Minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) lanceerde onlangs het idee om de btw op groenten en fruit van zes naar nul procent te brengen. Een idee dat instemming vond bij coalitiepartner Groen. “Groenten en fruit zijn voor veel mensen te duur om op te nemen in hun dagelijks eetpatroon. Door de btw op groenten en fruit af te schaffen, maken we een gevarieerd eetpatroon een stuk toegankelijker voor iedereen”, zei Groen-parlementslid Barbara Creemers. 

Door Erik Saelens

Het klopt dat gezond voedsel voor velen een serieuze uitgavenpost is. We zien het bewijs daarvan bij elke crisis: als de inflatie stijgt en de koopkracht daalt – zoals nu – kiezen veel mensen quasi meteen voor goedkopere maar ook ongezondere eetgewoonten. Neem het voorbeeld van Beyond Meat, dat plantaardige burgers op de markt brengt. Sinds de jaarwisseling is dat bedrijf de helft minder waard geworden. De reden, volgens topman Ethan Brown: de tegenvallende verkoop als gevolg van de “inflatiedruk”, waardoor consumenten voor goedkopere vormen van eiwitten opteren, zoals rood vlees, waarvan wetenschappelijk aangetoond is dat het ongezonder is dan de plantaardige variant. Fruit en groenten werden het afgelopen jaar dan weer zes tot zelfs dertig procent duurder. Ook daar laat zich het effect raden: minder slaatjes, meer diepvriespizza’s, minder gezonde voedingsstoffen, meer ongezonde suikers.

Door de inflatiedruk en de daaruitvolgende keuze voor goedkopere en ongezondere voedselopties ontstaat er op termijn natuurlijk een nieuwe maatschappelijke kost, met name door ziektes (en het bijhorende productiviteitsverlies) en vroegtijdige sterftes. Dat is dé vergeten miljardenkost van elke economische crisis, van elke inflatieopstoot. Een kost die zich niet meteen laat voelen, maar jaren doorwerkt. En waarbij de kost van de coronacrisis verbleekt!

Nu al heeft 55 procent van de Belgische volwassen bevolking overgewicht en 21 procent obesitas, met alle gezondheidsrisico’s vandien: hart- en vaatziekten, kanker, diabetes, et cetera. Uit onderzoek blijkt dat wie in een socio-economisch kwetsbare situatie verkeert, veel meer kans maakt op obesitas.

Het niet-democratiseren van gezond voedsel is in dat opzicht eigenlijk gewoon schuldig verzuim. Toegang tot gezond voedsel moet een fundamenteel mensenrecht zijn.

Nood aan systeem met echte gedragsverandering

De vraag is echter of een btw-verlaging van fruit en groenten naar nul procent voldoende effect zal hebben? Hoe vermijdt men bijvoorbeeld dat de producenten van het voedsel er niet van profiteren om de prijzen te verhogen, zodat het een nuloperatie wordt? Gaan we er komen met een btw-verlaging op groenten en fruit alleen, als je weet dat de btw op pakweg chips even hoog is als die op vis? Is een potje pastasaus, met zijn suikers en olie, groente? Is fruitsap fruit? En hoe zorg je ervoor dat we met zijn allen gezonder gaan eten als de consument intussen gebombardeerd wordt met reclamecampagnes voor ongezond, goedkoop voedsel? Is er nu echt iemand die gelooft dat iedereen massaal de chips zal laten liggen en in de plaats groenten en fruit gaat kopen als de btw ocharme zes procent verlaagt? Een tros bananen kost nu zo’n 1,5 euro. Met een btw-verlaging naar nul procent wordt dat 1,4 euro. Tien cent winst. Daarmee ga je gedrag niet veranderen. Btw is een consumptiebelasting, geen gedragsfiscaliteit. Sowieso is gedragsverandering zowat het moeilijkste dat bestaat. Vraag maar aan wie wil stoppen met roken.

Er is een veel ruimere aanpak nodig. Een aanpak die echte gedragsverandering in de hand werkt, die mensen gezond leert eten, van jongs af aan, want de nutritionele armoede bij onze kinderen en jongeren ligt erg hoog. In België groeit één op de vier kinderen op in voedingsarmoede! Ongezond voedsel is immers niet alleen vaak goedkoper, het is meestal ook sneller en gemakkelijker te bereiden.

Jongeren beseffen maar al te goed dat ze ongezond eten en zouden hun gedrag veranderen als gezonde voeding goedkoper wordt, bleek een paar jaar geleden uit een studie bij duizend 18- tot 25-jarigen. Uit dezelfde studie bleek dat het merendeel van de bevraagde jongeren ervoor open stond om een deel van hun loon te ontvangen in de vorm van ‘gezonde maaltijdcheques’. Waarom zet de overheid daar niet op in? Vervang de huidige maaltijdcheques door een gesloten systeem waarmee enkel gezonde producten – zoals groenten en fruit – kunnen gekocht worden. Het zal een grotere impact hebben dan een beperkte btw-verlaging en zal vooral tot een duurzame gedragsverandering leiden. Bovendien kan je met zo’n gesloten systeem ook nog andere effecten bereiken, zoals het stimuleren van de lokale economie, door de ‘gezonde-maaltijdcheques’ enkel daar inruilbaar te maken.

Combineer dit idee met een striktere reglementering van de reclame voor ongezonde voeding, waarbij de producenten bijvoorbeeld een waarschuwing op hun advertenties dienen te zetten, en we krijgen de verontrustende overgewicht- en obesitascijfers naar omlaag. Het zal op termijn meer opbrengen dan deze btw-maatregel.

Erik Saelens is de CEO van Unbox.