De achtdelige docuserie Ancient Apocalypse breekt potten op Netflix. Sinds ze uitkwam op 11 november staat ze in zowat alle landen in de top 10 van meest bekeken programma’s. In de reeks onderzoekt de 72-jarige non-conformistische journalist Graham Hancock ooit bloeiende oude beschavingen die volgens hem bestonden lang vóór de oude beschavingen die historici en archeologen officieel hebben gedocumenteerd. Maar er is een probleem. Het onderzoek van Hancock en zijn theorieën zijn pseudowetenschap, meer science-fiction dan science.

Al tientallen jaren maakt journalist Graham Hancock controversiële beweringen over verloren beschavingen en kosmische rampen. In deze serie bezoekt Hancock archeologische vindplaatsen over de hele wereld om te zoeken naar bewijs van verloren beschavingen die dateren uit de laatste ijstijd. De officiële Netflix-synopsis luidt: “Wat als alles wat we weten over prehistorische mensen verkeerd is? Journalist Graham Hancock bezoekt archeologische vindplaatsen over de hele wereld om te ontdekken of er duizenden jaren geleden een beschaving bestond die veel geavanceerder was dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden.”

Hancock heeft al 12 boeken geschreven – waarvan er meer dan zeven miljoen zijn verkocht in dertig talen. Het grootste deel van zijn werk is gericht op het onderzoeken van zijn controversiële stelling dat een wereldwijde ramp duizenden jaren geleden een grote wereldwijde beschaving heeft weggevaagd. In zijn boek Fingerprints of the Gods uit 1995 beweerde Hancock dat ongeveer 13.000 jaar geleden een zeer geavanceerde beschaving werd weggevaagd door een komeetinslag op Antarctica. In het vervolg uit 2015, Magicians of the Gods, beweerde hij “nieuw bewijsmateriaal” ter ondersteuning van die stelling te presenteren.

Magische toestanden

Ancient Apocalypse is een bewerking van Hancock’s Magicians of the Gods en een ander boek van hem, America Before, dat gepubliceerd werd in 2019. Dat boek gaat over een verloren beschaving in Noord-Amerika. Die cultuur zou volgens Hancock bijzondere, verloren gegane kennis hebben gehad over een aantal nogal magische toestanden. Zoals telekinese (“een lichaam bewegen met wilskracht en zonder fysieke kracht”), remote viewing (“de praktijk om indrukken op te doen van een verafgelegen of onzichtbaar object, middels buitenzintuiglijke perceptie”), telepathie (“communicatie tussen personen middels een mechanisme, dat door bekende wetenschappelijke wetten niet wordt begrepen”) en ze kenden “helende krachten, waarbij ze konden, genezen zonder fysieke ingreep of medische behandeling”. Tja.

Alternatieve archeologie?

De reeks begint met een tirade van Hancock tegen de academische wereld, geschiedkundigen en archeologen in het bijzonder. Hancock beschuldigt hen van een “defensieve, arrogante en betuttelende houding” die volgens hem nieuw onderzoek en nieuwe ontdekkingen “verstikt”. Of, meer precies, het onderzoek en de ontdekkingen van datgene waarvan hij al heeft geconcludeerd dat het waar is, namelijk: een “geavanceerde menselijke beschaving die veel ouder is dan de onze” bestond in de prehistorie.

Hancock heeft het in de reeks voortdurend over de “mainstream archeologie”. Dat impliceert dat er een of meer andere, alternatieve archeologieën zijn. Die zijn er niet. Archeologie wordt wetenschappelijk gedaan of het is gewoon geen archeologie. Er is geen alternatieve archeologie, net zoals er geen alternatieve geologie of alternatieve astronomie of alternatieve natuurkunde is. Hancocks “alternatieve archeologie” is gewoon pseudowetenschap.

Entertainment en feiten

Onder de oppervlakte voelt de show heel erg aan als een ijdelheidsproject van Hancock om af te rekenen met al wie zijn werk door de jaren heeft bekritiseerd. Misschien is dit het moment om aan te stippen dat de zoon van Hancock, Sean Hancock, senior manager is van de afdeling documentaires bij Netflix. De pluim die vader en zoon alvast wel op hun hoed mogen steken, is dat Ancient Apocalypse – tenminste als entertainment – goed gemaakt is. Met mooie beelden, goed gemonteerd ook en zelfs de muziek is geweldig. Hancock zelf komt bijzonder overtuigend en oprecht over, en het valt niet te ontkennen dat de show nieuwsgierigheid triggert. En, laten we eerlijk zijn, de opvattingen van Hancock gaan tegen de stroom in, en dat intrigeert sowieso.

Maar: meegaan in die opvattingen komt neer op het overboord gooien van de wetenschap waarin we geloven. Het onderzoek van Graham Hancock is gebaseerd op feiten, net zoals je zou kunnen zeggen dat Star Wars ook op feiten is gebaseerd. We weten dat ruimtevaart bestaat, we weten dat er planeten zijn, dus waarom zou het niet kunnen? De bewijslast wordt in handen gelegd van de wetenschappers die Hancocks opvattingen betwisten, zij moeten zijn theorieën weerleggen, en als ze dat niet kunnen, dan moet hij wel gelijk hebben.

Het mysterie Gunung Padang

We krijgen in de eerste aflevering al een mooi voorbeeld hiervan. Het belangrijkste onderwerp is een kleine berg in Indonesië genaamd Gunung Padang. De site werd aanvankelijk beschreven door een Nederlandse geoloog in 1891 en later, in 1941, opnieuw door een andere Nederlandse onderzoeker. Daarna verdween Gunung Padang uit beeld tot lokale boeren er in in 1979 op stuitten en de interesse in de site hernieuwden.

Bij de constructie van Gunung Padang werden natuurlijk voorkomende zuilvormige verbindingen gebruikt: basaltkolommen van gekoelde lavastromen die eruitzien als merkwaardige zeshoekige blokken. Het kunstmatige gedeelte bestaat uit vier rechthoekige binnenplaatsen die op terrassen zijn gerangschikt. Een vijfde terras werd ontdekt in 1981 en archeologisch onderzoek uit de jaren negentig onthulde dat de basaltkolommen op korte afstand naar het noorden werden gewonnen. Bij opgravingen in 2002 werd het idee onderzocht dat dit een begraafplaats was, maar er werd geen bewijs gevonden om die hypothese te ondersteunen. De huidige gangbare hypothese is dat de site een vroeg type punden berundak is, een aanbiddingsplaats van voorouders.

Volkomen in de war?

Hancock zegt dat Gunung Padang “de mainstream archeologen volkomen in de war brengt, omdat het vraagtekens zet bij alles wat ze ons hebben geleerd over de prehistorie van de mensheid.” Gunung Padang is zeker intrigerend en interessant. Maar dat het archeologen volkomen in de war brengt, omdat het vraagtekens zet bij alles wat ze ons hebben geleerd over de prehistorie van de mensheid, is bij de haren getrokken.

Ali Akbar, een archeoloog die in deze aflevering aan bod komt, schat de “eerste door mensen gemaakte laag rond 500 voor Christus, terwijl de tweede laag 7.200 jaar oud is geleden is.” Hancock voert ook Danny Hilman Natawidjaja op, een geoloog die suggereert dat met de bouw van Gunung Pudang zelfs 24.000 jaar geleden werd begonnen. Maar over het geologisch werk dat sinds 2012 is gedaan, is nog steeds niks wetenschappelijk gepubliceerd.

Een “operatie ter ere van Rood en Wit”

Er is ook een heel interessante context in het Gunung Padang-verhaal waar Hancock al dan niet bewust aan voorbijgaat. Gunung Padang is een mooi voorbeeld van wat nationalistische archeologie wordt genoemd, een vorm van pseudo-archeologie. De opgravingen die in 2012 in Gunung Padung begonnen, waren goed gefinancierd, maar gebeurden overhaast en ze werden uitgevoerd zonder het juiste personeel en methoden volgens Indonesische wetenschappers die bezwaar maakten tegen de manier waarop Natwidjaja en anderen hun werk deden.

Gunung Padang is in feite een propagandaproject van het Indonesische ministerie van Onderwijs en Cultuur. De opgravingen werden op een gegeven moment een “operatie ter ere van de Rood en Wit” genoemd, verwijzend naar de kleuren van de Indonesische vlag. De selectie van wetenschappers was op, z’n zachts gezegd verdacht, het budget buiten proporties en er werden fouten gemaakt in de stratigrafie en er was onnodige verwoesting van de site.

Of: de opgravingen in Gunung Padang waren een zootje. Nationalistische politiek voedde een slechte methodologie en de resultaten werden beïnvloed. Indonesische geschiedkundigen en archeologen hebben de opgravingen in Gunung Padang de “constructie van een nationale mythe” genoemd.

Dat aspect krijgen we niet te zien in de Netflix-reeks.

(kg)