Otto-Jan Ham over 'De Ideale Wereld': "Rutten en Beke waren een ramp"

“In al zijn naïviteit proberen we om naar een ideale wereld te gaan”, dat zegt Otto-Jan Ham, presentator over het satirische actualiteitsprogramma ‘De Ideale Wereld’. In het interview geeft de Nederlander een blik achter de schermen.

Hoe is De Ideale Wereld ontstaan?

Otto-Jan Ham: “Goh, het is eigenlijk begonnen toen de zender VIER knock-out in de touwen lag. Bij het productiehuis Woestijnvis hing een gelaten sfeer en de mensen wisten niet meer wat ze precies moesten doen. De programma’s haalden slechte kijkcijfers en daarom begonnen we steeds meer risico’s te nemen. Onze baas Wouter Vandenhaute kwam met het idee om een nieuw programma te maken dat een mix zou zijn tussen Man Bijt Hond en De Laatste Show. Ik heb samengezeten met mensen die aan die twee programma’s hebben gewerkt. Daarna zijn Jelle De Beule en Jonas Geirnaert van het programma Neveneffecten er bijgekomen. We besloten om ons te richten op de actualiteit en dat te verwerken in een laatavondtalkshow. Het programma is dus ontstaan uit toevalligheden.”

Satire

De format van het programma lag dus niet vooraf vast?

Ham: “Nee, we wisten wel dat het humoristisch en spontaan moest zijn. Maar we hebben niet van tevoren beslist dat het een satirisch programma zou worden. Het idee was gewoon om kranten te lezen en te kijken of we daarmee iets grappig konden mee doen.”

Hoe is die satire dan in het programma gekomen?

Ham: “Na een tijd zijn we het programma beginnen analyseren en kwamen we tot de conclusie dat het satire was. In het begin van het programma lag het tempo hoog met vier uitzendingen per week, en dat allemaal met een kleine redactie. We hadden weinig kijkers en kregen slechte recensies. We waren vooral bezig met overleven. We werden gedwongen om De Ideale Wereld eens tegen het licht te houden, zodat we konden zien wat voor soort programma het eigenlijk was. De term ‘satire’ kwam vaak terug, maar we zijn nooit een traditioneel satirisch programma geweest.”

Toen jullie wisten dat het programma succes had met satire, zijn jullie je er nog meer op gaan toeleggen?

Ham: “Nee, nog steeds niet. We beseffen wél dat we ondertussen een unieke positie hebben gevonden. We worden vaak onterecht vergeleken met satirische Amerikaanse laatavondshows. Ik vind dat wij zo niet zijn. De essentie van het programma is dat wij op een grappige manier de actualiteit brengen. Maar we zijn niet het programma dat uitgesproken politieke satire brengt zoals de talkshows in Amerika of Zondag met Lubach in Nederland. Bij ons is het absurde veel belangrijker, waardoor De Ideale Wereld een typisch Vlaams satirisch programma is. Het is ook niet mogelijk om Amerikaanse laatavondshows na te maken, omdat onze redactie veel kleiner is. In die Amerikaanse redacties zitten er veel mensen met een journalistiek profiel, die zich vastbijten in bepaalde onderwerpen. Dat kan bij ons gewoon niet. Onze samenstelling is elke aflevering ook anders, omdat het nieuws bepaalt hoe onze uitzending eruit zal zien.”

“Mensen zijn soms gewoon niet kritisch genoeg”

Wat vindt u van de Amerikaanse satirische laatavondshows?

Ham: “Ik vind ze overgewaardeerd. Ik ben een grote voorstander van spontane televisie en dat zie je daar niet terug. Alles is op voorhand vastgelegd, al vind ik de presentators wel goed. Ik ben vooral jaloers op de intelligentie en de stijl van Steven Colbert. Die steekt er voor mij met kop en schouders bovenuit. Als je een paar afleveringen van hem bekijkt, zie je wel de trucjes die hij gebruikt om bijvoorbeeld Trump belachelijk te maken. Al vind ik wel dat het verhaal Donald Trump begint te vervelen. Iedereen weet dat hij zijn ambtstermijn zal uitzitten en zelfs misschien terug verkozen zal worden. Dat zegt veel over de slagkracht van satire: je kan hem blijven belachelijk maken, maar het haalt niets uit. De achterban van Trump wordt alleen maar bozer en gaan nog meer achter hem staan. Je behoudt alleen maar de status quo.”

In Amerika gebruiken de jongeren steeds meer die laatavondshows als nieuwsbron. Is dat bij jullie ook het geval?

Ham: “Ja, we horen vaak van jongeren dat ze geen kranten meer lezen of niet meer naar het journaal kijken, maar alleen De Ideale Wereld bekijken om te weten wat er zich in de wereld afspeelt. Ik vind dat heel gevaarlijk, omdat wij geen objectief nieuws brengen. Soms leggen we de vinger op de wonde, maar ik besef ook dat we vaak te kort door de bocht gaan. Het beste is dat jongeren terug kranten lezen of naar het journaal kijken. Wij zijn geen betrouwbare nieuwsbron en Steven Colbert is dat ook niet.”

Beseffen jongeren dat?

Ham: “Niet altijd, terwijl het bij ons wel erg duidelijk is. Als wij een agent gebruiken met een fopsnor die iedereen duidelijk ziet, en je leest dan commentaren op Facebook van mensen die denken dat het een echte agent is, dan stel ik mij daar vragen bij. We kunnen moeilijk bij elk fragment zetten dat het satire is. Mensen zijn soms gewoon niet kritisch genoeg.”

Francken en De Wever

Hoe kiezen jullie de gasten?

Ham: “Er gaat denkwerk aan vooraf. Ik kies de gasten samen met de eindredactie. We kiezen niet echt mensen die hot zijn in de actualiteit. Wij hebben de instelling om geen mensen te vragen die hun boodschap willen komen verkopen in onze studio. Bijvoorbeeld een schrijver zijn die zijn boek wil promoten, of een politicus die zijn promoverhaal wil vertellen. Die mensen willen wij niet, omdat we de concurrentie niet kunnen aangaan met Van Gils & Gasten of Gert Late Night. De regel bij ons is dat wij zin moeten hebben om een gast uit te nodigen en die gast ook zin heeft om te komen. Al zijn we dat nu wel aan het bijschaven. We hebben nu beslist dat de gast goede televisie moet opleveren. Vroeger dachten we daar veel minder over na. Nu denken we vaker na over mensen die goed kunnen meewerken en met welke sidekick hij of zij het best past.”

Zijn er gasten die soms weigeren om te komen?

Ham: “Ja, absoluut. Als ze weigeren, is dat omdat ze het programma niet leuk vinden, ze het niet zien zitten of onze aanpak hun niet ligt. We willen bijvoorbeeld heel graag eens Theo Francken en Bart De Wever in het programma. We hebben beide heren ook al uitgenodigd. Bart De Wever kon toen niet omdat zijn agenda het niet toeliet. Theo Francken is een ander verhaal. Hij vond het ongepast om vanuit zijn positie als staatssecretaris naar een lollig programma te komen. Ik vind dat in beide gevallen jammer, maar ik heb daar begrip voor. Die mensen hebben een grote verantwoordelijkheid en ze kunnen dan moeilijk in mijn programma met een zotskap op hun hoofd gaan zitten. Anderen durven dan weer niet komen. Ze moeten naast mij zitten en dan heb je nog een sidekick, waardoor het wel wat overweldigend kan zijn.”

Op welke basis selecteer je dan politici?

Ham: “We proberen alle partijen eens aan bod te laten komen, maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Denk bijvoorbeeld aan Groen. Je hebt daar maar een klein aantal bekende personen, zoals Kristof Calvo, Wouter Van Besien en Meyrem Almaci. En dat is het zo’n beetje. Ik vind dat jammer, omdat Groen eigenlijk de enige relevante linkse partij is. Er zijn te weinig sprekende figuren bij Groen, maar dat kan altijd nog komen. Sommige mensen hebben een extra duwtje nodig om naar voor te treden. Ons programma zou dat best kunnen doen zoals dat ook gebeurde met Bart De Wever in De Slimste Mens. Maar nogmaals, het moeten mensen zijn die goede televisie opleveren, want we hebben vaak genoeg meegemaakt dat sommige politici te weinig toevoegen.”

Over welke politici heeft u het?

Ham: “Ik herinner mij Wouter Beke en Gwendolyn Rutten. Dat was in beide gevallen een ramp, omdat ze in hun rol van politicus bleven steken. Ze zijn heel hard op hun hoede, terwijl een Jan Peumans makkelijker van die rol kan loskomen. Hij heeft veel humor en durft bepaalde zaken in het programma te zeggen, terwijl een Wouter Beke of Gwendolyn Rutten altijd hun woorden wikken en wegen. Ik heb een hekel aan politici die zitten te ‘draaikonten’, omdat het ons programma belemmert. Bert Anciaux leverde ook goede televisie op, maar op een of andere manier is die man niet zo populair. Terwijl ik vind dat we zulke politici missen, die durven loskomen van het partijstandpunt en zeggen wat hun visie is. Dat is ook de reden dat ik graag eens Bart De Wever in mijn programma zou hebben.”

Klachten

Zou u Filip Dewinter willen hebben als gast?

Ham: “Nee, maar ons programma zou het wel kunnen doen. Ik zou de man heel graag eens interviewen, maar niet voor De Ideale Wereld. De boodschap van Filip Dewinter is voor mij te extreem. Aan de andere kant hebben we met Raoul Hedebouw wel al iemand van extreem-links als gast gehad. Dat heeft ook ter discussie gestaan op de redactie, maar ik vond dat het wel kon, omdat het programma van PVDA extreem sociaal is, wat niet het geval is bij het Vlaams Belang. Daar hebben we de grens getrokken. Het is niet de bedoeling om iemand als Filip Dewinter een podium te geven en die dan te laten schitteren. Ik wil hem wel een kans geven maar niet in De Ideale Wereld.”

Doen jullie aan zelfcensuur?

Ham: “Ja, om het ons gemakkelijker te maken. We hebben met Sociaal Incapabele Michiel eens een Raqqa-route gemaakt. We lieten Michiel radicaliseren en Jihadstrijder worden. Dat was voor heel de hetze over Syriëstrijders en aanslagen in Europa losbarstte. Ik vond de grappen in die fragmenten niet grappig genoeg. Ik wil wel risico’s nemen, maar dan moet het echt grappig zijn. Soms denk ik weleens dat het een wonder is dat er nog niemand op mijn gezicht heeft geslagen.”

Waar ligt de grens?

Ham: “We bepalen de grens met de redactie en daar wordt elke dag over gediscussieerd. We zijn nog nooit op de vingers getikt door de zender. We gaan er soms wel over, dat geef ik gerust toe, maar we nemen de klachten serieus. Ik beantwoord alle klachten via mail en telefoon, omdat het bij de job hoort. Er zijn wel momenten geweest dat we besloten om bepaalde zaken niet uit te zenden. Dat komt omdat we op de verkeerde mensen aan het schieten waren. Denk aan de vrouw van Tienen die dacht dat de aarde plat was. In de plaats hadden we beter een politicus aangepakt. We sloegen de bal compleet mis, maar het is onze eindredactie die samen met mij beslist of we het al dan niet uitzenden. Als zij het goed vinden, ben ik geneigd om mij daarbij neer te leggen.”

Heeft u al in tweestrijd gestaan over het al dan niet uitzenden van een bepaald fragment?

Ham: “Ja, over de woordvoerder van Proximus. Hij zei op de radio dat Proximus geen sympathiek bedrijf hoeft te zijn. We hebben toen besloten om spotjes te maken over Proximus, waarmee we die woordvoerder belachelijk maakten. Toen we begonnen researchen, bleek dat een hele goede vriend van mij te zijn. Dat was toen een dilemma, maar ik had besloten om die spotjes toch in het programma te laten. Ik heb van tevoren wel een mail gestuurd met de boodschap dat hij die avond te zien zou zijn in De Ideale Wereld en dat we met hem gingen lachen. Na de uitzending liet hij weten dat hij het grappig vond, wat voor mij een hele opluchting was.”

Vindt u dat De Ideale Wereld de machtshebbers genoeg aanpakt?

Ham: “Het is onze ambitie om dat meer te doen, maar wij moeten het subtieler doen dan andere satirische nieuwsprogramma’s, zoals Zondag met Lubach. Lubach heeft een redactie die zoals journalisten spitten om feiten boven te halen, waardoor ze het politici moeilijk kunnen maken. Bij ons is dat niet het geval. Wij gebruiken het nieuws om ze belachelijk te kunnen maken.”