CdH, de Franstalige christendemocraten halen mooi negen zetels. Hiervoor had de partij 336.381 kiezers nodig. Dat is vreemd, want Groen met 358.947, dus 22.666 stemmen méér, krijgt maar zes zetels. De Franstalige liberalen (MR) krijgen 20 zetels, met dank aan hun 650.290 kiezers. Ook bizar, want zusterpartij VLD met 659.582 kiezers, dus 9.000 stemmen méér, krijgt maar 14 zetels. Wat is hier aan de hand??

Voor net geen miljoen kiezers krijgen CdH en MR dus samen 29 parlementaire zitjes. En voor hetzelfde miljoen kiezers krijgen Groen en VLD dus maar 20 zitjes. Weegt een Franstalige stem 50% zwaarder bij de zeteltoewijzing? Waar zit het opmerkelijk verschil?

De theorie: Hoe werkt de zetelverdeling?

Het systeem is bedacht door een zekere professor D’hondt en deze Belgische uitvinding vond wereldwijd navolging. De bedoeling was de grote partijen te bevoordelen, om aldus het land regeerbaar te houden. Maar soms betalen grote partijen meer stemmen per zetel. Er zijn dus al minstens twee effecten werkzaam: (1) toeval, er zijn geen halve zetels, en dus valt de laatste zetel uiteindelijk naar één gelukkige. (2) De relatieve grootte van de partij in verhouding tot de kieskring. Hoe groter hoe goedkoper de volgende zetel. Verklaart dit het extreme verschil in de gevallen van CdH/Groen en MR/VLD? 

Krijgen de Franstaligen echt meer zetels per stem?

Het verschil tussen CdH en Groen en MR en VLD blijkt niet toevallig te zijn. In de tabel hieronder worden alle partijen die zetels haalden weergegeven, met hun aantal stemmen. Gemiddeld zijn er 42.430 stemmen per zetel nodig. De duurste zetels staan bovenaan, de goedkoopste onderaan. Wat blijkt? Het peloton van de kleine broertjes vult de duurste zetels in. Maar erg merkwaardig, daarna volgen àlle Vlaamse partijen. En bijgevolg sluiten àlle Franstalige grotere partijen achteraan in het rijtje. Zij hebben dus al de goedkope zetels gekregen in het halfrond. Ze krijgen inderdaad SYSTEMATISCH veel meer zetels per stem dan hun Vlaamse broeders!

Het verschil is opmerkelijk. Vlamingen krijgen maar een zetel voor 47.531 stemmen, en de Franstaligen mogen al juichen bij 35.299 stemmen. 

De Zetelverdeling in het Sint-Michielsakkoord

Het aantal zetels dat aan elke taalgroep werd toegekend werd vastgelegd in 1993 in het Sint Michielsakkoord, en de uitvoeringsbesluiten hiervan. De verdeling gaat blijkbaar terug op een volkstelling van 1991, en aandachtige lezers wezen me er op dat hierin een proportioneel voordeel was ingebouwd voor de Franstaligen. Met name zouden er veel meer niet-Belgen in hun taalgebied wonen. Hiervoor kregen ze dus zetels, terwijl er geen kiezers tegenover staan. Dit maakt dat reeds aan de bron een Franstalige zetel ‘goedkoper’ is. Maar dat zijn de spelregels die de Vlamingen in 1993 hebben aanvaard

De dure zetels van de kleintjes: een gedeeltelijke verklaring.

Een tweede reden is te zoeken in de dure zetels. Met Parti Populaire, PTB-GO! en FDF kopen de Franstalige kleintjes 5 van de 8 duurste zetels. Dat de kleintjes duurder kopen dan het gemiddelde, maakt per definitie dat de andere partijen onder het gemiddelde gaan.  De gemiddelde kost voor de Franstalige dure zetels is maar liefst 71.392 stemmen. Dat wil zeggen dat iedere zetel bijna 29.000 stemmen duurder is dan het landelijk gemiddelde. Voor hun vijf zetels betalen de kleintjes 145.000 stemmen boven het gemiddelde. Dat maakt de 58 andere Frantalige zetels dus elk op de kop 2.500 stemmen goedkoper.

Dit effect speelt ook aan Vlaamse zijde. Het Vlaams Belang behoudt drie dure zetels. Hiervoor werd samen 120.000 stemmen meer betaald dan het gemiddelde.  Verdeeld over de 84 zetels van de grotere partijen maakt dat elke zetel 1.428 stemmen goedkoper. Per saldo verklaren de dure zetels van de kleintjes dus maar een verschil van ongeveer 1.100 stemmen.

De partijen die géén zetels maar wel stemmen haalden…

Aan Vlaamse kant zijn er vijf partijen, PVDA ruim voorop, die samen 183.626 stemmen halen, waarmee ze nièts kopen. Nada. Onder meer PVDA, LDD en Rossem zijn de pineut. Per Vlaamse zetel die naar de grotere partijen gaat is dat een effect van 2.186 stemmen.

Bij onze Franstalige broeders dongen maar liefst 29 splinterpartijtjes naar de gunst van de kiezer.  Die lilliputters sturen uiteindelijk niemand naar Brussel. Ik bespaar u de lijst. Enkel PTB-GO! (132.000), Debout les Belges (58.000), La Droite (26.000) en Faire Place Nette (15.000) zijn nog enigszins de vermelding waard. Maar  samen haalden deze 29 sloebers maar liefst 329.909 stemmen! Voor hetzelfde aantal kiezers kreeg de Cdh negen zetels. Voordeel per Franstalige zetel: 5.688 stemmen minder nodig! De resem partijtjes die geen zetels halen maken de zetels voor de grotere Franstalige partijen dus ongeveer 3.500 stemmen goedkoper dan voor hun Vlaamse tegenhangers.

De verloren stemmen per arrondissement

Dat is alweer een gedeeltelijke verklaring voor het verschil: in Vlaanderen is vrij homogeen gestemd. De hele kaart heeft geelzucht. Maar in Wallonië hebben de grotere partijen hun stemmen goed gecentraliseerd, rood scoort vooral in het Zuidwesten, Blauw in Brussel en Centraal Wallonië en Oranje in Zuid-Oost Wallonië en Luxemburg. Hierdoor zijn deze partijen per kieskanton proportioneel groter, en krijgen ze dus met dank aan de heer d’Hondt goedkoper hun zetels dan het landelijk gemiddelde.

Blanco stemmen

Een laatste mogelijke verklaring voor het fenomeen is het verschil in blanco stemmen. De zetels zijn toegekend op basis van het aantal kiesgerechtigden. De zetel-VERDELING gebeurt op basis van het aantal geldige stemmers. Als er in Wallonië dus proportioneel goedkopere zetels te verdelen zijn, wijst dat er vermoedelijk op dat er daar veel meer blanco en ongeldige stemmen waren. 

Conclusie

Als je onze Franstalige broeders hoort praten over machtsverhouding in “zetels” in plaats van in “kiezers” die ze vertegenwoordigen, hebben ze daarvoor een goede reden. Omdat (1) ze in Sint Michiels slim hebben onderhandeld 20 jaar geleden, omdat (2) de drie traditionele partijen geografisch beter gecentraliseerd zitten, omdat (3) er een veel grotere versplintering is tussen de foert-partijtjes en vermoedelijk omdat (4) er meer blanco en ongeldige stemmen waren, hebben de Franstalige grotere partijen hun zetels veel goedkoper gekregen dan hun Vlaamse tegenhangers. Het zijn uiteindelijk de zetels die tellen.

In Vlaanderen wordt de oppositie tegen de zetelende coalitie naar NVA gekanaliseerd. In Franstalig België was er geen valabele uitlaatklep voor de onvrede met de regering-Di Rupo. Alle anti-stemmen zijn verspild, of de ontevreden kiezers bleven gewoon thuis. Omdat de stemmers voor verandering geen zetels haalden, behielden de regeringspartijen verhoudingsgewijs hun politiek gewicht in zetels. Dat verklaart het koopje waarmee Elio en Didier zich in de handen wrijven.Om het cru te stellen: PS en MR halen samen 71.041 stemmen meer dan NVA, en daarvoor krijgen ze 10 zetels meer dan Bart De Wever!