De verontwaardiging over de brutale moord op journalist Jamal Khashoggi op het Saoedische consulaat in Turkije is groot. Zo groot dat ons land, en ook minister van Buitenlandse Zaken Reynders, na meer dan een week, nog steeds naar woorden zoekt om die verontwaardiging te uiten. Welnee dus. Onze afhankelijkheid van olie, de handel in wapens en andere “strategische belangen” in het Midden-Oosten maken dat België, net als de meeste andere Westerse landen, z’n bek niet durft opendoen tegen de Saoedi’s.

Jamal Khashoggi ging twee weken geleden het consulaat binnen om papieren voor zijn huwelijk te regelen, sindsdien wordt hij vermist. Khashoggi was columnist van The Washington Post. Hij gold lange tijd als vertrouweling van het Saoedische koningshuis, maar ontwikkelde zich tot criticus van de huidige kroonprins Mohammed bin Salman.

De Saoedische autoriteiten houden vol dat de journalist het consulaat weer gezond heeft verlaten, maar volgens Turkije is hij vermoord door een doodseskader van 15 Saoedische geheime agenten.

Er is daar behoorlijk wat bewijs voor. Turkse functionarissen zijn er zeker van dat een Saoedische moordbrigade op 2 oktober Khashoggi om het leven heeft gebracht en de journalist vervolgens in stukken heeft gesneden.

Saoedi-Arabië zegt dat daar geen bewijs voor is, maar heeft tot nu toe ook niet kunnen aantonen of de journalist ooit het consulaat heeft verlaten. Waar wel video van is, is hoe het doodseskader het consulaat binnengaat en ook weer verlaat. De Turkse speurders hebben bovendien bandopnames waarop te horen is dat Khashoggi meteen nadat hij het pand was binnengegaan, werd aangevallen. Op de opnames zouden naast Khashoggi drie mensen te horen zijn.

Ook erg bezwarend is het gegeven dat alle medewerkers van het consulaat op de dag van Khashoggi’s verdwijning ’s ochtends werd opgedragen om het pand te verlaten in verband met een vergadering.

Bewijs weggeschilderd

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft gezegd dat uit het Turkse onderzoek naar de verdwijning van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi is gebleken dat in het Saoedische consulaat mogelijk met bewijsmateriaal is geknoeid.

De Turkse president stelde dat het onderzoek zich richt op het gebruik van “giftige stoffen”. Uit dat onderzoek zou zijn gebleken dat sommige materialen in het consulaat zijn overgeschilderd, mogelijk om bewijs te verbergen.

Maandag waren de onderzoekers al negen uur lang bezig in het consulaat, waarbij ze onder meer bodemmonsters namen. Dinsdag volgde nader onderzoek op dezelfde locatie. Er zou “onomstotelijk bewijs” zijn gevonden, heeft een hoge Turkse functionaris al gezegd tegen het Amerikaanse persbureau AP.

CNN meldt op basis van een anonieme Turkse overheidsfunctionaris dat Khashoggi in stukken is gezaagd nadat hij werd gedood. Dat zou een van de conclusies zijn na het Turkse onderzoek in het consulaat. Vorige week meldde New York Times al dat het lichaam van de journalist in stukken zou zijn gehakt.

Banden met de kroonprins

De mannen die verdacht worden van betrokkenheid bij de verdwijning van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi, hebben allemaal directe banden met kroonprins Mohammed bin Salman.

De Turken hebben het 15-koppig doodseskader geïdentificeerd. Zeven van hen zijn bij Westerse inlichtingendiensten bekend als leden van de Saoedische geheime dienst. Vijf van de acht anderen zijn of officieren in de Koninklijke Wacht van het Saoedische koningshuis of werken op het koninklijk paleis.

Eén van hen, Khalid Aedh Alotaibi, blijkt kroonprins Mohammed bin Salman regelmatig te vergezellen op buitenlandse trips. Hij was bijvoorbeeld in de entourage van de prins toen die naar Washington kwam om een wapendeal met Trump te sluiten.

Twee anderen, Naif Hassan S. Alarifi en Saif Saad Q. Alqahtani, zijn werknemers op het kabinet van de kroonprins. Een andere interessante naam is Maher Abdulaziz Mutreb. Ooit nog werkzaam op de Saoedische ambassade in Londen, is zijn naam te vinden in Wikileaks-mails waaruit blijkt dat hij een “advanced security training” kreeg.

Oortjes in bij het martelen

En dan is er Salah Muhammad al-Tubaigy. De 47-jarige is een tophoogleraar op de afdeling Strafrechtelijke Bewijsvoering van de Naif Arab University for Security Sciences. Hij geeft master classes over dingen zoals het identificeren van botten door middel van DNA-analyse en hoe het gebruik van formaldehyde genetische weefselanalyse beperkt.

Tubaigy is ook hoofd van de afdeling Forensisch Bewijs van de Saoedische veiligheidsdienst. Hij zou de beul van dienst geweest zijn. Uit de zeven minuten audio die de Turken hebben – dat zou de tijdspanne zijn waarin Khashoggi werd vermoord – zou blijken dat hij degene was die de journalist in stukken sneed. Dat zou hij gedaan hebben terwijl die nog in leven was.

Op de audio is te horen hoe al-Tubaigy tegen de anderen in het doodseskader zegt dat ze net als hem hun oortjes moeten indoen en naar muziek luisteren. “Als ik een klus als deze doe, luister ik naar muziek. Je zou dat ook moeten doen”, zegt hij.

Op weg naar een prachtig compromis

Ondanks al die zaken, volgen er maar weinig harde woorden richting Saoedi-Arabië en kroonprins Mohammed bin Salman door Westerse mogendheden. Op dit moment lijkt het land zelfs bezig te zijn met het sluiten van een prachtig compromis.

Saoedi-Arabië zou binnenkort komen met een verklaring over de dood van de journalist. Daarin zou worden toegegeven dat hij is omgekomen toen hij werd ondervraagd op het Saoedische consulaat in Istanboel. Maar in de Saoedische versie zou de ondervraging “verkeerd zijn afgelopen en zonder toestemming van de Saoedische regering hebben plaatsgevonden”. In de verklaring zou ook komen te staan dat de daders worden berecht.

Zo’n verklaring zou voor alle partijen acceptabel kunnen zijn. Voor Turkije is het belangrijk dat wordt erkend dat Khashoggi is gedood, voor de VS zou het acceptabel zijn als zijn dood een vergissing was, en de Saoediërs willen vermeld hebben dat Khashoggi niet is gedood in opdracht van de Saoedische koning.

Als er zo’n verklaring komt waar ook Turkije en de VS achter staan, komt Saoedi-Arabië weer weg met iets waar geen ander land ooit mee weg zou kunnen komen.

Trump belt

Waarom? Onze afhankelijkheid van olie, de handel in wapens en strategische belangen in het Midden-Oosten. Typerend is ook de houding van de Amerikaanse president Trump. Trump heeft gisteren telefonisch gesproken met de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman over de verdwijning van Jamal Khashoggi. Kort daarvoor hadden de kroonprins en zijn vader, koning Salman, in de Saoedische hoofdstad Riyad gesproken met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Pompeo.

Trump tweette dat Bin Salman zegt niets te weten van wat er zich heeft afgespeeld in het Saoedische consulaat in Istanbul. De kroonprins heeft een onderzoek gelast naar het voorval en er zullen snel antwoorden komen, zegt Trump. Die eraan toevoegde: “Here we go again with you’re guilty until proven innocent“.

Pompeo heeft zelf niets over de ontmoeting in Riyad gezegd, die voor zover bekend in een goede sfeer verliep. In een Amerikaanse verklaring staat dat Pompeo de zorgen van president Trump over de zaak-Khashoggi heeft benadrukt.

Belangen, vermengd

Brian Klaas, net als Khashoggi columnist voor The Washington Post, vindt het laf en zwak. “Het laat ook zien dat er belangenverstrengeling speelt als het gaat om Donald Trump en Saoedi-Arabië”, zegt hij.

“Het gaat om een journalist die werkte voor een grote Amerikaanse krant en in de VS woonde. Daarom heeft de Amerikaanse regering de verantwoordelijkheid om hard op te treden”, zegt Klaas. “Maar Trump doet dat niet, omdat hij graag dictators paait, de pers haat en er financiële belangenverstrengelingen zijn.”

Volgens Klaas zijn er nauwe banden tussen Trump en de Saoedi’s. “Eind 2016 zijn er bedrijven van Trump geregistreerd in Saoedi-Arabië en hij wilde daar ook een hotel bouwen. En drie dagen na zijn inauguratie kreeg hij 270.000 dollar betaald door lobbyisten die zijn gelinkt aan Saoedi-Arabië en in een van zijn hotels sliepen.”

Bob Corker, de voorzitter van de buitenlandcommissie van de Amerikaanse Senaat, waarschuwde wel voor sancties als Khashoggi inderdaad vermoord blijkt. Hij zei ook dat het Congres in dat geval niet akkoord zal gaan met het leveren van wapens aan Saoedi-Arabië. Maar Trump liet direct weten daar geen voorstander van te zijn.

Volgens de president “snijdt de VS zichzelf dan in de vingers”. Saoedi-Arabië was het eerste land dat Trump als president bezocht. Hij tekende een overeenkomst waarbij Saoedi-Arabië de komende tien jaar voor 350 miljard dollar aan wapens koopt bij de Amerikaanse defensie-industrie.

Jemen

De gruwelmoord op een journalist is één ding – en iets wat de populaire media liever haalt dan dit: Saoedi-Arabië zaait al jaren dood en verderf in Jemen en lapt internationale humanitaire regels aan haar laars, en daar is bij lange na niet dezelfde opwinding over.

Saoedi-Arabië leidt de coalitie die de Jemenitische regering steunt bij de strijd tegen de Houthi-rebellen. Met bombardementen worden doelen van Houthi’s bestookt, maar daarbij vallen ook regelmatig burgerslachtoffers. Volgens de Verenigde Naties zijn er in de afgelopen vier jaar meer dan 1.200 kinderen omgekomen door luchtaanvallen. Het conflict is compleet uit de hand aan het lopen (Lees: Een hele generatie dreigt nu uit te sterven in Jemen).

De Houthi-rebellen in het noorden van Jemen worden gesteund door Iran. De Saoedische coalitie die tegen de rebellen vecht, wordt gesteund door westerse landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Die twee landen leveren, net als Frankrijk, ook wapens aan Saoedi-Arabië.

“Dat betekent dat je als westers land de Saoedi’s middelen levert om aan de macht te blijven en het regime van Jemen in het zadel houdt”, zegt Pieter Wezeman. “Tegelijkertijd geef je ook het signaal af dat je Saudi-Arabië vertrouwt, anders zou je geen wapens leveren.”

Follow the guns

Wezeman werkt bij het Zweedse onderzoeksinstituut SIPRI en houdt daarvoor de wapenstromen naar het Midden-Oosten in de gaten. Ook kijkt hij naar de rol van het Westen daarbij. Volgens Wezeman is Saoedi-Arabië in de afgelopen tijd uitgegroeid tot “de tweede grootste klant voor de wapenindustrie”.

“Om z’n wapenarsenaal te vergroten heeft Saoedi-Arabië zich voornamelijk gewend tot de VS en Europa”, zegt Wezeman. Donald Trump zette vorig jaar zijn handtekening onder een enorme wapendeal, die overigens voor een groot stuk tijdens de regeerperiode van Barack Obama werd opgezet. Riyad zal over een periode van tien jaar wapens uit de VS aankopen voor een bedrag dat oploopt tot 350 miljard dollar.

In de jaren 2013-2017 kwam 61% van de wapens van Saoedi-Arabië al uit de Verenigde Staten, 23% uit het Verenigd Koninkrijk en 3,6% uit Frankrijk. Saoedi-Arabië is de grootste klant van VS als het gaat om wapens. Ook voor het Verenigd Koninkrijk is Saoedi-Arabië de grootste klant.

In de periode 2013-2017 was Saudi-Arabië de tweede grootste wapenimporteur ter wereld (India was de grootste). De import steeg met 225% ten opzichte van 2008-2013. En de verwachting is dat dit alleen maar meer zal groeien. De wapens worden onder meer ingezet voor grootschalige conflicten zoals Jemen.

België doet lekker mee

“Saoedi-Arabië ontwikkelt zich op dit moment tot een belangrijke wapenmacht in de regio” volgens Wezeman en dat heeft ook invloed op de verhoudingen tussen Saoedi-Arabië en de andere landen. En daarmee kleeft aan het leveren van wapens een extra risico. Want we riskeren dat het gaat uitlopen op een wapenwedloop tussen Saoedi-Arabië, Iran en andere landen in een regio die nu al een kruidvat is. De vraag is of dat bijdraagt aan stabiliteit in de regio.

We zeggen “we” omdat ook België aardig doorlevert aan de Saoedi’s. Sommige Europese landen willen helemaal geen wapens meer aan Saoedi-Arabië leveren, andere hebben restricties ingevoerd. Nederland bijvoorbeeld, maar ook Zweden, Noorwegen en Duitsland. Die restricties variëren van een totaal verbod tot een embargo op bepaalde wapenleveranties.

Maar België doet niet mee. Saoedi-Arabië was in 2017 de grootste afnemer van Waalse wapens. Het kocht voor 153 miljoen euro en was daarmee de grootste klant van onder meer FN Herstal. FN Herstal is voor 100% in handen van de Waalse regering. Er werken 7.960 mensen. Eind vorig jaar zette de Waalse regering het licht op groen voor vijfentwintig nieuwe exportvergunningen, voor in totaal 1,8 miljard euro aan wapenleveringen.

Maar ook de Vlaamse industrie is betrokken bij militaire leveringen aan Saoedi-Arabië. Al gaat het dan niet over traditionele wapens en munitie, maar om bijvoorbeeld vizieren en infraroodkijkers.

Medio 2017 juni keurde de federale Kamer een resolutie goed waarin de gewesten wordt gevraagd om een wapenembargo in te stellen voor Saoedi-Arabië. Zelf kan de Kamer geen verbod instellen, aangezien het wapenexportbeleid een bevoegdheid is van de gewesten.

De hervormer die elke maand 16 tegenstanders laat onthoofden

Door onder meer die wapenhandel met het land zijn de westerse economieën steeds meer verstrengeld geraakt met die van Saoedi-Arabië. Dat kroonprins Mohammad bin Salman zich presenteert als ‘hervormer’ die vrouwen nu toelaat met de wagen te rijden en de cinema’s weer opende, komt het Westen dan ook erg goed uit.

Het beeld dat hij schetst – en waarvoor hij miljoenen over heeft voor PR-bedrijven om het te verspreiden – staat echter in schril contrast met de Saoedische realiteit, waarin de onderdrukking van iedereen die er een andere mening op nahoudt alleen maar toeneemt.

Saoedi-Arabië, het enige land ter wereld dat zich nog altijd bezighoudt met onthoofding als vorm van executie, is in de vijf toplanden geweest voor het aantal uitgevoerde executies gedurende meer dan een decennium.

In de acht maanden nadat hij tot kroonprins was benoemd, werden 133 mensen geëxecuteerd. Mohammed bin Salman heeft sinds zijn benoeming gemiddeld zestien mensen per maand laten onthoofden, en het land stevent af op 200 in totaal voor 2018, een record voor Saoedi-Arabië.

“Saudi Arabia is the root of all evil“

Bezit van cannabis, homoseksualiteit, tovenarij, hekserij (echt) en het beledigen van de islam waren de belangrijkste misdrijven. Saoedi-Arabië heeft immers niet één maar twee exportproducten: olie en onverdraagzaamheid. Midden-Oosten-specialist en mensenrechtenactivist David Keyes, die onder meer schrijft voor The New York Times, The Washington Post, The Wall Street Journal, Foreign Policy en Reuters, zegt dat ongeveer iedereen met wie hij de afgelopen tien jaar heeft gesproken tot dezelfde conclusie komt: “Saudi Arabia is the root of all evil. Everywhere one looks, the fruits of Saudi-backed extremism are clear.”

Saoedi-Arabië steunt al decennia groeperingen waar wij uiteindelijk tegen moeten gaan vechten en die ook bij ons aanslagen komen plegen. Van de Mudjahedin in het Afghanistan van de jaren 80, de taliban in het Afghanistan van de jaren 90, de meest extremistische strijders in Bosnië en Kosovo in de jaren 90, tot het Islamistisch Front in Syrië vandaag: steeds opnieuw komt Saoedi-Arabië terug als financierder en leverancier van militaire steun.

Geld uit de Golf

Met Islamitische Staat was het niet anders. We weten ondertussen dat het geld om Islamitische Staat op te starten via Koeweit uit voornamelijk Qatar en Saoedi-Arabië kwam. “Iedereen weet dat het geld via Koeweit gaat en uit de Golf komt”, zegt Andrew Tabler van het Washington Institute for Near East Policy.

In 2012 al riep de Amerikaanse buitenlandminister John Kerry prins Bandar bin Sultan, hoofd van de Saoedische inlichtingendienst en voormalig ambassadeur in Washington, op het matje. Bin Sultan wordt algemeen gezien als de man die de campagne om de Syrische president Assad te verwijderen in gang stak. Kerry kreeg als antwoord dat hij de boom in kon. Want waar waren Amerika en Obama toen Assad chemische wapens gebruikte tegen Moslimbroeders? In de zomer van 2013 nam Saoedi-Arabië de financiering van de Syrische rebellen bijna volledig over van Qatar, tot dan de grootste geldschieter.

En er werd niet alleen geld gegeven, op dat moment kwamen de meeste Syriëstrijders uit Saoedi-Arabië. In de moskeeën werd opgeroepen om Assads regime te beëindigen. De reden: de wahhabisten, en hun puriteinse vorm van islam die heerst in Saoedi-Arabië, hebben al sinds de achttiende eeuw, toen ze een alliantie sloten met de Dynastie van Saoed om samen het Arabisch schiereiland te veroveren, een obsessie tegen sjiieten. Die vijandigheid tegen de sjiieten zorgde in 1979 voor de hele sterke alliantie tussen de VS, Pakistan en Saoedi-Arabië, toen Ayatollah Khomeini van Iran een sjiitische theocratie maakte en de Sovjets Afghanistan binnenvielen. Die alliantie blijft nog steeds overeind, ondanks wat nu volgt.

Zelfs 9/11 is geen probleem

Ook het al-Qaida dat de aanslagen van 9/11 pleegde was voor het grootste stuk een Saoedische affaire. Op één na kwamen alle daders uit Saoedi-Arabië. Osama bin Laden had zelfs banden met het Saoedische koningshuis. Er zijn nog steeds 28 pagina’s uit het grote rapport over die aanslagen niet vrijgegeven door de Amerikanen, omdat ze bewijzen dat de hele aanslag gefinancierd werd vanuit Saoedi-Arabië.

Uit een Wikileak weten we dat Hillary Clinton in 2009 schreef: “Saudi Arabia remains a critical financial support base for al-Qa’ida, the Taliban, LeT [Lashkar-e-Taiba in Pakistan] and other terrorists groups.” In dat document zei Hillary ook letterlijk dat de Saoedi’s alleen tegen al-Qaida optreden als ze een bedreiging op eigen bodem vormen.

Het punt is dat het anti-sjiitische Islamitische Staat zonder de financiële steun van Saoedi-Arabië nooit de middelen zou hebben gehad die het in positie bracht om zowel tegen het regime van Assad als tegen het Free Syrian Army te gaan vechten. En dat gaat op voor alle miserie sinds lang. Zonder financiering en wapens van Saoedi-Arabië zou er geen al-Qaida geweest zijn, of tenminste geen al-Qaida dat aanslagen in New York kon plegen.

Wat er gebeurt met wie durft

Ondanks al deze dingen, blijft het Westen Saoedi-Arabië tolereren. En wie toch even z’n vingertje opsteekt, wordt meteen keihard aangepakt door Riyad. Zo kwam onlangs uit dat Saoedi-Arabië met een aantal andere Golfstaten Nederland chanteerde in de VN-Veiligheidsraad. De Nederlandse houding tegenover Jemen beviel de oliestaat niet. Er zou zijn gedreigd met sancties tegen Nederlandse bedrijven.

Nederland probeert al jaren de situatie in Jemen op de politieke agenda te krijgen. Mede dankzij Nederland werd vorig jaar september in de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties besloten tot een internationaal onderzoek naar oorlogsmisdrijven in Jemen en naar andere schendingen van het internationaal recht.

Nederland heeft dit jaar een plaats in de VN-Veiligheidsraad en stelde als voorzitter in maart de situatie opnieuw aan de orde. De Golflanden maakten volgens bronnen bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken daarna duidelijk dat Nederlandse bedrijven economische schade zouden ondervinden van het Nederlandse standpunt over Jemen.

Het was niet voor het eerst dat Saoedi-Arabië Nederland probeerde te chanteren met economische sancties. Na het besluit van de Mensenrechtenraad in september vorig jaar ontving Nederland ook al een dreigbrief van de Saoedi’s.

Het werkt ook wel. Anonieme bronnen bij de VN melden dat Nederland zijn toon heeft gematigd in de Mensenrechtenraad. Het ministerie van Buitenlandse Zaken ontkent dat weliswaar, maar er zijn wel degelijk aanpassingen uitgevoerd in rapporten over onder meer Jemen.

Trudeau. Tot het over wapens gaat dan toch

Of vraag het aan Canada. Begin augustus sprak de Canadese minister van Buitenlandse Zaken Chrystia Freeland haar solidariteit uit met de Saoedische mensenrechtenactivist Samar Badawi. Die werd in Saoedi-Arabië gearresteerd en heeft tevens een Canadees paspoort. Badawi is de zus van de eerder gevangengenomen activist, blogger en schrijver Raif Badawi. Raif werd in 2012 gearresteerd en veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf en duizend zweepslagen, omdat hij zich in zijn blogs kritisch had uitgelaten over de islam.

Minister Freeland schreef op Twitter dat ze verontrust was over de arrestatie van Badawi, en dat “Canada zich altijd zal blijven inzetten voor de vrijlating van zowel Raif als Samar”. De Canadese ambassade in de Saoedische hoofdstad Riyad eiste kort daarop de onmiddellijke vrijlating van zowel Badawi als alle andere vreedzame mensenrechtenactivisten”.

Het Saoedische ministerie van Buitenlandse Zaken liet weten geen boodschap te hebben aan de “flagrante inmenging” van Canada. De kwestie escaleerde snel. De Saoedische regering riep de ambassadeur in Ottawa terug, en zette de Canadese ambassadeur Dennis Horak het land uit. Ze legde prompt alle handel met Canada stil. Luchtvaartmaatschappij Saudi Airlines schrapte alle vluchten naar Toronto, de grootste stad van Canada.

Ook heeft de Saoedische regering de beurs van zo’n 16.000 Saoedische studenten in Canada geschrapt en hen opgeroepen ergens anders te gaan studeren. De studenten kregen van de regering vier weken om Canada te verlaten. Nieuwe investeringen zijn geblokkeerd. De graanimport uit Canada is beëindigd. En dat allemaal in reactie op enkele Twitter-berichten van de Canadese minister van Buitenlandse Zaken.

De regering van de Canadese premier Justin Trudeau – die prat gaat op mensenrechten – zocht de hulp van z’n bondgenoten. In Washington ving Trudeau meteen bot: “Beide partijen moeten een diplomatieke oplossing vinden. Dat kunnen wij niet, dat moeten ze zelf doen”, verklaarde het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Ook op hulp van Groot-Brittannië om te bemiddelen moest Canada niet rekenen. De Britse regering liet doodleuk weten dat “beide partijen terughoudendheid moeten betrachten”.

Maar, en dit onderstreept nogmaals hoe het Westen zich laat gijzelen door de Saoedi’s, vanuit Ottowa liet Trudeau vorige week weten (toen de affaire Khashoggi al aan het licht was gekomen) dat Canada z’n lopende wapendeals met Saoedi-Arabië zal honoreren. Trudeau greep terug naar wat de jongste tijd een klassieker is geworden: die wapenleveringen waren niet door hem, maar door z’n voorganger gearrangeerd. En een deal moet nu eenmaal nagekomen worden, “zo is dat nu eenmaal in Canada”, voegde hij eraan toe.