Open Vld voelt zich verscheurd door de keuze die federaal voorligt: meegaan met Paul Magnette (PS) in paars-groen, of de kat uit de boom kijken?
Wat gebeurt er precies? De wind is aan het keren over paars-groen. Het pleidooi van Bart Somers (Open Vld) dit weekend leek wel het toppunt van een wending die de Vlaamse liberalen maakten, om zich in een coalitie met de PS te storten, zonder N-VA. Maar al wat nadien kwam, sloeg die droom stukje bij beetje aan diggelen. Het integraal lekken van de nota’s leidt tot vernietigende commentaren van specialisten: de plannen van Magnette gaan minimum zo’n 5 miljard extra kosten, zonder dat er extra inkomsten voorzien zijn op dit moment. “Hoe is dat in godsnaam verantwoord?”, is de striemende commentaar. Dat brengt een conflict dat al weken binnen Open Vld woedt haarscherp op tafel: kunnen de Vlaamse liberalen hierin mee?
De details: Het feit dat Egbert Lachaert, de fractieleider in de Kamer, in allerijl terugkeert uit vakantie, zegt ongeveer alles. Lachaert is één van de grote tegenstanders van paars-groen, wegens sociaal-economische waanzin. Maar hij staat niet alleen: de federale fractie is in het algemeen kritisch. Vincent Van Quickenborne wil zeker niet weten van paars-groen en lijkt er alles aan te doen dat tegen te houden. De paradoxale situatie bij Open Vld is dat de Vlaamse fractie veel meer geneigd is om richting paars-groen te marcheren. Federaal dan, want Vlaams zitten ze wel in een centrum-rechtse coalitie met CD&V en N-VA. “Nogal makkelijk, wij kunnen hier hun paars-groene dromen gaan verwezenlijken”, klinkt het federaal bij Open Vld.
Tussen de regels: De echte clash is meteen wie de kopstukken zijn van die fracties. Vlaams is dat voorzitter Gwendolyn Rutten, die nu zonder omzien voor paars-groen rijdt. Federaal zit Alexander De Croo, die als vicepremier onder de Zweedse coalitie nu een hele reeks voorstellen van de PS zou moeten slikken die het beleid van Michel I zomaar zouden terugdraaien. Dat laatste is voor een aantal personen in de federale fractie compleet onaanvaardbaar.
Waarom dit gebeurt: De persoonlijke ambities van Rutten komen bijzonder sterk naar voor, als je de huidige clash goed wil begrijpen. Verschillende bronnen wijzen er al dagen op dat zij een akkoord heeft met Magnette om premier te worden. Die ultieme droom zou Rutten drijven om zo hard te duwen op een paars-groene combinatie. Maar dat zou betekenen dat de federale fractie plots Rutten boven zich krijgt, en kopstukken als Alexander De Croo, Maggie De Block en Patrick Dewael opzij moeten voor de huidige voorzitter. Die had nochtans andere beloftes gedaan. Zo maakte ze duidelijk aan de eigen top, maar ook aan collega-voorzitters Bart De Wever (N-VA), Wouter Beke (CD&V) en Vlaams formateur Jan Jambon (N-VA), dat ze in de Vlaamse regering zou stappen. De N-VA betaalde daarvoor een prijs: een extra dikke portefeuille van Mobiliteit en Openbare Werken kwam naar Open Vld, bedoeld voor Rutten. Tegen alle afspraken in stuurde ze uiteindelijk lichtgewicht Lydia Peeters, wat bijzonder zwaar viel voor alle betrokkenen.
In de wandelgangen: De kernvraag, “wil de N-VA eigenlijk wel”, heeft Somers eigenhandig willen beantwoorden. Maar is men bij Open Vld helemaal zeker van het antwoord? Feit is dat Rutten de lijnen met de N-VA heeft doorgesneden: waar traditioneel contacten zijn tussen de voorzitters in de wandelgangen van het Vlaams parlement, was dat de laatste tijd en ook gisteren niet het geval. Binnen N-VA is er nochtans een stevige groep die wel degelijk wil besturen. En dat N-VA enkel maar “voor confederalisme pleit”, zoals Magnette her en der laat verstaan, wordt bij de Vlaams-nationalisten afgedaan als “een hoop onzin”. “De enscenering die wordt opgezet is wel heel doorzichtig”, zo is bij N-VA te horen. Bij Open Vld zijn hoe dan ook een pak toppers met contacten bij N-VA, die niet zomaar meegaan in de mantra van Somers, dat de N-VA “niet wil”.
Om rekening mee te houden? Een combinatie federaal, waarbij paars-groen nipt aan 76 zetels komt, lijkt veel te wankel om te riskeren. Plus: het is honderd keer meer comfortabel met iets meer Vlaamse zetels. “Dit avontuur, zonder N-VA, is enkel mogelijk met CD&V erbij”, zo is bij verschillende Open Vld’ers met invloed te horen, als het over paars-groen gaat. Maar de positie van CD&V is vandaag ook duidelijk: in de huidige omstandigheden is het ondenkbaar dat de christendemocraten zich zomaar in bad gooien met Magnette. Het financiële kader ligt er gewoon niet, en ook bij CD&V is er geen enkele appetijt om de Zweedse maatregelen terug te draaien. Zonder ‘rugdekking’ van CD&V in een pure paars-groene coalitie stappen, dat zal toch bijzonder hard bevochten worden door diezelfde tegenstanders van paars-groen binnen Open Vld.
Waarom de geschiedenis van tel is: De Tijd spit vandaag een oude discussie pijnlijk uit, die tekenend is voor wat vandaag bij Open Vld gebeurt. Die draait rond de keuze van een Europees Commissaris, eind augustus. Rondvraag bij verschillende betrokken spelers, in casu betrokkenen bij MR, N-VA en CD&V, leert dat in het cruciale weekend van 24 augustus plots de regie over die benoeming compleet verloren raakte binnen de restregering Michel II. Nochtans hadden vicepremier De Croo en premier Michel een evidente deal over die benoeming: het zou Didier Reynders (MR) worden. Maar iedereen moest vaststellen dat Rutten plots eigenhandig in de discussie dook en drie concentrische cirkels trok: het moest een Vlaming worden, want de premier was en is Franstalig, het moest een liberaal worden, want de grootste familie, en een vrouw, want dat vroeg de Commissie. “Plots wilde ze het zelf doen”, zo bevestigen al de betrokkenen. En straffer: De Wever werd ingeschakeld. Want die had er een manifest belang bij om Reynders in de Zestien te krijgen, wat Rutten in ruil aanbood. Met Reynders heeft De Wever immers altijd zaken kunnen doen, en dergelijke liberaal in de zomer, toen paars-geel nog volop kon, daar zag De Wever wel brood in. En dus werd hij plots een vurige voorstander van “een vrouw” als Europees Commissaris. Premier Michel viel van zijn stoel: dit was tegen alle afspraken, en vooral totaal in strijd met wat hijzelf absoluut niet wilde, z’n erfenis moeten afgeven aan Reynders. De premier ging er fors tegenin, en na 48 uur discussie werd het plan van Rutten getorpedeerd. Maar alle betrokkenen waren achteraf verstomd over de flagrante persoonlijke ambitie.
The big picture? Het momentum van paars-groen verdampt, de Vlaamse pers lijkt wakker geschoten over de budgettaire implicaties van Magnette z’n plannen. En net het moment dat bij Open Vld de tegenstanders, letterlijk in sommige gevallen, terugkeren uit hun (mentale) vakantie. De sleutel die bij Open Vld ligt, ligt wel bij de voorzitter, maar niet alleen bij haar. Kan Rutten paars-groen er in deze context intern wel doorkrijgen? Het antwoord ligt daarom ook een deel bij N-VA: geven zij nog een signaal dat ze wel degelijk willen besturen, in plaats van gewoon in woordenoorlog met Magnette te gaan?
De essentie: Alles wijst erop dat dit rondje van Magnette geen regering baart. En dat het misschien wel duurt tot maart, waarop interne verkiezingen komen bij Open Vld, voor er een doorbraak kan komen.