In Reykjavik hebben gisteravond duizenden IJslanders geprotesteerd tegen premier Sigmundur David Gunnlaugsson. Die wordt genoemd in de Panama Papers. Daarin staat dat Gunnlaugsson en zijn vrouw hun geld hebben ondergebracht in een firma op de Maagdeneilanden. De Piratenpartij, ondertussen de grootste in IJsland, eist het ontslag van de premier. En daarmee lijkt de weg nu open te liggen voor een heel boeiend politiek experiment.

De politie meldt dat er naar schatting 8.000 mensen op de been waren. De politiewoordvoerder noemt dat het grootste protest dat hij ooit heeft gezien in Reykjavik. In heel IJsland wonen 300.000 mensen.

Toen de demonstranten zich verzamelden, verklaarde Gunnlaugsson in het parlement dat hij er niet aan denkt om af te treden. Hij zei dat de regering goed werk heeft geleverd en dat het belangrijk is dat dat wordt voortgezet.

“Niks nieuws”

De premier zei dat hij en zijn vrouw aan alle belastingaanslagen hebben voldaan. Hij ontkende dat ze hun geld in een belastingparadijs hebben gestald. Ook verklaarde hij dat de Panama Papers niets nieuws aan het licht hebben gebracht.

De IJslandse premier is een van de staatshoofden en regeringsleiders die volgens de gepubliceerde documenten geld zouden hebben gestald in belastingparadijzen. De vrouw van Gunnlaugsson had belangen in waardepapieren van IJslandse banken, toen die in 2008 op omvallen stonden. Gunnlaugsson was betrokken bij de onderhandelingen over de redding van banken.

Aftreden!

Onacceptabel vindt de Piratenpartij. De partij had voorafgaand aan het debat daarom al het aftreden van de premier geëist. De IJslandse premier liet het parlement weten dat hij niet van plan is om op te stappen. Ook zei hij dat er ‘niets nieuws’ stond in de Panama Papers: “De regering behaalt goede resultaten. De vooruitgang is groot en het is belangrijk dat de regering het werk kan afmaken.”

Gunnlaugsson werd eerder al in een interview met de Zweedse televisie aan de tand gevoeld over de investeringen van zijn vrouw. De premier stond vrijwel direct op en toonde zich gepikeerd. (Lees: Kijk hoe de premier van IJsland totaal ineenstort als hij moet uitleggen hoe hij geld versluisde via belastingparadijzen)

Protesters demand Iceland's prime minister resign over #PanamaPapers https://t.co/NX2q6lqXdd Photos via @CNNiReport pic.twitter.com/4Atva495J3

— CNN International (@cnni) 4 april 2016

Nieuw politiek pad

Hoewel algemeen aangenomen wordt dat de meeste betrokkenen bij de Panama Papers maar weinig zullen voelen van de onthullingen en de gevolgen eerder minimaal zullen zijn, ligt dat in IJsland dus anders.

Het zwart op wit bewijzen van betrokkenheid van de premier zou wel eens de druppel kunnen zijn die het eiland op een nieuw politiek pad zet.

Bijna 40 % van de IJslanders zei al voor het schandaal bij de volgende verkiezingen op de Piratenpartij van Birgitta Jonsdottir en Ásta Helgadóttir te zullen stemmen. Dat ze volgend jaar aan de macht gaan komen lijkt nu bijna zeker.

Sigmundur Gunnlaugsson, de belaagde premier, was een beschadigingscampagne begonnen in de internationale pers tegen de Piraten, en die krijgt hij nu als een boemerang in zijn gezicht.

Met de voor de hand liggende coalitiepartner Groenlinks, ook in de lift, is de absolute meerderheid in IJslands Alþingi een feit voor de Piratenpartij.

Banken hervormen, 35 uur werken

Het feit dat Piraat heeft gezegd dat als het aan de macht komt, het het hele banksysteem gaat hervormen, zal daar wellicht mee te maken hebben. Piratar wil de investeringstakken en de commerciële arm van banken gewoon scheiden “om de fouten uit het verleden te vermijden”.

Het wil ook een werkweek van 35 uren, de drugswetgeving soepeler maken en een directere vorm van democratie installeren, “want met de huidige technologie en het internet is het perfect mogelijk om de burger meer inspraak in het beleid te geven”.

Burger aan de macht

De IJslanders zijn die weg al een beetje ingeslagen overigens. Om hun land “te bevrijden van de uitgebreide macht van internationale financiers en virtueel geld” besliste de bevolking om na de financiële crash van 2008 een nieuwe grondwet te maken. Ze selecteerde 25 burgers uit 522 volwassenen die – en dit is toch uniek – niet tot enige politieke partij mochten behoren maar door minstens 30 mensen werden aanbevolen om die nieuwe grondwet te schrijven.

De vergaderingen werden online gestreamd en de burgers konden hun commentaren en suggesties doorgeven. Ze waren getuige van het tot stand komen van het document. De grondwet die uit dit proces van participatieve democratie voortkwam werd aan het parlement in de herfst van 2011 ter goedkeuring voorgelegd.

De IJslandse piratenpartij bestaat amper drie jaar. Ze werd opgericht door Birgitta Jónsdóttir en diverse prominente internetactivisten. Enkele maanden later haalde ze al drie zetels in het parlement. En nu is, de eerste partij in de geschiedenis van IJsland die groter is kunnen worden dan de centrumrechtse Onafhankelijkheidspartij.

Geen grap

De Piratenpartij is geen karnavalsgrap. Ze heeft een echt politiek programma, en het werk van haar leden wordt hoog ingeschat door de IJslanders. De partij wil meer gelijkheid – nog meer gelijkheid, want de kloof tussen arm en rijk is in weinig landen zo klein als in IJsland, ze wil burgers rechtstreekser een zeg geven in de politiek (bijvoorbeeld door burgemeesters rechtsreeks te laten verkiezen), en ze wil van IJsland een vrijhaven maken voor digitale data en een land waar mensen op het internet vrijheid genieten. Met respect voor privacy en waar de vrijheid van meningsuiting totaal en ongecensureerd is.

De Piratenpartij heeft daar trouwens een goed plan voor, eentje dat al volop aan het werken is, en wellicht de echte reden waarom de partij een breder publiek aanspreekt: door van IJsland het “Zwitserland van de bits” te maken, begint er flink wat geld binnen te stromen en worden er veel jobs gecreëerd. Het idee is dat je in IJsland als bedrijf of organisatie veilig je data kan opslaan, en dat je zelfs door de wet beschermd wordt daarin.

Safe haven

Van het moment dat ze verkozen werd, begon Jónsdóttir er de resolutie door te drukken die leidde tot het International Modern Media Institute (IMMI), waarin IJsland zich op weg zette om ’s werelds safe haven voor dataprivacy, source protection en vrijheid van meningsuiting te worden. Gekoppeld aan het feit dat IJsland spotgoedkoop is qua energie – en datacenters verslinden veel energie – plus dat het land een hoog onderwijsniveau heeft en een koel klimaat (wat het alweer goedkoper maakt), maakt dat data storage booming is op het eiland. Dat het land weigert zich aan te sluiten bij onder meer de EU, helpt alleen maar: het heeft de IJslanders een reputatie van betrouwbaarheid opgeleverd.

Ásta

Ásta Helgadóttir is één van de parlementsleden voor Piratar. “I believe people are tired of the old fashioned politics the old parties are practicing”, geeft ze ons als verklaring voor het succes van haar partij.

“Onze partij neemt beslissingen op basis van bewijs in plaats van ideologie, we proberen eerlijk te zijn, en als we vergissingen maken – en we maken vergissingen – dan zijn we niet te beroerd om dat toe te geven. We hebben ook al een paar keer ons standpunt over dingen herzien – ook daar zijn we niet te beroerd voor om dat toe te geven. Onze ervaring is dat kiezers begrijpen dat het soms nodig is om van standpunt te veranderen, en als je hen zegt waarom je dat doet, vinden ze dat ook helemaal niet erg.”

Democratie voor de 21ste eeuw

“We are working on taking our democratic system into the 21st century”, zegt Ásta. “De verdeling tussen uitvoerende en wetgevende macht is in de meeste democratieën compleet verwaterd. Eén van de dingen die wij niet snappen bijvoorbeeld is waarom de meeste ministers ook parlementsleden zijn. Daar willen we vanaf.”