Oorlog dreigt Belgische begroting helemaal rood te kleuren: Commissie waarschuwt voor "ernstige impact" van conflict op Europese economie, Duitse vertrouwen zakt naar dieptepunt

Deze week komt het Monitoringcomité met cijfers voor de federale begroting van 2022. Want na de discussie rond de kernuitstap, die vrijdag moet beslecht worden, volgt de begrotingscontrole voor Vivaldi. Dat wordt een sombere reeks vergaderingen. De Europese Commissie waarschuwt ondertussen al: “De groei van de EU gaat ernstige impact ondervinden”, zo zegt Europees Commissaris Valdis Dombrovskis. Daarbij ziet het er slecht uit voor België, dat erg nauw gelinkt is met de Duitse economie: daar verwacht men mogelijks zelfs een recessie, nadat de economie al kromp met 0,3 procent in het laatste kwartaal van 2021. De inflatie in België blijft bovendien torenhoog, en de Vivaldi-ploeg gaf nu al 3 miljard uit om de energiefacturen te dempen. Enige lichtpunt is dat de Commissie wellicht in mei beslist dat tot 2024 de strakke begrotingsregels worden opgeschort.

In het nieuws: “De crisis in Oekraïne verlaagt de groei, wakkert inflatie aan door hogere energie- en grondstofprijzen en het verstoort internationale handel en haalt het vertrouwen onderuit”, zegt Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank.

De details: Zowel de ECB als de Europese Commissie kwamen gisteren met hard, onprettig nieuws: de economische impact van de oorlog in Oekraïne volgt voor heel de EU.

Eerst was er een stukje triomf: de economische oorlogsvoering vanuit de EU richting Rusland werkt, zo klopte vicevoorzitter en commissaris voor Handel Dombrovskis zichzelf op de borst, gisteren in Brussel, nadat hij alle Europese ministers van Financiën had gezien.
Rusland wordt economisch verpletterd, zo stelde de commissaris:
- “Samen leggen wij sancties op die meer dan 40 procent van de wereldeconomie voorstellen.”
- “De roebel is gecrasht.”
- “De beurs van Moskou opent niet meer.”
- “Het Russische staatspapier heeft enkel nog de status van ‘junk‘.”
- “Een hele lijst internationale bedrijven verlaat Rusland.”
- “Rusland gaat niet langer de middelen hebben om verder oorlog te voeren.”
Maar tegelijk moest hij erkennen “dat dit een kost zal meebrengen voor de Europese economie”. “Er komt geen complete stop van de groei“, zo ver wilde en kon Dombrovskis niet gaan. Maar de sfeer was niet bepaald optimistisch.
“We gaan overal hogere inflatie zien, druk op de energie- en voedselprijzen en volatiliteit in de markt. Dat verstoort de aanvoerlijnen van bedrijven, en zal een negatief effect hebben op prijzen voor consumenten én op investeringen”, zo stelde de Let.
Eerder op de dag had ook de voorzitter van de Europese Centrale Bank, Christine Lagarde, al een soortgelijke donkere boodschap gegeven tijdens een speech. Maar ook daar toch wat optimisme, waarbij ze niet zover wilde gaan om te zeggen dat er echt een recessie komt: “Dankzij de dalende invloed van de pandemie, die wegtrekt, zou er in 2022 nog steeds robuuste groei moeten komen, met sterke vraag in de Europese markt, en een goede arbeidsmarkt.”
Dat de sfeer na de Europese vergadering van de ministers van Financiën zo bedrukt was, had veel te maken met de signalen die uit de grootste Europese economie komen: Duitsland. Daar kwam het economisch onderzoeksinstituut ZEW met zijn maandelijkse vertrouwenscijfers: die geven een inschatting van het sentiment in de Duitse markt. En dat is bijzonder slecht: de peiling maakte de grootste daling in vertrouwen mee, sinds haar bestaan.
De Duitse economie kromp al 0,3 procent in het laatste kwartaal van 2021. De impact van de Russische invasie zou ertoe kunnen leiden dat er ook in het eerste kwartaal van 2022 geen Duitse groei meer is: dan gaat het economische hart van Europa officieel in recessie. Een scenario dat, zeker in combinatie met de hoge inflatie, voor iedereen bijzonder slecht nieuws is.

Wat betekent dit voor België? De begroting wordt echt een lastige opdracht.

Maart is traditioneel de maand waarin de federale regering haar eerste oefening van de begrotingsopmaak doet voor dat jaar: de financiële waakhond van het Monitoringcomité komt dan ook met ramingen deze week. Maar die beloven zeer lastig te worden.
De Europese inflatie zit op een recordhoogte voor de euro: nooit eerder haalde men de 5,8 procent die in februari werd opgetekend. Maar voor België is het nieuws nog veel slechter: daar zat men al met double digits: meer dan tien procent vorige maand. Dat cijfer wordt voor een groot deel aangewakkerd door de exuberante energieprijzen.
Die leveren initieel wat meer opbrengsten op voor de staat: hoe hoger de prijzen, hoe hoger de taksen. Maar gisteren, in de Commissie Financiën in de Kamer, moest staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open Vld) al meegeven dat ze, op basis van prognoses van de Nationale Bank, “er onbetwistbaar een negatief effect is op de openbare financiën”.
Daarbij legde ze de negatieve effecten uit:
- “De ambtenarenlonen en vervangingsinkomens stijgen door de snelle indexering.”
- “De ontvangsten uit de vennootschapsbelasting nemen af.”
- “En wat betreft de federale overheid speelt er ook een negatief effect doordat de dotaties aan de gefedereerde entiteiten mee stijgen met de consumentenprijsindex.”
Dat laatste is wel erg ambtelijke taal om uit te leggen dat de federale regering dus straks veel meer geld moet doorstorten aan Vlaanderen, Brussel en Wallonië, door de hoge inflatie.
En opvallend: De Bleeker haalde ook de oorlog aan: “De situatie is drastisch veranderd”, zo stelde ze. Ze wil daarbij “zowel de directe als de indirecte impact van de opgelegde sancties op de Belgische economie nagaan”: er komt een nieuwe analyse van zowel de Nationale Bank als het Planbureau daarover.

The Big Picture: De federale begroting staat onder druk, extern, maar ook door de coalitiepartners.

Met die extra analyses over de impact van de sancties op zak, zal De Bleeker dus straks binnen Vivaldi de discussies moeten aansnijden. Dat belooft een zware dobber te worden.
De Bleeker presenteerde zich, als liberale, in het verleden als “streng” en zelfs de “iron lady” van de regering. Dat bleek na de begrotingsopmaak in oktober niet veel vruchten af te werpen: van de vooropgestelde 3 miljard inspanningen die ze eiste voor het conclaaf, bleef er uiteindelijk maar 1 miljard over. Zelfs de eigen liberale partijen steunden haar eis niet. Het valt dus af te wachten hoe Open Vld en De Bleeker zich deze keer opstellen.
Maar over de taalgrens vond dit weekend wel een belangrijke gebeurtenis plaats: het PS-partijcongres in Eigenbrakel. Dat was in principe een ‘statutair’ of ‘militantencongres”, maar het kleurde erg ideologisch: de kreet was “c’est le retour du coeur“, “met de socialisten is het hart teruggekeerd” in de federale regering.
Daarbij onderstreepte PS-voorzitter Paul Magnette heel duidelijk de weg die hij blijvend in wil slaan met Vivaldi: “De COVID-, klimaat- en geopolitieke crises die we meemaken, tonen aan dat de markt niet in staat is te antwoorden op de fundamentele noden van de samenleving. Meer dan ooit hebben we nood aan de kracht van de openbare sector, solidariteit en gezamenlijke actie.”
Tegelijk pleitten de PS en Vooruit samen voor het herschrijven van het Europese kader voor de begrotingsregels, waar ook in Europa dus veel meer ruimte zou moeten zijn voor een sociale politiek, als antwoord op de crisis, in plaats van begrotingsdiscipline.
De vraag is dus straks hoe Vivaldi haar overheidsfinanciën organiseert, nu een nieuwe economische schok zich aandient: een combinatie van mogelijks een economische krimp én gigantische inflatie, iets wat economen ‘stagflatie’ noemen. De PS heeft alvast het antwoord klaar: de uitgaven allerminst verminderden.
De recente energieakkoorden wijzen alvast in die richting: in de Kamer moest De Bleeker gisteren toegeven dat de initiële meeropbrengsten voor de overheid al lang opnieuw uitgegeven zijn door de 3 miljard aan meeruitgaven om de hoge prijzen op te vangen. De extra kosten komen er nu bij.
En zowat elke rode bron wijst erop dat men ervan uitgaat dat de daling op btw op gas en elektriciteit permanent wordt. En dat ook het sociaal tarief blijvend uitgebreid is, voor 1 miljoen gezinnen. Bovendien loopt de ’tijdelijke werkloosheid’ maar door, van corona richting energiecrisis. Zo is wordt de “terugkeer van het hart” meteen erg concreet, voor de PS-achterban, en voor de schatkist.

Ondertussen: Vivaldi maakt zich op voor vrijdag. Men gaat uit van twee kerncentrales openhouden. Voorlopig toch.

De MR waarschuwde gisteren nog maar eens “dat deze week eindelijk een akkoord moet komen”. “Als we in de maand maart geen beslissing nemen, zijn we te laat om keuzes te maken“, zo stelde Georges-Louis Bouchez (MR) op de RTBF.
De groenen lijken daar klaar voor: uit de nota’s die minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) verspreidde aan de coalitiepartners, blijkt dat ze ondertussen wel degelijk de gesprekken met Engie heeft opgestart. Ook Ecolo-vicepremier Georges Gilkinet gaf dit toe, op Bel-RTL. Het tegendeel zou ondertussen verrassen: uiteindelijk is dat gesprek, en de onderhandeling die volgt over de centen, de kern van de discussie geworden.
Maar Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert, die nog niet zo lang geleden het over de kerncentrales had als “een lijk, dat niet meer tot leven kon worden gebracht“, gooide mee olie op het vuurtje van de MR: “Natuurlijk moet het akkoord over de kerncentrales er deze week komen. Geen akkoord zou immers ook een beslissing zijn”, zo stelde hij op Twitter.
Dat leverde een felle reactie op van Kristof Calvo, kopstuk van Groen: “Misschien moeten de twee liberale voorzitters een weekje verlof nemen en Vivaldi gewoon eens laten werken. Dat zou goed zijn voor het energiebeleid én voor het beeld van een regering met een liberale eerste minister.”
Waarop Bouchez het niet kon laten om nog maar eens terug te schieten: “Als Tinne Van der Straeten had gewerkt op plan B, zoals voorzien in het regeerakkoord, dan waren we hier niet beland. Gelukkig zijn de liberale voorzitters er. En u, hoe gaat het in Nederland? Volgens mijn informatie gaan ze daar ook verder met kernenergie. Prettige dag.”
Bouchez duwt in de discussie, met alweer rugwind van de N-VA maar ook een pak ondernemersgroepen, voor meer dan het openhouden van twee centrales. Dat zet de groenen helemaal in het defensief: al meermaals werden daarover de hakken in het zand gezet.
Zo komt een klassieke onderhandeling tot stand: tegenover de zeer uitgebreide eisenlijst of “groene catalogus” van Ecolo en Groen, die compensaties willen in de vorm van forse extra investeringen in groene energie, ligt de vraag van de MR om ook Tihange 1 en mogelijks zelfs Doel 1 en 2 nog wat langer open te houden.
“Dat laatste is niet realistisch. Toch niet nu. Dit gaat in schijfjes gaan, net zoals de maatregelen om de facturen te dempen. Nu spreken we over de jongste centrales, maar die anderen zijn niet weg hé”, zo is bij andere regeringspartners te horen. Of hoe de groene lijdensweg ook na vrijdag nog niet voorbij zal zijn: zeker N-VA zal als oppositiepartij de vraag blijven stellen.

Opvallend: Per trein bezoeken drie Europese premiers de Oekraïense president in Kiev.

Met het vliegtuig was net iets te gevaarlijk, en ook net iets te veel een ‘provocatie’ ten opzichte van Rusland: het trio van Polen, Slovenië en Tsjechië reisde met een speciale trein naar de hoofdstad van Oekraïne.
Daar betuigden Mateusz Morawiecki van Polen, Janez Janša van Slovenië en Petr Fiala van Tsjechië openlijk hun steun aan de Oekraïense president Volodymyr Zelensky.
Dat de drie dat deden, toonde meteen één militair feit wel heel duidelijk aan: Kiev is eigenlijk helemaal geen belegerde stad op dit moment. Er zijn wel gevechten in het noorden en oosten van de stad, maar alle toevoerlijnen, over weg en spoor, via het zuiden en westen zijn gewoon open. Er zijn levensmiddelen en brandstof, en er komen dus speciale treinen met regeringsleiders door. De Russen zijn dus nog erg ver van hun initiële objectief: de hoofdstad innemen en het regime omverwerpen.
Met hun zet sturen de Polen, Tsjechen en Slovaken vooral een signaal naar de EU en de VS. Zij trekken aan de kar om zoveel mogelijk steun te verlenen aan Oekraïne, en zijn duidelijk bereid zich, letterlijk, zeer ver te wagen.
Niet toevallig zat ook de Poolse vicepremier Jaroslaw Kaczyński, de sterke man van de Poolse PiS-partij, mee op de trein. De Poolse nationalisten van PiS zijn bijzonder scherp in het conflict: Kaczyński sprak de meeste vergaande taal van het gezelschap. Hij opperde zelfs de mogelijkheid van een VN-vredesmacht, die zou “gewapend kunnen ingrijpen”.
Het initiatief moest tegelijk wat worden afgezwakt: de drie premiers waren dan toch niet officieel de “gezanten van de Europese Raad”, het orgaan van de EU dat Charles Michel voorzit. Wel hadden ze diezelfde Michel ingelicht, vorige week in Versailles, over hun trip. Maar niet alle EU-landen zijn zo enthousiast over het initiatief: iedereen beseft dat Polen zich ver waagt, en uiteindelijk bereid is om, net als de Baltische staten, Rusland te confronteren.
“Hier wordt over de toekomst van ons allemaal beslist”, zo stelde Morawiecki in Kiev. De drie verwachten alvast dat de EU de kraan blijft openzetten, met steun, ook in de vorm van wapens, aan Zelensky.

Wat er komt: De NAVO-top, maar ook een speech van Zelensky, kunnen verder impact hebben.

Volgende week kan het trio alvast hun ervaringen gaan delen met de collega-regeringsleiders. Want dan volgt een grote NAVO-top in Brussel, waar naast de Amerikaanse president Joe Biden ook de Canadese premier Justin Trudeau aanwezig zal zijn: het is alle hens aan dek tegenwoordig.
En nog straffer: Joe Biden zal ook aanschuiven op een Europese Raad, de vergadering van de EU-regeringsleiders. Dat is hoogst uitzonderlijk: het clubje van 27 vergadert bijna nooit als diplomatiek orgaan, maar als praktisch centrum van grote beslissingen voor de EU. Dat Biden daar komt, betekent meteen een erkenning van de EU, als belangrijke gesprekspartner, maar ook concreet dat de VS erkent dat de EU aan buitenlandpolitiek doet.
Voor dat alles, volgt vandaag een speech van Zelensky aan het Congres, het Amerikaanse Parlement. Eerder deed de president van Oekraïne dat al voor het Europees Parlement, en ook het Britse Lagerhuis: dat leverde telkens een staande ovatie op, en had erg veel impact op de emotie van de Parlementsleden.
Verwacht wordt dat dit ook in de VS gebeurt, waar men zich toch iets voorzichtiger opstelde tot nu toe. De VS besliste wel om een nieuw pakket, met een wet van meer dan 13 miljard dollar, aan steun toe te kennen. Maar onder meer Poolse MiG’s wilde de VS niet leveren aan Oekraïne. En een ingrijpen van de NAVO ziet men al helemaal niet zitten. De vraag is of daar iets aan verandert.
Tegelijk is duidelijk dat de Russische aanvallen zwaar gehinderd worden door slechte bevoorrading, tactische blunders en een laag moraal bij de troepen. De analyse bij een pak specialisten is dat het nu cruciaal is de Oekraïners massaal te blijven bevoorraden, om zo werkelijk een kans te maken Rusland verder zware verliezen te blijven toedienen. De kans groeit zo met de dag dat Kiev, maar ook andere steden als Charkov, niet in handen vallen van de Russen.
Overigens berichten de Oekraïners gisteren dat er een vierde Russische generaal zou gesneuveld zijn, generaal-majoor Oleg Mityaev. Die zou bij de bestorming van Marioepol omgekomen zijn, zo liet Associated Press weten. Als dat klopt, is het een zoveelste vernedering voor de Russen, en een teken dat het helemaal niet loopt zoals gepland.

Ondertussen: De Belgische minister van Defensie bezoekt de troepen.

Of de Belgische moraal hoog is, bij de troepen in Oost-Europa, blijft een open vraag. Maar aan de MoD, militair jargon voor de ‘Minister of Defense’, zal het niet gelegen hebben: minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) bezocht nu op korte tijd alweer de Belgen in de Baltische staten, die daar met F-16’s de grens met Rusland bewaken, en nu ook de Belgische militairen in Roemenië.
Eerder kregen de F-16’s ook al het bezoek van Alexander De Croo (Open Vld), de premier. Maar Dedonder nam telkens een pak pers mee in het kielzog: het is uiteraard nooit slecht als politicus om te laten zien waar je mee bezig bent.
Maar dat leidt tot wat irritatie bij de Parlementsleden, zowel van de meerderheid als de oppositie: in de Commissie Defensie wijst men erop “dat er nooit ruimte is voor de Commissieleden om mee naar het buitenland te gaan”. Daar worden de trips van de minister schamper “uitstapjes met Air Dedonder” genoemd. Afwachten dus of de volgende keer een paar Parlementsleden ook mee mogen.

Genoteerd: De discussie over leefloon voor de Oekraïense vluchtelingen gaat verder.

Open Vld heeft twijfels of de Oekraïners die nu gaan toekomen, en men verwacht er tot 200.000, wel helemaal in het Belgische sociale systeem opgenomen moeten worden. Het was kamerlid Tim Vandeput (Open Vld), die op z’n website daarover gisteren de lont aan het vuur stak.
“Voor een gezin is dat 1.478 euro, een alleenstaande 1.094 euro en een samenwonende 729 euro. Als we dat straks aan 200.000 Oekraïense vluchtelingen moeten geven, dan kunnen de overheidsfinanciën dat gewoon niet aan”, zo stelt Vandeput vandaag in De Standaard. Vandeput stelt een vorm van “zakgeld” voor, in de plaats van dat leefloon.
Daarmee sluit Open Vld zich in feite aan bij N-VA en Vlaams Belang, zij het op een iets minder forse manier. Het was N-VA-kopstuk Theo Francken die de zaak aankaartte, en sprak van een “ondoordachte zet” van de federale overheid, waarbij hij wijst op een “aanzuigeffect”: Oekraïners zouden eerder kiezen voor een royaler Belgisch sociaal systeem, dan karigere hulp in Oost-Europa.
Meteen ging Theo Francken (N-VA) zo ver door een nieuw statuut voor de Oekraïners voor te stellen, een zogenaamde ‘T-kaart’, in plaats van de huidige ‘A-kaart’ voor vluchtelingen. Die zou dan geen recht geven op onder meer een leefloon, maar enkel “bed, bad en brood”, wat vandaag ook geldt voor asielzoekers van wie de procedure nog loopt. Vlaams Belang sloot zich daar maandag bij aan.
En nu dus ook Open Vld. Al erkent men daar meteen dat het juridisch geen simpele oefening is: bij de coalitiepartners binnen Vivaldi ligt het niet evident. Zeker de linkerflank wil geen “twee soorten vluchtelingen”, net als CD&V overigens.
De ‘tussenoplossing’ zou er nu in bestaan om automatisch de bijdrage voor huisvesting, die de Vlaamse, Brusselse en Waalse overheid gaan voorzien, onder meer in de nooddorpen, af te houden van het leefloon.
Dat is een werkje voor minister van Sociale Zaken Karine Lalieux (PS) om uit te werken, als er al een kader zou komen hiervoor. Want uiteindelijk is het aan de deelstaten, en de lokale OCMW’s om zoiets te regelen.
Maar ook dan zal moeten gekeken worden naar de Oekraïners die vandaag bij gastgezinnen of families verblijven, en straks niet naar de opvangdorpen gaan. Vandaag heeft veruit de meerderheid zo onderdak, en het is maar de vraag of die plots naar een collectieve opvang gaan verkassen.
In federale regeringskringen is er ook wat ergernis over wat men “de onhaalbaarheid van het voorstel van N-VA” noemt: “Dat zou niets oplossen, want er is helemaal geen verplichting bij de Europese richtlijn om plots ook gratis huisvesting te voorzien. En ook als wij een ander type verblijfskaart zouden creëren, kan daarin niet plots OCMW-steun uitgesloten worden. Zo werkt het juridisch niet, dat is deel van de sociale wetgeving.”
Bovendien wijst men er bij CD&V op dat nooit sprake is geweest van én gratis huisvesting én een volledig leefloon: “Dat geldt ook niet voor Belgen die een leefloon krijgen. Het is bijzonder vreemd dat men dat denkt.”