Hoeveel mensen op onze planeet worden gebeten door slangen? En hoeveel sterven daardoor? De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat dat elk jaar 5,4 miljoen mensen het slachtoffer zijn van een slangenbeet, dat ongeveer de helft daarvan van giftige slangen komt en dat daardoor meer dan 150.000 doden vallen en 450.000 amputaties moeten worden uitgevoerd. Maar de WHO geeft daarbij toe dat het om een erg grove schatting gaat. Eigenlijk weten we niet hoeveel mensen door slangen worden gebeten en daardoor sterven. Een nieuwe studie suggereert echter dat het er veel, veel meer zijn dan we denken: tot 10 keer meer beten en tot 30 keer meer overlijdens.

De meeste slangenbeten komen voor in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Arme mensen die in door slangen geteisterde gebieden wonen, worden het zwaarst getroffen. In Azië worden elk jaar tot 2 miljoen mensen vergiftigd door slangen, terwijl er in Afrika jaarlijks naar schatting 435.000 tot 580.000 slangenbeten zijn die behandeld moeten worden. Maar de WHO erkent dat de statistieken – evenals cijfers met betrekking tot niet-dodelijk letsel en invaliditeit veroorzaakt door slangenbeten – onvolledig zijn. De schatting is immers gebaseerd op ziekenhuisopnames. Niet alle slachtoffers van slangenbeten worden behandeld in ziekenhuizen, vooral in armere landen en gemeenschappen. Van hoeveel mensen overlijden voordat ze een behandeling krijgen, hebben al helemaal geen idee.

De nieuwe studie legt het jaarlijkse dodental door slangenbeten in het deel van Afrika onder de Sahara tussen 600.000 en 960.000

Een studie uit India van eerder dit jaar schat dat slechts 20 tot 30 procent van de slangenbeetslachtoffers op het platteland van India behandeling zoekt in ziekenhuizen en dat het aantal dodelijke slachtoffers – officieel 46.000 per jaar – makkelijk drie keer hoger zou kunnen liggen.

Zonder nauwkeurige gegevens is het moeilijk in te zien hoe de WHO haar wereldwijde doelstelling zal halen om het aantal sterftes en invaliditeit door slangenbeten tegen 2030 met 50% te verminderen.

Een nieuw onderzoek van wetenschappers uit Mozambique verhoogt de incidentie van slangenbeten met een factor tien en het aantal sterfgevallen met een factor 30. Elk jaar sterven volgens de schattingen van de WHO tussen de 20.000 en 32.000 mensen in Afrika bezuiden de Sahara nadat ze zijn gebeten door slangen. Dat is sowieso al meer dan vijf keer het aantal sterfgevallen als gevolg van nijlpaarden, krokodillen, olifanten, leeuwen en buffels samen. De nieuwe studie legt het jaarlijkse dodental door slangenbeten in het deel van Afrika onder de Sahara tussen 600.000 en 960.000.

De zwarte mamba en waarom de cijfers wellicht nog een onderschatting zijn

En zelfs dat is een onderschatting volgens de auteurs. Zo is er de zwarte mamba. Deze dodelijke slang heeft een extreem snelwerkend gif: de beet kan in minder dan een uur dodelijk zijn. Waardoor slachtoffers doorgaans niet tijdig bij een arts of in een ziekenhuis geraken. De zwarte mamba komt voor in het zuidelijke deel van Afrika en leeft in de landen Angola, Botswana, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Eritrea, Senegal, Guinea, Guinee-Bissau, Kameroen, Ethiopië, Ivoorkust, Kenia, Malawi, Mozambique, Namibië, Zuid-Afrika, Somalië, Swaziland, Tanzania, Oeganda, Zambia, Zimbabwe en Soedan.

De soort is aangetroffen van zeeniveau tot op een hoogte van ongeveer 1.800 meter – in een gebied waar in totaal meer dan 800 miljoen mensen wonen. En eigenlijk hebben we geen idee over hoeveel mensen ze doden – er is een cijfer van 20.000 per jaar, maar dat is gebaseerd op gevallen die geïdentificeerd en gerapporteerd zijn, en iedereen in het onderzoeksveld is het erover eens dat die slechts een kleine proportie uitmaken van het reële aantal doden.

De conservatieve benadering van de onderzoekers bij het extrapoleren van gegevens, is een andere reden van onderschatting van het reële aantal slachtoffers. Ze gingen ervan uit dat 0% van de slangenbeetincidentie in stedelijke gebieden plaatsvond.