Selma is een trotse, armoedige vrouw die ondanks haar erfelijke blindheid blijft doorwerken. Ze hoopt genoeg geld te verdienen om haar zoon te laten opereren aan zijn ogen. Haar trots en belofte aan Bill worden uiteindelijk haar dood. Haar trots en eer zijn nochtans betwijfelbaar. Ze heeft geen enkel probleem met affaires met getrouwde mannen, maar haar woord is opeens heilig. Ze gaat ook niet in op de avances van een Jeff, een arbeider die verliefd is op haar, maar ze zoekt de moeilijk weg op. Moet je haar haten ? Het is te zeggen. Door het verdedigen van man ‘die het niet verdient’ wekt ze net zoals Bess op de zenuwen. Wanneer ze doorslaat en ze Bill doodslaat, valt vrijwel al mijn sympathie weg. Stelen is erg, maar er iemand voor vermoorden lijkt weer een stapje te ver. Haar onnozelheid en irritatie maakt de kijker bijna blij dat ze de doodstraf krijgt. Lars Von Trier stelt de kijker in Dancer In The Dark weer een vrouw voor op zo’n manier dat ze onsympathiek is.

3. Karakterloze Grace Mulligan uit Dogville

Grace Mulligan is een woman on the run. Vluchtend komt ze terecht in Dogville. Hier ontmoet ze Tom, die verliefd is op haar en probeert te helpen. De mensen ontvangen haar niet met open armen, maar ze doet klusjes in de hoop enkele vrienden te maken. Maar de dorpelingen maken al snel misbruik van haar, de kinderen, de vrouwen…. én de mannen. Grace wordt hun slaaf, de mannen komen haar verkrachten, de vrouwen verplichten haar tot klusjes en de kinderen lachen haar uit. Aan dit mooie verhaal komt een einde met de komst van Grace’s vader, een belangrijke gangster. Hij vindt zijn dochter en praat op haar in tot ze meekomt. Na het gesprek verandert haar blik en personage. Grace beveelt haar vaders gangsters om de hele stad en al de mensen te vernielen, inclusief Tom.

Een zwakke vrouw die wraak neemt

Grace is een vrouw zonder al te veel karakter. Ze kan mensen niets weigeren en hierdoor wordt ze door iedereen misbruikt. Door haar gebrek aan karakter, laat Grace zich gebruiken en daarom straft ze uiteindelijk iedereen. De clue van de einddialoog is dat ze verantwoordelijk is voor de misdaden van de dorpelingen. Lars Von Trier maakt Grace de schuldige, want haar zwakke persoonlijkheid wordt de ondergang van de hele stad, maar ik ga als kijker mee in de razernij van Grace. Heel de stad moet worden gestraft! Daarbij, what’s to hate about Grace, it’s mother****ing Nicole Kidman!

4. De boosaardige vrouw uit Antichrist

Zij, “She”, is getrouwd met een hem, “He”. Wanneer hun zoon sterft is zij een mentaal wrak. Haar echtgenoot én therapeut besluit om naar Eden te gaan, om uit rusten. Een jaar eerder schreef ze hier haar thesis over gynocide, vrouwenmoord. Hierin legt ze uit hoe vrouwen van nature slecht zijn. In Eden staat ze doodsangsten uit en heeft ze afgrijselijke nachtmerries. Ze vraag haar echtgenoot om haar te slaan, maar hij weigert. Tijdens de seks slaat ze zijn testikels kapot met een blok hout, slaat een ijzeren staaf door zijn been en maakt hier een grote steen aan vast. Terwijl ze weg is, wordt hij wakker en verstopt zich. Zij knipt ondertussen vrolijk haar clitoris af met een schaar. Hij slaagt erin de staaf uit zijn been te halen. Zij valt hem aan en steekt haar schaar in zijn rug. Hij wurgt haar, zij sterft.

Gek van verdriet

Zij is een vrouw die gek wordt van verdriet eens haar zoon sterft. Ze praat niet meer, heeft verschrikkelijke nachtmerries en wordt bezeten van het idee dat ze slecht is. Ze verminkt haar echtgenoot en probeert hem vervolgens te vermoorden, maar hij kan zich verdedigen. Haar boosaardigheid wordt haar ondergang. Uiteraard is er no sympathy for the devil. Zij is zó duidelijk geestesziek en onredelijk dat het rechtvaardig lijkt dat ze sterft. De kijker haat haar zeker en vast, aangezien haar man alles voor haar deed en zij hem als dank verminkte en probeerde te vermoorden. De vrouw in deze film wordt deze keer niet gewoon kwaadaardig, maar zij wordt letterlijk de ‘Antichrist’.

5. Justine de lusteloze in Melancholia

De knappe Justine trouwt met Michael. Op haar trouwdag is Justine lusteloos en ze weigert zelfs te lachen (red. én ze heeft niet eens haar maandstonden). Michael probeert Justine tevergeefs te troosten, maar zij stuurt hem weg. ’s Nachts heeft ze seks met één van haar collega’s en Michael verlaat haar op hun trouwdag. Justine trekt daarna in bij haar zus, Claire, en haar man, John. Justine is zo lusteloos dat ze zichzelf niet meer kan wassen of niet meer kan stappen. Hoe dichter de planeet Melancholia naar de aarde toekomt, hoe beter de toestand van Justine. Ze vertelt Claire dat alle leven op aarde slecht is en dat Melancholia alles zal verwoesten. Samen met haar zus en neefje kijken ze hoe hun planeet vergaat bij de botsing met Melancholia.

Justine is een lusteloze en egocentrische vrouw. Ze geeft niet om de emoties van Michael, Claire of John. Ze is ervan overtuigd dat alles op de aarde slecht is en het rechtvaardig is dat iedereen zal sterven. En vrouwenhaat ? Ja en nee. In deze film staan er twee vrouwen centraal. Claire is een bewonderenswaardige vrouw die haar ondankbare zus helpt en altijd klaarstaat voor haar zoon. Justine daarentegen is een irritant en depressief ‘wijf’ dat haar man bedriegt op haar huwelijksnacht en de hele mensheid de dood toewenst. In deze film wordt de misogynie beperkt tot een personage, in plaats van een geslacht.

De vrouwen van vroeger, en Joe in Nymphomaniac

Is Lars von Trier een vrouwenhater ? Ja, of zo lijkt het toch in zijn vroegere films. Vrouwen hebben een probleempersoonlijkheid of begaan de grootste stommiteiten, tot ergernis van de kijker. In de recentere films worden de vrouwen daarbij steeds eenzijdiger. Hun irritant gedrag kan ik niet meer verklaren door de liefde voor een man. Het is erg duidelijk in Antichrist en Melancholia. In beide films doet de man alles voor de vrouw, maar zij behandelt hem vreselijk. Ik zou me schuldig voelen de vrouwen in deze films niet te haten. Opmerkelijk is dat de vrouwen in Lars von Trier films vaak verliefde mannen afwimpelen of kwetsen, terwijl ze alles doen voor een man die hun slecht behandelt. De laatste film, Melancholia, is misschien een beetje anders. Claire is een vrouwelijk personage dat sympathiek is. 

Wat met Nymphomaniac ? Is er weer zo’n vrouw met een psychologische kwaal. Waarschijnlijk wel, want het hoofdpersonage lijdt aan hyperseksualiteit, nymphomanie. Ik ben benieuwd hoe deel twee zal aflopen. Zullen filmkenners Lars von Trier nog altijd een vrouwenhater kunnen noemen of moeten ze hun mening herzien ?

Jeremy Lanssiers