Tyrannosaurus rex, de geitenetende, jeepjagende tyrannosaurus uit de film Jurassic Park, was het toproofdier van wat nu Noord-Amerika is net voordat de dinosauriërs aan het einde van het Krijt (66 miljoen jaar geleden) uitstierven. Maar voor T. rex op het toneel verscheen, was er een raadsel voor paleontologen: de meeste andere bekende roofzuchtige soorten uit hun ecosystemen waren te klein, meestal minder dan drie meter lang. Nu lijken de ontbrekende toproofdieren te zijn gevonden.

Hoewel iconisch, was T. rex slechts één soort van vele grote, vleesetende dinosaurussen die verschillende ecosystemen op verschillende tijdstippen domineerden gedurende de 130 miljoen jaar dat dino’s de planeet domineerden. Onlangs werden twee nieuwe soorten van deze grote Krijt-roofdieren ontdekt.

Het toproofdier van het Jura- en Krijtlandschap (200 tot 66 miljoen jaar geleden) was meestal een vleesetende dinosaurus. Deze roofdieren liepen op twee poten, hadden krachtige kaken met scherpe tanden en omvatten soorten uit groepen die bekend staan ​​als tyrannosauriërs, spinosauriërs en carcharodontosauriërs.

Tijdens het Krijt waren de meeste soorten toproofdieren die zich in Noord-Amerika en Azië ontwikkelden ofwel carcharodontosauriërs (haaientanddinosaurussen) of tyrannosauriërs (tiran-dinosaurussen). Het eerste deel van het Krijt werd geregeerd door carcharodontosauriërs, waarna tyrannosauriërs hen vervingen als de beste roofdieren tot het einde van het Krijt.

Onlangs werden twee nieuwe soorten van deze grote Krijt-roofdieren ontdekt: een tyrannosaurus uit Canada en een carcharodontosaurus uit Oezbekistan. Deze twee ontdekkingen hebben, hoewel ze niets met elkaar te maken hebben, enkele interessante parallellen.

In 2019 bezochten paleontologen Jared Voris en Kohei Tanaka musea om fossielen te bekijken die in collecties waren ondergebracht. Voris ging naar het Royal Tyrrell Museum in Drumheller (Canada) en Tanaka naar het State Geological Museum in Oezbekistan. Ze vonden allebei interessante fossielen in rotsen uit het Krijttijdperk van hun respectievelijke regio. Na vele maanden studie bleek elk van deze fossielen een geheel nieuwe soort vleesetende dinosaurus te zijn. Dit betekende dat we ze formeel moesten beschrijven en dat ze elk hun eigen soortnaam zouden krijgen.

Moordmachines die acht meter lang waren

De Canadese nieuwe tyrannosaurussoort kreeg de naam Thanatotheristes degrootorum. De geslachtsnaam is een combinatie van het Oudgrieks thanatos, “dood”, en theristes, “maaier”. De Engelse naam voor de dino is Death Reaper. Degrootorum komt van de eerste ontdekker van de fossiele botten, een boer uit Alberta genaamd John DeGroot. De carcharodontosaurus uit Oezbekistan kreeg de naam Ulughbegsaurus uzbekistanensis naar Ulugh Beg, een historische figuur en vroege astronoom in Oezbekistan.

Er zijn van de twee soorten overigens slechts enkele schedelbeenderen gevonden tot nu. De meest herkenbare botten zijn van de kaken – de boven- en onderkaak van Thanatotheristes en de bovenkaak van Ulughbegsaurus. Uit de kaken bleek dat beide soorten een respectabele en vergelijkbare grootte hadden. Paleontologen waren in staat om hun lichaamsgrootte te achterhalen uit deze geconserveerde botten. Gemeten vanaf de punt van de snuit tot het einde van de staart, zouden beide soorten ongeveer acht meter lang zijn geweest.

Thanatotheristes en Ulughbegsaurus waren daarmee elk verreweg de grootste predator van hun ecosystemen. De eerdere afwezigheid van een grote roofzuchtige soort in beide ecosystemen had paleontologen altijd verwonderd, aangezien populaties van grote plantenetende dinosaurussen waarschijnlijk ongecontroleerd zouden zijn gegroeid, wat niet het geval was. De meeste andere bekende roofzuchtige soorten uit deze ecosystemen waren trouwens klein, meestal minder dan drie meter lang. In feite was het oudere ecosysteem van Oezbekistan ook de thuisbasis van een kleine tyrannosaurussoort die qua grootte in het niet viel bij de Ulughbegsaurus.

De opkomst en ondergang van toproofdieren

Ongeveer 90 miljoen jaar geleden stierven alle carcharodontosaurussoorten uit – de Ulughbegsaurus was een van de laatste in zijn soort. Hun uitsterven liet een leegte achter in Noord-Amerikaanse en Aziatische ecosystemen voor nieuwe, grote roofdieren om te evolueren en over te nemen. En dat waren de tyrannosaurussen, die tientallen miljoenen jaren daarvoor amper tot aan de knieën van een carcharodontosaurus kwamen.

Ergens tussen 90 en 80 miljoen jaar geleden begonnen tyrannosaurussoorten te evolueren naar een grotere lichaamsgrootte. Thanatotheristes was een van de vroegste soorten van deze grote tyrannosaurussen en leefde ongeveer 80 miljoen jaar geleden in het prehistorische verleden van wat nu Alberta in Canada is. Thanatotheristes en zijn verwanten behoorden tot de voorouders die leidden tot nog grotere tyrannosaurussoorten, zoals de 12 meter lange Tyrannosaurus rex. Deze grote soorten domineerden de Krijt-ecosystemen van Noord-Amerika en Azië gedurende de laatste 10 miljoen jaar vóór de massale uitstervingsgebeurtenis die de dinosaurussen wegvaagde.

(kg)