De zenuwen staan federaal strak gespannen: rijdt Open Vld nu N-VA eraf, of niet? Onderliggend aan de botsing gaat een vertrouwensbreuk schuil, die dateert van de vorming van de Vlaamse regering.
Wat gebeurt er precies? Het is tot een openlijke uitbarsting gekomen tussen de Vlaamse partijen die én samen in een Vlaamse regering zitten, én federaal tot nader order nog samen onderhandelen: Open Vld en N-VA. Derde partner, CD&V, staat er met open mond naar te kijken.
In het nieuws: Bart De Wever heeft het over een “georkestreerde aanval van Open Vld”, waarbij Bart Somers “een geweldig cadeau doet aan de PS”. “Buitengewoon dom, om iemand zo in de rug te schieten”, zo stelde De Wever. Somers had zich openlijk afgevraagd “of N-VA eigenlijk wel in de regering wil”.
Wat speelt er écht? Het zit grondig fout tussen Bart De Wever (N-VA) en Gwendolyn Rutten (Open Vld). Het vertrouwen tussen de Vlaams-nationalisten en de liberale voorzitster is zoek. En ook de partijtop van CD&V heeft bijzonder harde woorden over voor de Open Vld-voorzitter: “Hoe betrouwbaar zijn de liberalen eigenlijk?” is daar te horen.
Waarover gaat het? Verschillende bronnen aan de top bij N-VA én CD&V hebben het over “het gebroken woord” van Rutten. Die vergaderde wekenlang met Bart De Wever (N-VA) en Jan Jambon (N-VA) om een sterke Vlaamse regering te maken, “waar de sterkste mensen zouden intrekken”. Zo en enkel zo konden de Zweedse partijen vermijden dat Jambon I opnieuw een kibbelkabinet zou worden. “Rutten liet ons verstaan dat ze in het kabinet zou trekken. Dat scenario leefde heel fel, we bespraken het met haar”, zo valt bij CD&V op te tekenen. “De Wever gaf ons disproportioneel grote portefeuilles, om ons te ‘belonen’ voor die geste van vertrouwen: de sterksten erin”, zo is te horen bij de christendemocraten. Bij N-VA is aan de top hetzelfde te horen: “Wij hadden een woord. Dat werd gebroken. Dat hebben wij moeten vaststellen.”
Wie beloofde wat precies? In het kamp van de Open Vld-voorzitter wordt het bovenstaande fel en formeel ontkend. Er zijn gesprekken geweest, maar er kwam nooit, aan niemand, een harde belofte van Rutten om effectief in die Vlaamse regering te gaan. “Net zo goed verspreidt men bij N-VA nu het gerucht dat onze voorzitter al twee weken geen contact had met De Wever. Die is gewoon een week niet in het Vlaams parlement geweest, vandaar dat ze elkaar niet zagen”, zo reageert men fel. Daar wijst men er fijntjes op dat Beke ook niet langer voorzitter was, en die andere voorzitter, Bart De Wever, ook niet in de Vlaamse regering trok.
De feiten: Gebroken belofte of niet, men kan niet anders dan vaststellen dat het vertrouwen tussen de Vlaamse coalitiepartners helemaal zoek is aan de absolute top. En dat daarbij het gevoel bij N-VA en CD&V leeft van ‘bedrogen te zijn’, los van de welles-nietes discussie. Dat bevestigen overigens ook hoge bronnen binnen Open Vld zelf. “Gwendolyn is met die boodschap van ‘ik trek erin’ gaan onderhandelen met Bart en Hilde. Dan je woord uiteindelijk terugtrekken, ja, dan moet je niet verwonderd zijn dat dat veel kapot maakt”, zo is bij een blauwe partijtopper nuchter te horen.
De gevolgen? Bij N-VA en CD&V leeft sterk het gevoel dat toen al, bij die keuze van Rutten om niet in de Vlaamse regering te stappen, een andere carrièreplanning speelde. “Daar heeft ze het signaal gegeven dat ze andere plannen had, dat de prioriteiten elders lagen”, zo is bij N-VA te horen. Het premierschap, een claim die ze al in de kiescampagne maakte, is daarbij het hoogste doel. “Ze heeft ons in elk geval bijzonder veel extra miserie bezorgd, door Wouter Beke alleen te laten ‘springen’. Zo leek het ineens alsof hij de grote postenpakker was. Met Rutten erbij, was het een heel ander beeld geweest: “De voorzitters erin”. En vandaag kan je niet anders dan vaststellen dat N-VA en Open Vld niet meer met elkaar spreken. Enkel wij spreken met beiden”, zo is bij een CD&V-topper te horen.
Nog een effect: De hele toestand maakt dat ook de kern van Jan Jambon z’n ambitie, een ‘sterke Vlaamse regering’ met een ‘sterke Jan’ als MP, in gevaar komt. Want uitgerekend Bart Somers, de man die Open Vld vertegenwoordigt in zijn ploeg, die gaat N-VA nu federaal aan de kant zetten. “Zeer bitter”, is bij N-VA te horen. “Dan ben je inderdaad zeer ver weg van het idee van een ‘fort’ van de Vlaamse regering maken”, zo stelt een CD&V’er. Zowel bij CD&V als N-VA zijn stemmen te horen die wat melancholisch terugdenken aan een cruciaal moment in de zomer: de piste van een rooms-rode-N-VA-coalitie lag toen op tafel. Een coalitie van socialisten, christendemocraten en N-VA, zonder Open Vld. Die zou federaal het spel zoveel makkelijker gemaakt hebben: daarvoor had ook de PS zeker getekend, met Johan Vande Lanotte als grote architect. “De N-VA, met name Jan Jambon heeft toen te snel die optie afgeschoten, omdat hij absoluut een ‘rechtse regering’ wilde. En kijk nu wat het is”, zo is de conclusie van een CD&V-topper. Bij N-VA zijn er sommigen aan de top die dat niet kunnen ontkennen, ook daar had het rooms-rode scenario z’n voorstanders.
Waarom dit gebeurt: Cui bono is steeds de vraag: wie profiteert van de huidige toestand tussen die Vlaamse voorzitters? De PS-informateur staat ernaar te kijken, en kan niet anders dan vaststellen dat het een puinhoop aan menselijke relaties is. En dat persoonlijke ambities een manifeste rol spelen. Want waar de beslissing van Rutten om niet in de Vlaamse regering te stappen wonden sloeg ten opzichte van N-VA en CD&V, is dat ook intern bij Open Vld het geval, uiteraard. Het vertrouwen werd ook daar geschonden: ook intern waren de meesten ervan overtuigd dat Rutten in de Vlaamse regering zou gaan. En een pak Open Vld’ers kijkt angstig naar de voorzitter, die nu door Magnette zou verleid worden met de ’trofee’ van de Zestien, het premierschap. “Dat gaan we toch niet doen zeker, met twaalf zetels onze ziel aan de duivel verkopen?”, zo valt op te tekenen.
De handige harry: Magnette laveert er handig tussen, tussen die Vlaamse voorzitters. Hij duwt ondertussen wel iedereen in een behoorlijk links, rood carcan voor de regeringsonderhandelingen. Alleen al aan sociale maatregelen gaat het om 5 miljard extra uitgaven. Van een nota over de inkomsten, de fiscaliteit, is nog geen sprake. “Geen toeval”, is bij zowel CD&V, N-VA als Open Vld te horen: wacht wat er straks uit de mouw van Magnette komt. Behalve een vliegtaks, ligt er nog niets op tafel. Maar het komt ongetwijfeld.
Om rekening mee te houden? Onderhandelingen hebben ook iets ‘assymetrisch’ in hun logica. Het is bijvoorbeeld niet gezegd dat Open Vld meer inhoudelijk uit de brand sleept in een regering zonder N-VA, dan mét N-VA. In dat laatste zal de PS willen bewijzen dat ze de ‘Zweedse erfenis’ kapot maakt, dat dit ‘geen rechtse regering is’. In paars-groen kan de PS in feite dus veel verder gaan sociaal-economisch, net omdat de N-VA er niet inzit. Daarom ook dat een pak Open Vld’ers niet fundamenteel tegen paars-groen is, als het inhoudelijk iets oplevert. Hetzelfde geldt voor CD&V: niemand is getrouwd met De Wever, veel liefde is er niet verloren gegaan. Maar zonder een budgettair kader in paars-groen springen? Ondenkbaar.
Waarom dit van tel is: Dat het vertrouwen tussen Open Vld en N-VA onder nul zit, tot daar aan toe. Maar dat ook bij CD&V men zonder problemen het verhaal bevestigt van gebroken blauwe beloften, is wel tekenend. Een pure paars-groene regering, met 76 zetels, is veel te gevaarlijk voor Open Vld om aan te beginnen. Zonder CD&V lijkt dat compleet een zelfmoordmissie, of het cdH zou mee moeten. Maar dat de christendemocraten geen vertrouwen in Rutten hebben, is ook een boodschap aan Magnette: de Zestien kan je niet zomaar aan gelijk wie geven. Met andere woorden: de informateur heeft nog veel oplapwerk, ook op persoonlijk vlak.
En nu? Wie weet kan de geschiedenis zich herhalen: ook in 2014 moest een Franstalige partijvoorzitter de relaties aan Vlaamse kant komen oplappen tijdens federale regeringsonderhandelingen, toen die naar een dieptepunt waren gezakt. Hij eindigde toen uiteindelijk zélf … in de Zestien.