Geschokt en misselijk, zo voelde ik mij na de afleveringen van Via Annemie vorige week en gisteren. En heel wat anderen met mij. In ‘Blijf van mijn lijfje’ legde Annemie Struyf bloot hoe jonge meisjes in Kenia nog steeds op grote schaal besneden worden, ondanks het wettelijke verbod. We zagen enkele meisjes die gevlucht en in veiligheid waren, maar een pak meer die de genitale verminking moesten ondergaan. Maar waarom? En hoe vaak? En waar? Wij gingen op zoek naar een antwoord op deze vragen.

Wat?

Onder vrouwenbesnijdenis, vrouwelijke genitale verminking (VGV) of in het Engels female genital mutilation (FGM) verstaan we het gedeeltelijk of volledig wegsnijden van de clitoris en/of de schaamlippen, zonder medische redenen. 

De besnijdenis biedt helemaal geen gezondheidsvoordelen voor de meisjes, enkel pijn. Op korte termijn is er vooral een risico op bloeduitstortingen, tetanus, bacteriële infecties, urineretentie, beschadiging van het genitale weefsel en open wonden. Sommige meisjes sterven zelfs aan een van de complicaties.

Op lange termijn is er een grote kans op blaas- en urineweginfecties, cystes, onvruchtbaarheid en complicaties bij een latere bevalling.

Naast die fysieke pijn is er natuurlijk ook een helse psychologische pijn. De meisjes begrijpen niet waarom ze zoveel pijn moeten lijden en voelen zich in de steek gelaten door hun familie. De verminking benadrukt ook de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en de discriminatie van die laatste.

De besnijdenis wordt uitgevoerd bij meisjes tussen 6 en 15 jaar, maar soms ook bij volwassen vrouwen.  

Hoe?

Traditioneel wordt de besnijdenis uitgevoerd door een vrouw zonder medische achtergrond. Verdovende middelen of medicijnen gebruikt ze niet, wel een (scheer)mesje, schaar, scalpel of zelfs glasstukjes. Soms brengen de meisjes hun eigen mesje mee, maar vaak worden meerdere meisjes met hetzelfde mes besneden. In sommige gevallen wordt het meisje achteraf dichtgenaaid.

In enkele landen gebeurt de besnijdenis tegenwoordig wel door een dokter.

Bleiten, maag die keert en het niet kunnen vatten. Ik heb ook dochters… Besnijdenis van meisjes. #viaannemie

— Nathalie Delporte (@DelporteN) February 6, 2014

'Als je heel veel bloed verliest, ga je dood. Maar wat kunnen we doen?' Argh. Walgen walgen walgen. #viaannemie

— Spinocle (@spinocle) February 6, 2014

Waarom?

De moeilijkste vraag vanuit een westers standpunt: waarom doen ze het? De oorsprong van de vrouwenbesnijdenis is erg complex, niemand weet waar het exact ontstaan is, maar er zijn wel enkele wijdverspreide argumenten die gebruikt worden om de praktijk te rechtvaardigen.

– Traditie en culturele identiteit

Uit Via Annemie bleek dat het vooral een traditie is, die gepaard gaat met een groot feest en waar vooral de ouderen voorstander van zijn. Veel meisjes denken ook dat de besnijdenis noodzakelijk is om geaccepteerd te worden in hun gemeenschap. Ze beseffen niet dat het in andere delen van de wereld onaanvaardbaar is.

– Klaar om te trouwen

Daarnaast is het ook een overgangsrite: een meisje kan pas beschouwd worden als een vrouw als ze besneden is. Met de besnijdenis wordt ze ook klaargestoomd voor het huwelijk. Pas na de ingreep kan een meisje uitgehuwelijkt worden … en kunnen de ouders een bruidsschat ontvangen. 

– Controle over de seksualiteit van de vrouw

Maagdelijkheid is in veel Afrikaanse culturen een voorwaarde om met een vrouw te trouwen. Een besnijdenis kan helpen om daarvoor te zorgen, want die doet de seksuele verlangens én het genot van een vrouw afnemen.

– Hygiëne

Er heerst ook een idee dat de vrouwelijke genitaliën lelijk en vuil zijn, dus moeten ze verwijderd worden. Niet-besneden meisjes en vrouwen mogen in sommige culturen zelfs geen voedsel en water aanraken.

– Religie

De vrouwenbesnijdenis is ouder dan de islam en wordt door de meerderheid ook niet uitgevoerd. Maar als ze het wel doen, dan gebruiken ze hun religie wel als reden.

Hartverscheurend antwoord op de vraag waarom ze het slachtoffer is van FGM: "Because I'm a girl" #viaannemie

— h v (@Hkarbo) February 7, 2014

Oma is dolgelukkig, dat zou ik met mijn paraplu er wel uitslaan. #viaannemie

— S. (@SBovijn) February 6, 2014

Een bewijs dat "traditie" en "geloof" nooit als excuus mogen gebruikt worden om zich achter weg te steken. #viaannemie

— De Patrijsvogel (@JVolby) February 6, 2014

Bruidsschat van de dochters voor de opleiding van de zonen te betalen. Seems fair? #viaAnnemie

— Stephanie. (@Cecilie___) February 6, 2014

Waar?

Volgens schattingen lopen jaarlijks maar liefst drie miljoen meisjes ter wereld het risico om besneden te worden. De praktijk is wijdverspreid in de westelijke, oostelijke en noord-oostelijke gebieden van Afrika en in sommige landen in het Midden-Oosten en Azië (zie kaart). In de 29 landen waar vrouwenbesnijdenis het meest voorkomt, lopen 100 à 140 miljoen besneden meisjes en vrouwen rond.

In sommige landen (Egypte, Ethiopië, Somalië en Sudan) gebeurt het bij 98 procent van de meisjes. In andere landen (zoals Nigeria, Kenia, Togo en Senegal) varieert het aantal tussen 20 en 50 procent. 

Maar vergis je niet: ook in Europa lopen vrouwen risico, vooral door immigraties. Het aantal besneden en bedreigde meisjes en vrouwen in Europa loopt op tot 500.000. In België zouden naar schatting meer dan 13.000 besneden vrouwen leven. Het aantal meisjes dat in ons land risico loopt om besneden te worden, is 4.084. In 2007 waren dat er nog 1.975.

Verboden?

Nochtans is het besnijden van vrouwen in heel wat Afrikaanse landen verboden, zoals je in deze tabel kan zien. Dat is bijvoorbeeld het geval in Burkina Faso, Tanzania, Sudan.

Helaas zijn er ook een pak landen waar er wel een wet is, maar waar er in de praktijk weinig gedaan wordt tegen de vrouwenbesnijdenissen. Dat zien we bijvoorbeeld in de Centraal-Afrikaanse Republiek, Ethiopië, Indonesië en ook in Kenia, waar Annemie Struyf naartoe trok.

In andere landen (Kameroen, Sierra Leone, Somalië, …) is er zelfs helemaal geen wet die de genitale verminking verbiedt.

Ik mag me gelukkig prijzen dat ik als meisje ben geboren in België #viaAnnemie #antiFGM

— Lientje. (@__Lientje) February 6, 2014

Jammer dat mensen denken dat enkel in Afrika besneden meisjes rondlopen. Ook in België pijnlijke realiteit #viaannemie #blijfvanmijnlijfje

— Johanna Laurent (@JohannaLaurent) February 6, 2014

Wat kunnen wij doen?

Na de uitzending van Via Annemie hadden veel mensen dezelfde vraag: wat kunnen wij doen om vrouwenbesnijdenissen te stoppen? In de eerste plaats kan je helpen door andere mensen bewust te maken van het probleem, want het is nog steeds een taboe. Door dat te doen, zal het ook in de aandacht komen van politici en organisaties die iets kunnen doen.

Natuurlijk kan je die organisaties ook financieel steunen. Zo is er bijvoorbeeld een campagne van Amnesty International met een aantal Europese lidstaten, waarvoor je een donatie kunt doen. Ook GAMS België zet verschillende acties op poten, onder andere voor de besneden vrouwen zelf. Ook deze organisatie kan je financieel steunen.

Annemie Struyf zelf stelt ook voor om het vluchthuis van Tobias en Amina, met wie we kennismaakten in de aflevering van gisteren, rechtstreeks te steunen. Dat doe je zo:

Die reportage van #viaannemie gisterenavond, ze spookt nog door mijn hoofd. Wat kunnen wij doen? #FGM

— Veerle De Graeve (@Veerle_Mindset) February 7, 2014

Annemie Struyf schreef samen met haar dochter Johanna ook een boek over het onderwerp.