De sp.a is aan het afglijden naar een heuse burgeroorlog. De huidige voorzitter Bruno Tobback ligt hevig onder vuur, zijn legitimiteit is wankel. Maar hij weigert naar vervroegde verkiezingen te gaan, en klampt zich vast aan zijn mandaat. “Hoe langer dit blijft aanslepen, hoe sterker Bruno wordt. Want de basis houdt niet van aanvallen op de voorzitter”, zegt een kopstuk.

De sp.a staat voor belangrijke weken. Het weekend van 20 september zit de hele sp.a-top samen voor fractiedagen. En daar zal duidelijkheid moeten komen over wie de partij in handen heeft: Bruno Tobback of een nieuwkomer (lees: John Crombez). 

Maandag was het weer homeles in het partijbureau, verschillende leden verlieten de vergadering uit protest tegen de voorzitter. Maar niet zozeer de ruzie, wel het feit dat die ruzies steeds vaker op straat (in de media) worden uitgevochten, is een duidelijk signaal dat het bijzonder diep gaat.

De eenzijdige conclusie als zou heel de partij Tobback weg willen als voorzitter klopt niet. “Zeker bij de oude garde ligt het heel moeilijk om een voorzitter zomaar weg te zeggen, of zelfs openlijk aan te vallen zoals nu gebeurt. Dat doe je niet”, zegt een rode waarnemer. Maar feit is wel: Tobback is zijn legitimiteit kwijt. 

De spectaculaire ommezwaai van Sint-Laureins

Dat is niet nieuw, al na de verkiezingen leefde een groot ongenoegen bij verschillende toppers en veel parlementsleden over de slechte kiescampagne. Dat Tobback het resultaat als een overwinning probeerde te verkopen, schoot velen in het verkeerde keelgat. Men drong aan op een grondige analyse van de verkiezingsresultaten. Tobback probeerde te sussen: op de bijeenkomst van de fracties in het Oost-Vlaamse Sint-Laureins werd afgesproken om in september definitief vast te leggen wanneer er een partijcongres (en eventuele voorzittersverkiezingen) zou komen.

Bronnen spreken elkaar tegen over de finaliteit van die discussie. Maar wat wel lekte was dat Tobback ingestemd had met vervroegde verkiezingen, het stond de volgende ochtend in verschillende publicaties. Meteen reageerde Tobback woest op Radio 1, en ontkende hij in alle toonaarden die beslissing. Verschillende aanwezigen reageerden verbijsterd. Toen Tobback een paar dagen later op een partijbureau, waar een pak volk ontbrak, zelf besliste om pas in de zomer van 2015 een congres uit te schrijven, was het hek helemaal van de dam.

Een vierspan om de boel te sussen

Want de vraag, of liever de eis om vervroegde verkiezingen is niet van de baan, hoe agressief Tobback ook blijft reageren. Om toch uit de impasse te raken stelde men een comité samen onder kopstukken. Vier mensen kregen een plaatsje: Freya Van den Bossche werkt de inhoudelijke boodschap verder uit, op basis van het ideologisch congres in Leuven vorig jaar. John Crombez, die algemeen beschouwd wordt als dé uitdager van Tobback bij een eventuele verkiezingen, bekijkt de fractiewerking. En Ingrid Lieten bestudeert de partijorganisatie. De voorzitter overziet het geheel. 

De vierspan leek de ideale manier om minstens tot aan de cruciale fractiedagen op 20 september wat rust te brengen. Maar zelfs dat kan niet: op het partijbureau maandag spatte de boel weer uiteen. En dat tot afgrijzen van velen. “Wat gebeurt hier allemaal in onze partij? Dat gevoel overheerst momenteel bij de basis. In een partij als de onze was het woord van de voorzitter decennialang de wet. En nu lijken we wel de Franse PS, met allerlei vetes en rivaliserende clans. Vreselijk.” Een kopstuk van de socialisten zucht. Want zijn partij is hopeloos verdeeld.

Een voorzitter val je niet ongestraft aan

Zeker de oude krokodillen vinden het vreselijk: een voorzitter val je niet zomaar aan. Alleen, Tobback heeft op dat vlak zelf geen fraai track record. De analyse is dan ook dat de huidige malaise eigenlijk begint bij de vorige voorzitter, de periode van Caroline Gennez.

Gennez kwam in 2007 aan het roer van de partij nadat de sp.a met Johan Vande Lanotte de verkiezingen verloor. Met één pennentrek besliste Vande Lanotte Gennez tot voorzitter te bombarderen, wat haar legitimiteit niet ten goede kwam. En vier jaar lang bleef het rommelen, met vader Louis voor en zoon Bruno achter de schermen als stokers van dienst. Gennez zou het nooit helemaal rustig krijgen in de rode tent.

Toen Bruno Tobback in 2011 uiteindelijk Gennez opvolgde als enige kandidaat, was dat voor velen een wat zure troonopvolging. Gaandeweg ontpopte Tobback zich ook meer en meer tot een autoritaire voorzitter, die niet geliefd is onder zijn luitenanten. Van charismatisch leiderschap, laat staan wat warmte in de partij brengen, is geen sprake. Dat hij zijn voorgangster ook geen ministerpost gunde, toonde de hardheid van zijn beleid. 

“Bruno is op zijn best in de verdediging”

Het ongenoegen rond zijn voorzitterschap ging naar een hoogtepunt in de kiescampagne. Vele socialistische kopstukken vonden die onduidelijk, raar van timing en bovendien zonder focus. Dat Tobback de avond van de verkiezingen van een overwinning sprak was een brug te ver. 

En plots dook de naam van John Crombez als hét alternatief op in de rode rangen. “Het is de Oostendse school, dat impulsieve, voortvarende. Bruno is eerder reactief. Hij moet eerst aangevallen worden, in de verdediging is hij op z’n best. Maar hoe langer het duurt, hoe sterker Bruno wordt. En hij weet dat. Dus rookt hij de tegenstand uit”, is de analyse bij een partijtopper. 

Kan Tobback een partijcongres vermijden? 

Hoe dan ook, zelfs een totaal vijandig en negatief partijbureau is niet genoeg om de sp.a-voorzitter af te zetten. Het enige legitieme orgaan daarvoor is een partijcongres, waar de leden beslissen. En zelfs bij Tobback zelf beseffen ze dat, als de voorzitter zijn legitimiteit wilt aantonen, een congres de enige echte optie is. Ze sluiten het niet uit, “want wij hebben brede steun bij de basismilitanten, dat voelen we elke dag”.

Een insider vat het nog eens glashelder samen: “Bruno zijn stelling is: pas een congres als de rust terugkeert, als de partij “er klaar voor is”. John zijn stelling is “nu moet het er komen”. We zullen zien waar het op uitdraait. Maar op de fractiedagen moet de knoop doorgehakt worden. Want onze basis weet het anders echt niet meer.”