• Vos: “Hele grote rampscenario’s die mensen soms voorspellen als extreemrechts aan de macht komt, zoals ‘landen gaan dan allemaal uit de Europese Unie stappen’, ‘al het bestaande beleid gaat worden teruggeschroefd’ of ‘er komt een volledige immigratiestop’, dat zal niet gebeuren. Je hebt voldoende waarborgen in het systeem waardoor een aantal heel fundamentele zaken overeind blijven.”
• “Bovendien zal radicaal rechts in vele gevallen compromissen moeten maken met meer gevestigde partijen die niet zo ver zullen gaan.”
• “Maar wat je wel ziet als radicaal rechts aan zet is, is dat het taalgebruik heel ruw en brutaal wordt. En het discrimineren en het proberen criminaliseren van bepaalde groepen lijkt heel legitiem te worden. Dan begin je een samenleving uiteen te ranselen.”
• “Het fundament van een samenleving zou moeten zijn dat je probeert om mensen aan boord te houden en in soms moeilijke omstandigheden probeert samen een maatschappij uit te bouwen. Terwijl radicaal rechts net het omgekeerde doet. En daar zit volgens mij veel meer risico in voor samenlevingen.”

Weerbarstige realiteit

Het voorbeeld: de houding van de rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni laat volgens Vos goed zien wat er gebeurt.

• “Het radicale programma waarmee Meloni campagne voerde is onhaalbaar: de lire misschien weer invoeren, de Middellandse Zee blokkeren… De realiteit is weerbarstiger en in de praktijk zijn die grote beloftes niet uitvoerbaar.”
• “Maar je voelt wel dat op een meer subtiele manier groepen die wat minder passen in het kraam van Meloni het lastiger krijgen. Bijvoorbeeld wetgeving die niet LGBTQ-vriendelijk is, wordt doorgevoerd. Dat gaat eerder geruisloos of krijgt wel steun. Op dat moment begin je bepaalde groepen wat uit de samenleving te duwen en dat vind ik verontrustend”, aldus de politicoloog.

Uitgezoomd: Er is meer polarisering in Europa, langs uiterst rechts én links.

• Vos merkt in elk geval een polarisering, vertelt hij. “Er is een heel stevig pleidooi gekomen voor heel ondubbelzinnige, heel radicale oplossingen. Op dat moment begint een samenleving te polariseren. Politieke partijen beginnen zich daar ook op te profileren en zij laten aan hun kiezers uitschijnen dat zij helemaal anders zijn dan al de rest.”
• “Dan ben je in een samenleving mensen tegen elkaar aan het opjutten en ben je eerder verdeeldheid dan verbinding aan het creëren.”

“Politiek is soms ook improviseren”

De oplossing: een realistisch beeld creëren van de politiek.

• Vos pleit voor een nuchtere kijk: “Veel van de uitdagingen en de problemen waar we vandaag mee zitten, zijn nu eenmaal niet simpel en snel oplosbaar. Je moet ook uitleggen aan mensen dat wij in een samenleving zitten waar het in vergelijking met andere plekken in de wereld best wel goed wonen is, maar tegelijk waar je toch nog met een aantal grote uitdagingen zit.”
• “Het is aan politici om daar mee om te gaan, en dat vaak in moeilijke omstandigheden, zonder dat er met een vingerknip wonderen kunnen verricht worden. Zij moeten erkennen dat politiek soms ook wel wat improviseren is.”
• “Het is met zo veel mogelijk creativiteit zoeken naar oplossingen, maar het is soms ook vallen en opstaan. En als je mirakels verwacht van politici, kom je sowieso heel snel bedrogen uit.”