Het vernietigen van een deel van de oogst is nog maar het begin van de gevolgen van de landbouwboycot van de Russische president Putin. Analisten zien hoe Europa momenteel door landen als Brazilië en Turkije, die gretig in de leegte springen, gepasseerd wordt en ze voorspellen blijvende schade voor onze boeren. Of: hoe het perverse systeem van een op subsidies draaiend Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (dat het vernietigen van eten impliceert) compleet de mist ingaat. 

Ook het nieuws gehoord dat we nu ook 13 procent van onze appeloogst gaan vernielen? Los van alle relativering ingegeven door wat we graag economische realiteiten noemen, los ook van begrip voor de persoonlijke situaties waarin landbouwers en fruittelers zijn terechtgekomen, is er misschien toch een oefening die we met z’n allen, en de beleidsmakers op kop, even moeten maken. 

Stel je even voor, pakweg over honderd jaar, in een wereld die – laten we positief blijven – de gevolgen van een onvermijdelijke opwarming van ons klimaat met verschillende graden heeft overwonnen. Wat zal er er in de geschiedenisles anno 2114 verteld worden over het feit dat we perfect goed voedsel en masse vernietigden? Ik laat het aan uw verbeelding over, maar een mooi plaatje zal het niet zijn. 

We staan overigens nog maar aan het begin. De ban op Europese landbouwproducten die de Russen uitriepen in respons op onze economische sancties kost ons nu 5 miljard euro naar schatting. België neemt daar 281 miljoen van voor z’n rekening. Litouwen (922 miljoen), Polen (840 miljoen), Duitsland (589 miljoen) en Nederland (503 miljoen) betalen nog meer voor het gelag. 

De Fransen, traditioneel de grote voorvechters van het Europese systeem van landbouwprotectionisme en -subsidies, komen er relatief goed van af, met een geschatte schade van 229 miljoen euro.  

De wereld is veranderd sinds 1957, het systeem niet

Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (CAP in het Engels, Central Agricultural Policy) bestaat sinds 1957. Waar het op neerkomt, is dat landbouwers beschermd worden, wat op zich geen slechte zaak is. Europa engageert zich bijvoorbeeld tot gegarandeerde minimumprijzen. Dat betekent dat wanneer er bijvoorbeeld een goeie oogst is en dus een groot aanbod (en dus lagere prijzen) Europa de overschotten opkoopt. 

Wat we nu meemaken, is dat de producten die naar Rusland werden geëxporteerd zorgen voor een overaanbod op de eigen Europese markt, wat de prijzen doet dalen, wat niet mag dus, ergo: je vermindert het aanbod, of concreet zorg je dat die appels en peren niet op de markt komen en betaalt de boeren een bedrag dat hen daarvoor compenseert.

Het is allemaal wel wat ingewikkelder in de uitvoering, maar bottom line komt het daar op neer. En in 1957 was het wellicht ook een goed idee. Alleen, in meer dan vijftig jaar is de wereld heel hard veranderd, maar dat CAP-systeem in essentie niet. Wie in 1957 zou gezegd hebben dat Europa voor 11 miljard euro aan landbouwproducten zou gaan uitvoeren naar Rusland zou wellicht gek verklaard zijn.

Eén koe krijgt 800 euro aan subsidies per jaar

In die tijd werkten ook ongeveer de helft van de mensen die leefden in het gebied dat nu de EU is in de landbouw. Vandaag de dag werkt 5,4 procent van de Europeanen nog in de agrarische sector. En hun aantal vermindert met 2 procent elk jaar. Bovendien zorgen ze anno 2014 voor amper 1,6 procent van het bnp van de EU. Desalniettemin bedraagt het aandeel van de landbouwuitgaven nog steeds 38 procent in de Europese begroting. 90 procent van alle boeren in de EU zouden zonder subsidies onmiddellijk failliet gaan.

Om een idee te geven: een gemiddelde koe in de EU krijgt voor ongeveer 800 euro subsidies. Elk jaar. Dat is, om maar iets te zeggen 100 keer meer dan wat de EU per Europeaan spendeert aan ontwikkelingshulp in Afrika.

Waarnemers waarschuwen al jaren voor een scenario zoals zich nu voltrekt met Rusland. En ze waarschuwen er nu ook voor dat het hele Europese landbouwapparaat dreigt in te storten als de boycot blijft aanhouden. De jongste twintig jaar is er immers een nieuwe wereldorde ontstaan. Niet de door militair overwicht gegarandeerde New World Order die George W. Bush uitriep, wel eentje waarbij de economische alleenheerschappij van Europa en de VS tot het verleden behoort.

Brazilië ziet “grote opportuniteiten”

Er is China, en er is India, maar er zijn ook Brazilië, Turkije en een pak andere BRICs. Landen waarmee Rusland uitstekend over de baan kan. Brazilië bijvoorbeeld is volle bak aan het exporteren naar Rusland. 90 fabrieken waar kip, rund- en varkensvlees wordt verwerkt, draaien sinds een goeie maand volledig voor Rusland. En Seneri Paludo, de Braziliaanse minister van Landbouw ziet “grote opportuniteiten” voor groenten en fruit. Argentinië, Ecuador en Chili profiteren ook mee van de Europese ban. Met de oproep van Europa om solidair te zijn wordt daar binnenskamers wellicht eens goed gelachen.

Turkije eet van twee walletjes

Turkije, dat van twee walletjes eet, is momenteel in onderhandeling met de Russen om groenten en fruit, maar ook vlees en vis te kunnen exporteren. Die shift gaat Rusland misschien wat geld kosten in het begin, maar het heeft reserves genoeg om dat te financieren.

Bovendien voorspellen analisten dat de BRIC-landen deze periode zullen gebruiken om maximaal hun voet tussen de deur te wringen. Als straks de boycot opgeheven wordt met andere woorden, moet je niet verwachten dat alles terug wordt zoals vroeger. Europa zal flink wat aandeel hebben verloren aan die landen. En de landbouwoverschotten die nu ontstaan door de boycot dreigen dus structureel te worden.

Rusland heeft ook een plan om zelf de productiviteit van zijn landbouw op te krikken en zich zo te wapenen. Opvallend is dat landbouwmateriaal bijvoorbeeld, en omzeggens alles dat te maken heeft met landbouw maar je niet in je mond kan steken, niet op de boycotlijst van Putin staat. 

Mentaliteit is nefast

Los van dat alles is het Europese systeem sowieso een idioot systeem. Het kan best zijn dat het op korte termijn goedkoper is om voedseloverschotten te vernietigen dan ze te verwerken of er een duurzaam alternatief voor te vinden. Punt is dat zo’n mentaliteit op lange termijn, en in een context van een onder meer aan de grillen van ons veranderend klimaat onderworpen leefwereld, nefast is. 

Wat vooral stoort, is dat mogelijke alternatieven niet overwogen worden. Het idee om die appels en peren te gaan gebruiken in een campagne op scholen bijvoorbeeld, was geweldig. Zo leer je kinderen dat fruit kennen en bouw je aan de toekomst. Of waarom geen simpele oproep tot solidariteit? Zoiets wordt hier altijd weggelachen, want wij Belgen zijn daar naar het schijnt te verzuurd voor, maar gewoon dit: “Steun onze eigen boeren, eet elke dag een appel en een peer.” Het zijn dingen die in Azië wel lukken. Inspelen op de gemeenschapszin. Waarom niet? Het gaat uiteindelijk om dingen die gezond zijn.

Eén grote fuck you

Plus: draai of keer het zoals je wil, het vernietigen van voedsel en het handhaven van een systeem dat dat in de hand werkt is één grote fuck you aan het adres van de bijna één miljard mensen op onze planeet die elke dag te weinig te eten hebben. De geschiedenis zal het wellicht als misdadig bestempelen.