De strijd tegen de fiscale fraude die in 2015 op een laag pitje zal staan, dat maakt John Crombez (sp.a) boos. Maar echt op dreef komt hij pas als het over de polarisatie van Bart De Wever (N-VA) gaat. Want nog nooit was het draagvlak voor een stevige tax shift zo groot en toch “verprutst De Wever het”. “Waarom is hij ooit in de politiek gestapt? Om mensen tegen elkaar op te zetten?” En ja, Crombez doet in 2015 een gooi naar het voorzitterschap van z’n partij. 

John Crombez is in 2014 vaak op oorlogspad geweest. De eerste maanden als staatssecretaris van Fraudebestrijding, en dat zit duidelijk nog steeds in het bloed. Dan als uitdager van sp.a-voorzitter Bruno Tobback. En ten slotte als leider van de oppositie in het Vlaams parlement. En vooral in die laatste rol deelt hij graag meppen uit.

“Voor het eerst sinds lang is het centrum-denken in de politiek weg. Dat hebben we lang niet gehad, zeker op de grote thema’s. Over fraude, over de index, over de pensioenleeftijd. Al tijdens de verkiezingen was het duidelijk toen je die felheid zag, de manier waarop de grootste partij, met Bart De Wever, reageerde op alles wat voor ons belangrijk was, wist je: ‘Als hij een kans ziet, gaat hij zonder ons gaan’.”

En toch was het voor velen een verrassing dat die tripartite niet verder ging? “Men heeft gekozen voor een duidelijke richting, maar voor het eerst wel een zonder centrum. Zelfs CD&V is na de verkiezingen heel rechtse maatschappelijke taal beginnen spreken. In dat kader is het geen verrassing dat het zonder ons moest.”

Was er voor jou een hoogtepunt in 2014? “Mijn dochter van zeven is beginnen voorlezen. Het is het eerste jaar dat ze echt intensief leest, ze heeft Het Geluidshuis ontdekt. Dat is het meest verwonderlijke geweest van dit jaar. Ik kan het iedereen aanraden overigens, dat Geluidshuis.”

Hoe waren de verkiezingen? In West-Vlaanderen hard bevochten, maar je hebt er met sp.a wel gewonnen. Met welke magische formule? “Wij zijn meer dan 2 procent vooruit gegaan, op alle plaatsen eigenlijk. Dat toont eigenlijk, tegen het hele beeld in, dat het kan voor sp.a.”

“Of het nu 125 jaar geleden is of nu, het blijft essentieel dat we grote groepen mensen die minder stem hebben moeten bereiken om ze sterker te maken. Da’s een andere manier om te zeggen wat onze strategie was: duidelijk maken dat er belangrijke dingen op het spel staat. En doe je dat samen, dan sta je sterker en kan je vooruit. Ook door campagne te voeren op thema’s die vandaag belangrijk zijn geworden: rechtvaardige verdeling, vermogens versus een inkomen uit arbeid. Maar ook de index.”

“Een van de meest merkwaardige zaken: de staatshervorming. Sinds 2006 beheerst die heel de tijd de politieke agenda. Dan uiteindelijk is het zover, krijgt Vlaanderen die bevoegdheden. De kinderbijslag is de grootste: miljarden die naar Vlaanderen komen. En de eerste beslissing van de nieuwe Vlaamse regering, van diegenen die de bevoegdheden vroegen, van de N-VA, is om het kindergeld niet volledig uit te betalen. Als je dat geschiedkundig bekijkt, toch een ongelofelijk merkwaardig gebeuren?”

“Voor de verkiezingen hebben we in West-Vlaanderen onze zolen moeten kapot lopen om het bij de mensen te brengen. Na de verkiezingen gebeurt net het omgekeerde: de mensen verenigen zich rond net diezelfde punten die wij toen al naar voren schoven. Pensioenleeftijd, index, prijsstijgingen.”

Is dat een beetje wrang dan voor jullie: nu wel 120.000 mensen op straat. Maar misschien hadden die beter over hun stem nagedacht? “Wat is er wrang aan dat mensen zo massaal op straat komen? Het enige wrange is dat wij als socialisten voor de verkiezingen niet genoeg mensen bereikt hebben.”

De relatie met de voorzitter

Het beeld van sp.a in 2014 is toch een partij in crisis. Een voorzitter die wankel op z’n stoel zat, er was sprake van dat jij hem zou opvolgen. In oppositie heb je Groen die een duidelijke koers trekt, en spa. die nog zoekt. “Ja, toen het niet goed was na verkiezingen, kwam er natuurlijk discussie binnen de partij. Wij moeten dat ook aankunnen, zo’n discussie. Die hebben we gehad tijdens de zomer. En dat blijft natuurlijk hangen.”

Ze mocht er eerst niet zijn, die discussie. “Dat is niet helemaal zo, ze is er herhaaldelijk geweest op het partijbureau. Het punt is vooral: een partij moet dat aankunnen, dat gesprek. En dat ook op een bepaald moment afsluiten en prioriteiten zetten. Dat hebben we op het einde van de zomer gezegd: oppositie is nu de eerste prioriteit.”

“Dat het beeld dat we gediscussieerd hebben blijft hangen, dat is zo. Maar ook daar moet je als partij mee om kunnen. Het alternatief zou zijn dat er niet gediscussieerd wordt en dat is veel erger.”

Is tussen jou en voorzitter Bruno Tobback alles uitgeklaard? “Wij zijn samen oppositie aan het voeren. Elke dag hebben we contact. De relatie tussen een voorzitter en fractieleider is wat ze moet zijn.”

Het is geen Charles Michel-Didier Reynders relatie? “Neen, neen. Ik ken die relatie tussen die twee ook niet zo goed. Maar zelfs zonder ze goed te kennen, zeg ik: ‘neen’.” (lacht)

2014 was het jaar van de economisten, van de fiscaliteit. Het lijkt wel alsof we nu een debat hebben dat we tien jaar lang niet gehad hebben? “Langer dan tien jaar. Eigenlijk kom je uit een periode waarin het moeilijk ging, de jaren 80, waarin het moeilijk ging. In de jaren 90 ging het beter, maar er was maar één mantra: kapitaal moet dienen om de economie te maken, dus blijf daar af. “

“Waardoor je ziet dat, zelfs tot na de bankencrisis, het vermogen altijd maar toeneemt, en de lonen veel minder stijgen. Na de bankencrisis is het vermogen met één derde toegenomen, de lonen met 14 procent. Het is dus heel goed dat er nu op een andere manier over gepraat wordt.”

“Toen ik staatssecretaris Fraudebestrijding werd, heb ik gezegd: ‘Te grote delen van de economie betalen niet op een normale manier mee, waardoor gewone loontrekkenden te veel betalen.’ Ik herinner me zeer levendig de titels in de pers, in 2012. Er werd gesproken over ‘wapens inzetten’, een ‘jacht openen’, ‘schieten op’. Dat ging over de fiscaliteit voor multinationals en grote vermogens. De sfeer is nu helemaal veranderd.”

“De huidige regering weet alleen niet goed hoe ze ermee om moeten. Want tussen het ontbijt en het middageten hebben ze al vier verschillende standpunten verkondigd. Maar de sfeer er rond is wel helemaal veranderd.”

Dat is toch straf. CD&V sprak voor de verkiezingen met geen woord over een vermogenswinstbelasting. “Sterker nog, in de verkiezingsperiode, toen wij ermee af kwamen, hebben ze expliciet en publiek gezegd: ‘Dat is nonsens, daar beginnen we niet aan’.” 

“Het gaat over grote bedragen, vergis je niet. Een onderzoek van de BBI (Bijzondere Belastinginspectie, wov.) dat in mijn tijd, in 2014, is opgestart en nu is afgerond, levert 300 miljoen euro op! Eén onderzoek hé. Dat levert zes keer de besparingen in het hoger onderwijs op. Die keuzes maken, die zaken nu in gang zetten maakt wel degelijk het verschil. “

“Maar waarom zijn er zo weinig die erover durven spreken? Natuurlijk krijg je dan de wind van voren: een arbeider die klaagt omdat hij te veel belasting betaalt komt zelden in de gazet. Maar een multinational zoals AB InBev? Als je daartegen zegt: ‘Je betaalt je belastingen niet correct’, dan krijgen die een paar dagen aan een stuk een forum in de media. 

Luxleaks, was dat niet een beetje déjà vu voor jou? We wisten toch al lang dat PwC en Deloitte dat soort constructies opzetten? Niet illegaal, wel onethisch? “Ik ben daar heel formeel over: Belgen die dat doen in Luxemburg zijn strafbaar. Als het echt ontwijking is, met als enige doel belastingen niet betalen, dan is het sinds 2012 strafbaar. Dat is de nieuwe anti-misbruikbepaling, die Europa heeft overgenomen. Fictieve constructies opzetten alleen maar om geen belastingen te betalen, is illegaal en strafbaar. Punt.”

“De initiële reactie van de minister van Financiën (Johan Van Overtveldt, red.) en ook van advocaten en andere specialisten, die klopt niet. De premisse van ‘een beetje onethisch, maar wel wettelijk’, die is gewoon niet juist. En dat is belangrijk. Want het bepaalt de manier waarop er naar gekeken worden.”

“Sommige advocaten zeggen letterlijk: ‘Je kan het de multinationals toch niet kwalijk nemen?’. Natuurlijk wel! Als je de wet overtreedt, hoezo niet kwalijk nemen?”

Een brief van een kind

Je hebt op je Facebook een brief gegooid van een kind dat de regering opriep om de armsten niet te treffen. Dat kreeg enorme reacties, ook behoorlijk wat negatieve. Had je die enorme respons verwacht? “Neen. Omdat ik wel vaker de vraag krijg van mensen of verenigingen om iets op m’n Facebook te zetten, omdat ik veel volgers heb. Toen die jongen me dat vroeg, heb ik toegestemd. Dat dat zo’n vlucht zou nemen, had ik nooit voorzien.”

“Daar is ook iets vreemds aan. Een kind spreekrecht geven zou niet mogen? Ik respecteer het wel als mensen zeggen: ‘Politici moeten kinderen die stem niet geven, anderen in de maatschappij moeten dat doen’. Want als politici dat doen, kan het fout overkomen.”

“Maar dat dit zo’n vlucht nam… Een kind vraagt me of z’n brief op Facebook mag, en ik zeg ‘ja’. Feit blijft dat ik een heel pak negatieve reacties gehad heb.”

Er waren zelfs mensen die beweerden dat die brief fake was? “Met sociale media heb je dat. Ik heb ook zo’n vaste ‘fanclub’ op Twitter.”

Ik zie dat je daar altijd op reageert. “Ja, ik blijf discussiëren met die mensen. Ik vind, als ik aan politiek doe en ik stel me verkiesbaar, dan moet ik dat doen voor de hele bevolking. Ook voor diegenen die mij verafschuwen. Als zij de moeite blijven nemen om tegen mij te reageren, blijf ik de moeite doen om te antwoorden. Ik zou niet inzien waarom ik dat niet zou doen. Soms is het heel plat, heel erg. Da’s voor hen.” 

“Je mag aan alles twijfelen wat ik zeg of doe. Maar die jongen is echt. En als je vindt dat je voorzichtig moet zijn als het over kinderen gaat, waarom daar dan zo plat over doen? Die jongen is negen, die leest mee.”

“Sociale media kunnen hard zijn, maar als mensen met een boodschap waarin ik geloof komen, stel ik me open. Daar dient het ook voor. Ze mogen m’n Facebook daarvoor gebruiken.”

“Het dossier dat me het meest van al geraakt in m’n parlementaire loopbaan was een zaak van drie Roemeense zusjes. Zeer zwaar misbruik, komen naar hier, werden hier beschermd, en toen ontstond er een hele hetze omdat ze terug moesten. Toen kreeg ik ook reacties van ‘Dat is een politicus die een dossier van kinderen gebruikt’. Als we dat als politici al niet meer mogen doen?”

2014 was ook het jaar van Oostende als voetbalfenomeen. “In 2015 zal dat nog meer zo zijn. Want ja, ik heb uiteraard een abonnement op KVO.”

En jullie hebben zelfs een voorzitter die miljardair is, da’s zoals PSG of Chelsea. “Nog niet van het niveau van Chelsea denk ik, da’s van een andere orde. (lacht) Ik denk niet dat Eden Hazard of Thibaut Courtois al lonken naar KVO.”

Maar het is wel wat een jet set-club geworden, met allemaal BV’s op de tribune. “Dat laatste is waar. Maar ben je ooit al geweest? Want als je ooit al geweest bent, zeg je zeker niet dat het jet set is. Maar mensen komen er graag, ook BV’s. Bij deze ben je uitgenodigd.”

De Wever, een ‘prutser’

Marc Coucke, die miljardair-voorzitter, werd zelf deel van de huidige discussie rond vermogenswinstbelasting. De polarisatie rond wat in wezen een succesverhaal is, maakt dat het plots zurig wordt? “Ik heb het met Marc Coucke over de tax shift gehad, tijdens een dubbelinterview voor de verkiezingen. Ik zei toen: ‘Stel nu dat het lukt, dat je je bedrijf verkoopt. En er is een belasting op meerwaarde, en je kan die gebruiken om de lasten op arbeid sterk te doen dalen? Dan help je mensen die net beginnen met ondernemen, want dan heb je veel meer kans op succes, als de loonkosten lager zijn.‘ Hij was het daar toen volledig mee eens.”

“Ik denk eigenlijk dat hij vandaag het daar nog mee eens is. Alleen spreekt hij zijn twijfel uit hoe de overheid het geld nu zou gebruiken.”

“We hebben het momentum gemist, vrees ik. De voorzitter van de grootste partij van het land is iemand die verdeelt, die polariseert. Er is nog nooit zoveel draagvlak geweest om de lasten op arbeid te verlagen. Werkelijk iedereen wil dat. En dan slaagt men erin dat in een discussie te brengen die mensen tegen elkaar opzet. Als De Wever echt vindt dat de huidige tax shift volstaat… Je komt van een situatie waarin het draagvlak zeer groot is, naar een oplossing die niet volstaat en iedereen tegen elkaar opzet. Dan ben je compleet mislukt.”

Zelf noemt de N-VA-voorzitter de vakbonden ‘de gewapende arm van de PS’. Het protest is politiek, zegt hij. “Hij maakt het politiek. ‘Als je blijft zeggen dat er geen alternatief is, dan ben je de patroonheilige van de superrijken’, zei ik hem een paar weken geleden. ‘Een half-criminele uitspraak’, noemde hij dat. En nu komen ze zelf af: ‘Ja, er is een alternatief mogelijk, onder bepaalde voorwaarden’.”

“Maar ondertussen gaat de voorzitter van de grootste partij van het land het wel zo ver om het te hebben over ‘halve criminelen’ en ‘gewapend verzet’? Dus nog eens: je hebt zo’n groot draagvlak! En dan luk je er toch nog in om het volledig te verprutsen en echt mensen en groepen tegen elkaar op te zetten? Dan ben je mislukt.”

Bart De Wever is dus ‘een prutser’? “Wat hij nu aan het doen is vind ik maatschappelijk heel heel erg. Los van voorkeuren of ideologieën of tegenstellingen. Als je vindt dat je al je spreektijd, en die krijgt hij echt wel genoeg, moet gebruiken om te schelden, te polariseren, te verdelen, dan vraag ik mij af waarom je ooit in de politiek gestapt bent. Is dat de politieke doelstelling? Op je sterkst alleen je tijd en je mogelijkheden gebruiken om mensen te verdelen en tegen mekaar op te zetten?”

“We zitten nu in een omgekeerde situatie: de N-VA-ministers moeten zelfs een beetje afstand pakken van de uitspraken van hun voorzitter, waar werkelijk niemand iets mee kan doen. Minister Van Overtveldt heeft dat al een paar keer mogen doen. Waarom doe je zoiets, als je net zo veel stemmen gehaald hebt?”

Een andere aardverschuiving: de ongeschreven regel dat elke taalgroep een meerderheid in de Kamer moet hebben is helemaal naar de prullenmand. Een precedent dat de dynamiek van politiek in ons land helemaal verandert? “Daar ben ik niet zeker van. Men gebruikt die middelen op moment dat het best past. Er is jaren moord en brand geschreeuwd omdat de vorige regering twee zetels te kort had in Vlaanderen. En nu doet de N-VA het zelf. Waarmee ze eigenlijk het ultieme bewijs leveren dat België België is, waar een meerderheid Belgisch is, niet van een bepaald landsgedeelte.”

“Mijn punt is: de discussie en het gewicht dat men er aan geeft, verandert telkens als het past. Typisch voor nationalisme. Discussies zijn er niet omwille van een doel of een verbetering, maar als instrument. Dus stel nu dat er een progressieve coalitie zou dreigen, die de huidige schade zou kunnen herstellen, dan verandert men gewoon weer van instrument, zoals dat de voorbije tien jaar altijd al gebeurd is. Dan zal er wel weer iets anders ‘een schande’ zijn. De vraag is hoe lang ze daar mee blijven wegkomen. Tot nu toe hebben ze dat ook mogen doen: niemand levert daar kritiek op.”

Opvallend ook bij sp.a: veel power in het Vlaams parlement, maar ik mis punch in de Kamer? “Als de vraag is: ‘Moet de lijstvorming veel gerichter, beter, anders bij ons?’, dan is het antwoord duidelijk. Ja, absoluut.  We zijn natuurlijk in het Vlaams parlement met meer. En vergeet niet, in de Kamer zitten ook sterke oud-ministers: Peter Vanvelthoven, Johan Vande Lanotte.”

Neen, maar de aanval leiden, dat zie ik Vande Lanotte niet doen. Daarvoor is hij nog iets te veel verbonden met de macht. “Nog niet doen, bedoel je. Wij hebben genoeg sterke mensen. Denk niet dat het enkel draait om oud-ministers.”

Gaat die regering de rit uitrijden? “Ik denk het wel, ik zie niet in wie de mogelijkheid heeft om eruit te stappen. Vraag is hoe groot de schade zal zijn. Dat zullen we volgend jaar wel zien, en snel. We hebben nu al van overal mails en berichten gekregen dat bedrijven mensen aan het afdanken zijn omwille van deze regeringen. We zitten al aan 14.000 ontslagen.”

Wat wens je jezelf toe in 2015? “Dat het me lukt om echt stevig en goed oppositie te voeren met de fractie, en zo toch een paar zaken te kunnen bijsturen. Zoals die kinderopvang die duurder is voor de zwaksten. Hoe kan een gezinspartij als CD&V dat doen?”

“Voor mezelf: opnieuw beginnen sporten. Want na tien jaar politiek, begin ik het te voelen.”

2015 wordt ook het jaar van sp.a-voorzittersverkiezingen? Ben je nog altijd kandidaat? “Kan ik er iets over zeggen? Wel, statutair is het zeker dat er een voorzittersverkiezing komt. En dat is het enige wat ik ervan weet. En als het zover is, zal ik kandidaat zijn.”