Het aantal Hongkongers dat zich kan verzoenen met de Chinese identiteit heeft een dieptepunt bereikt. Dat blijkt uit een enquête van de Universiteit van Hongkong. De gebeurtenissen rond Occupy Central zijn daar een oorzaak van, al was het ongenoegen al veel langer aanwezig. De haat onder de Hongkongse bevolking ten aanzien van de Chinezen uit het moederland China, heerst al decennialang.

Slechts 8,9% van de ondervraagde Hongkongers noemt zichzelf Chinees. Volgens professor Anthony Fung Yinh-Him hebben de berichtgevingen rond Occupy Central daar veel mee te maken want het zijn vooral jongeren die zich niet kunnen verzoenen met de Chinese identiteit. Bij de overdracht in 1997 piekte dat cijfer nog tot 32%. Sindsdien is de afkeer tegenover de Chinese identiteit langzaam maar zeker de samenleving ingeslopen.

Chinese invloed

Bij de overdracht kreeg Hongkong de garantie dat het gedurende 50 jaar een autonome wetgeving zou krijgen. Maar sinds enkele jaren probeert China zijn invloeden uit te breiden in Hongkong. Omdat inwoners van Hongkong steevast in westerse invloedssferen leefden, is het verschil tussen beide bevolkingsgroepen groot. Dat zorgde regelmatig voor spanningen, zowel op cultureel als politiek vlak. Getuige daarvan zijn de talrijke incidenten tussen Hongkongers en Chinezen van het vasteland, die in de volksmond Mainlanders worden genoemd.

De Belg Paul Melkebeke werkt en leeft al meer dan 20 jaar in Hongkong. Ook hij heeft die vrees bij zijn collega’s opgemerkt: “Ik ken vrouwen die naar Canada zijn gegaan om er te bevallen. Op die manier kon het kind een Canadees paspoort verkrijgen en in geval van nood ernaartoe vluchten. Voor 1997 waren Hongkongers ontzettend bang voor de overdracht. Sinds enkele jaren is de vrees van China opnieuw opgeflakkerd. Hongkong moet op zichzelf blijven en ze houden er niet van dat China een serieuze vinger in de pap heeft.”

Eten in de metro

Chinezen uit China worden bestempeld als onbeschaafd, luidruchtig en onbeleefd. Dat beeld bevestigt Hildegarde Vermassen, levensgezellin van Paul Melkebeke: “We hebben het ook meegemaakt. Hoewel de toiletten vlakbij waren, lieten ze hun kind in een flesje plassen. Dat geeft aanstoot aan de Hongkongers. Zij voelen zich een heel stuk beter dan de Mainlanders. Wanneer iemand op straat spuwt, dan weet je dat het een Mainlander is. Een Hongkonger doet dat niet. We stonden eens in Beijing te wachten op een taxi. Toen de taxi stopte, kwam plots een Mainlander voor ons staan en hij nam onze taxi in. Aan de balie in het hotel steken ze schaamteloos voor. In het straatbeeld krijg je ook meer en meer Mainlanders te zien. Tien jaar geleden waren hier af en toe bussen volgeladen met Chinezen, nu zie je ze dagelijks.”

Soms loopt het gekibbel hoog op. Zo zorgde een kind voor beroering omdat ze noedels at in de metro. Volgens het reglement is eten in de metro verboden. Toen het kind noedels op de grond morste, werden zij en haar moeder daarop aangesproken. De moeder negeerde de opmerkingen, waardoor de situatie uit de hand liep. Er ontstond een hevige woordenwisseling in de metro tussen de omstaanders en de Chinese moeder. Iemand heeft het dispuut gefilmd en online geplaatst, dat in een mum van tijd viraal ging.

Openbaar urineren

In een dichtbevolkt gebied als Hongkong is er op die manier veel sociale controle. Hongkongers zijn er extra gevoelig voor wanneer het om Chinezen gaat. De politie moest tussenbeide komen na een handgemeen waarbij een Chinese moeder haar kind op straat liet urineren. De wachtrij naar de openbare toiletten was zo lang, dat het kind zich niet meer kon inhouden. Daarop mocht zij op straat urineren, weliswaar met een pamper om de urine op te vangen. Dat was echter niet naar de zin van de omstaanders. Openbaar urineren is immers verboden in Hongkong, met boetes die kunnen oplopen tot 200 euro. Het gezin kreeg opmerkingen en verwijten van omstaanders. Terwijl ze de situatie probeerden uit te leggen, werd alles op camera geregistreerd. Daarop ontstond een handgemeen waar het gezin, de omstaanders en de fotograaf bij betrokken waren. Stemmen in China riepen zelfs op om en masse naar Hongkong te trekken en er op straat te urineren. Maar zover is het nooit gekomen.

Op die manier zijn nog talrijke incidenten waarbij de (over)gevoeligheid van Hongkongers duidelijk wordt. Die gaan snel viraal om het gedrag van Mainland Chinezen aan de kaak te stellen. Die problematiek is iets wat China zelf niet ontkent. Vermassen: “Tijdens de wereldtentoonstelling in Shanghai probeerde de overheid mensen bij te brengen niet meer in pyjama op straat te komen.” Maar ook tijdens de Olympische Spelen in Beijing probeerde de Chinese overheid haar volk op te voeden met een preventieve campagne. Zo wilde ze voorkomen dat inwoners het negatieve imago versterkte. Het ging dan over o.a. spuwen in het openbaar, voorsteken in de rij, zwerfvuil en vloeken in het openbaar.

Sprinkhanen en insecticiden

In 2012 plaatste de krant Apple Daily een advertentie als propaganda tegen de komst van Chinezen naar Hongkong. Zij werden bespottelijk als sprinkhanen afgebeeld die het land overspoelen en alles leegplunderen.  Een crowdfundingproject op Facebook zat achter die advertentie en veroorzaakte controverse. Zeker nadat Kong Qingdong, professor aan de Universiteit van Peking, de Hongkongers als honden bestempeld had. Sommige Hongkongers konden het zelfs niet laten om in het openbaar Mainlanders te bespuiten met insecticiden.

De advertentie slaat op de controverse over het feit dat Chinese moeders vaak naar Hongkong komen om te bevallen. Kinderen die in Hongkong zijn geboren, genieten immers van sociale voordelen en een permanente verblijfsvergunning. Maar ook hamsterende Chinezen moeten op veel onbegrip rekenen. Volgepakt met valiezen en trolleys trekken zij de grens over om inkopen te doen. Vooral melkpoeder is in trek, want volgens hen is melkpoeder in Hongkong betrouwbaarder dan de Chinese (namaak)versie. Daardoor ontstaan vaak tekorten in de eigen stad. Maar volgens Melkebeke is de oplossing niet ver te zoeken: “Die multinationals hebben voldoende capaciteit om containers te verschepen naar Hongkong. Ik denk dat er kunstmatige schaarste wordt gecreëerd  om het melkpoeder duurder te maken.”

Hoe hoog de spanningen ook mogen oplopen, Hongkong beseft maar al te goed dat het China nodig heeft om de economie op peil te houden. Zo is China het voornaamste exportland voor Honkongse producten. Daardoor heeft de grootmacht vaak dreigende taal gesproken in de vorm van een economisch boycot tegen Hongkong. Alleen al omwille van de economie, zien weinig Hongkongers heil in separatisme.

Patriotisme aanwakkeren

Conflicten tussen beide inwonersgroepen worden verder gevoed door de politiek. Zo probeerde China twee jaar geleden via het National Education Curriculum het patriotisme aan te wakkeren. Daarbij zouden cursussen worden aangepast en gecensureerd om Hongkongers chauvinistischer te maken. De studentengroep, Scholarism, heeft dat ontdekt en een storm van protest dwong de overheid terug te komen op haar stappen.

Maar niet alleen onderwijs leidt tot spanningen. De woningprijzen zijn sinds 2007 verdubbeld. En dat is volgens Hongkongers de fout van rijke Chinezen die appartementen opkopen als investeringen: “Er worden veel appartementen opgekocht door rijke Mainland Chinezen die ze dan laten leeg staan. Er is enerzijds een tekort aan betaalbare woningen maar anderzijds zijn er enorm veel die leegstaan omdat zij van hun zwart geld af willen geraken. Maar zij zorgen ook voor de torenhoge huurprijzen van de winkels. Daardoor worden de prijzen en het leven van de modale Hongkonger duurder.”

Het water blijft diep tussen beide inwonersgroepen. Hongkongers willen hun identiteit vrijwaren, terwijl Mainland Chinezen het niet pikken dat ze niet welkom zijn in hun eigen land. Volgens Melkebeke zal een oplossing niet voor morgen zijn en moet er begrip zijn langs beide kanten: “Een volk opvoeden, dat neemt tijd. Maar hier in Hongkong zijn er ook een aantal zaken waar wij ons aan ergeren. Een deur openhouden doen ze niet. Ze kijken niet achterom, je krijgt de deur tegen je neus en wanneer we hen daarover aanspreken, hebben zij er geen begrip voor. Op zich tillen we daar niet zwaar aan, het zijn gewoon andere cultuurgewoontes. Wie zijn wij in het Westen om te zeggen dat onze cultuur beter is dan hier? Vroeger hadden we stoffen zakdoeken, we snuiten er onze neus in en steken het in onze broekzakken. Belgen vinden dat normaal, maar iemand die zijn mond aan een tafellaken afveegt, daar wordt dan over gesproken.”