Sophie Wilmès (MR) wordt nieuwe premier: Franstalige liberalen hadden minst te verliezen in pokerspel

De nieuwe Belgische premier is een vrouw: Sophie Wilmès (MR). De voormalige minister van Begroting komt van de Franstalige liberalen, die een zoveelste topjob wegkapen.

In het nieuws: Sophie wie? U mag het gerust zeggen: de Franstalige liberale is zeer beperkt gekend in Vlaanderen, en eigenlijk ook in Franstalig België. Als minister van Begroting haalde ze een karig parcours: ze kreeg de begroting nooit in evenwicht. Maar op één of andere manier landde het volle gewicht van die politieke verantwoordelijkheid bij de in Vlaanderen wel bekende minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA). Nu zal Wilmès zich niet meer kunnen wegsteken: ze krijgt de ondankbare taak om iets te maken van de job van eerste minister, in een zwalpende federale regering. Immers: die is ontslagnemend, maar heeft vooral geen enkele werkende meerderheid in de Kamer. En dat is een serieus probleem: zelfs de tijdelijke noodbegroting van voorlopige twaalfden raakte afgelopen week niet gestemd. En veel sympathie hoeft Wilmès niet te verwachten: de socialisten, zeker aan Franstalige kant, zullen minachtend omgaan met de nieuwe premier, die geen politiek zwaargewicht is, want nauwelijks stemmen haalt. Die stemmen haalt ze bovendien in de Vlaamse rand rond Brussel, wat de Vlaams-nationalisten alvast bijzonder minachtend over mevrouw Wilmès en haar standpunten over die rand maakt.

De details: De deal zit iets complexer ineen dan gewoon het premierschap voor Wilmès. Europese Zaken, dat nu integraal onderdeel is van Buitenlandse Zaken, wordt uit dat departement getild, en gaat naar CD&V en haar vicepremier Koen Geens. Belangrijk is dat zo de Vlaamse christendemocraten ook hun greep hebben op een aantal belangrijke Europese dossiers, zoals de Brexit. Geens kan nu immers naar de voorbereiding van de Europese toppen gaan. Met een Europese voorzitter van de Raad, een Europese Commissaris, een premier én een minister van Buitenlandse Zaken die allemaal bij de MR zaten, werd het wat belachelijk veel voor de Franstalige liberalen. Nu is er dus één CD&V’er in dat rijtje. Al is het natuurlijk beperkt tot het niveau van ‘General council’: het voorbereidende werk. Bij de staatshoofden zal het uiteraard Wilmès zijn, bij de ministers van Buitenlandse Zaken een nieuw figuur. Want er komt wel degelijk iemand nieuw van de MR op de post van Reynders, van zodra die weg is. Dat is dan voor de portefeuille Defensie én de rest van Buitenlandse Zaken, behalve dus Europa.

De reden van de deal: Uiteindelijk deed Open Vld niet moeilijk: zij claimden de post niet, maar wilden ook niet plooien voor een CD&V-premier. “De grootste familie zijn de liberalen”, zo bleef het klinken. Geens kon de post dus niet krijgen, want het was twee tegen één. Bovendien was het maar de vraag of de CD&V’er vanuit de eigen partij de volle steun kreeg. In een opmerkelijk weekendinterview met Het Laatste Nieuws, was Kris Peeters (CD&V), die ondertussen in het Europese sterfhuis zit, alvast duidelijk, op de vraag of Geens premier moest worden: “Daar gaat het nu niet om. CD&V moet nu vooral weer een winnend team vormen. (…) onze eerste overweging moet telkens zijn: helpt deze of gene stap CD&V vooruit als partij? De tijd is voorbij dat de christendemocraten het land moesten redden als niemand anders dat deed.”

Het maken van de deal: Op een bepaald ogenblik was er sprake van een bredere herschikking van de portefeuilles, waarbij Geens bijvoorbeeld helemaal Buitenlandse Zaken zou hebben gekregen. Maar dat besloot men uiteindelijk niet te doen, omdat het geen goed beeld zou geven van een regering in lopende zaken, die zich bescheiden moest opstellen. De premier zocht en vond uiteindelijk een compromis, het laatste dat hij met deze ploeg zal maken.

The big picture: Die draait ook rond de huidige regeringsvorming natuurlijk. Het komt er voor zowel Open Vld als CD&V op aan om de banden met de Franstalige liberalen ook min of meer gaaf te houden. Want beide partijen, zowel Open Vld als CD&V, willen graag in een paars-gele regering stappen, samen met N-VA, PS, en diezelfde MR. Maar enkel de Vlaamse socialisten van sp.a zijn zeker dat ze meedoen, behalve die eerste drie. Het is dus voor paars-geel kiezen voor ofwel een coalitie van N-VA, PS, MR, sp.a én Open Vld, ofwel CD&V. Iedereen trekt aan iedereen om toch maar de juiste partij erbij te hebben:

PS en sp.a hebben een duidelijke voorkeur: CD&V moet erbij, want dat is tenslotte een partij waarmee ze kunnen werken, met een vakbondsvleugel en een ‘linkse’ Koen Geens (CD&V). Ze moeten al met N-VA, Vlaams-nationalisten, in een regering. En met de ‘vijanden’ van de MR. “Nog een donkerblauwe liberale partij erbij, die van Open Vld? Neen bedankt.”
N-VA wil absoluut niet in een sociaal-economisch te linkse coalitie. Ook Vlaams pleitte men er op een bepaald ogenblik voor om met CD&V en sp.a een coalitie te vormen, en Open Vld eraf te rijden. Dat zou dan federaal hetzelfde coherente verhaal kunnen geweest zijn. Maar voorlopig ziet de N-VA het echt niet zitten om Open Vld te lossen, en in een travaillistisch kabinet met twee vakbondspartijen te stappen.
MR heeft uiteraard de ‘familiebanden’ met Open Vld, al zijn die het laatste jaar toch wel behoorlijk los geworden. De val van de regering Michel en vooral de fase daarna, heeft wonden gemaakt. Want terwijl premier Michel z’n minderheidskabinet probeerde te redden en steun bij de socialisten zocht voor een begroting, torpedeerde Open Vld dat plan. Met CD&V heeft de MR al lang goede banden. Alleen, dat was met Wouter Beke, en die is ondertussen weg als voorzitter. Geldt dat nu ook nog, nu er allerlei wissels van de macht zijn bij CD&V en MR? Hoe dan ook: zowel Open Vld als CD&V hadden (en hebben) er manifest belang bij de MR te vriend te houden. Premier Wilmès dus.

Tussen de regels: Het is dus wel duidelijk dat de benoeming van Wilmès deel is van een groter spel. En dat niemand uiteindelijk de MR te fors wilde bruuskeren. En men wijselijk beslisten om niet een pak bevoegdheden in de de regering om te gooien. Maar zo wint premier Michel wel z’n laatste pokerspel: vervroegd de handdoek gooien, iedereen in snelheid pakken, en zo z’n geprefereerde kandidaat in de Zestien krijgen. Dat de aanleiding gevonden werd in irritatie over onder meer CD&V-uitspraken (een naïef kamerlid van CD&V vroeg zich af waar de premier zat tijdens het vragenuurtje), was handig mee genomen om Geens meteen te counteren van bij de start.

En nu? Het hele scenario heeft één groot nadeel bovendien voor de PS: een noodregering maken kan altijd, maar je sleurt er niet meteen Open Vld of CD&V, die dan in de Zestien hadden gezeten, mee in bad in een coalitie met groenen en socialisten. Alvast niet via de Zestien. Want daar zit nog altijd MR.

Wie wint vanavond? Wel:

Uiteraard Wilmès zelf. Premier zijn, de eerste vrouw bovendien, dat is mooi meegenomen. Wie kan dat op haar palmares zetten?
Vooral verder de N-VA. Voor hen kon het veel slechter gelopen zijn: een Vlaming in de Zestien had populair kunnen worden (Alexander De Croo peilde opvallend hoog als ‘gewenste premier’ in Het Laatste Nieuws). Maar vooral: het had Open Vld of CD&V makkelijker kunnen meesleuren in paars-groene scenario’s. En uiteraard: een Franstalige, eerder anti-Vlaamse premier, die het federale België op geen enkele manier meteen kan versterken? “Dank u wel, restregering.”
Koen Geens (CD&V), die voortaan naar alle Europese tops mag. Al blijft het natuurlijk wel een vreemde constructie: Europese Zaken uit Buitenlandse Zaken tillen, zeker in lopende zaken. Aan de Karmelietenstraat, bij Buitenlandse Zaken, zullen ze not amused zijn. Tenzij misschien de diplomaten die meer en meer het gevoel hadden zich in een blauw bastion te bevinden: nu kleurt het toch een beetje terug oranje.