Naarmate de zeespiegel stijgt, de temperaturen ondraaglijk worden en klimaatrampen ernstiger worden, kunnen tientallen miljoenen mensen niet blijven waar ze zijn. Naast de menselijke tol die dat zal eisen, staat deze klimaatgestuurde migratie klaar om de economische en politieke stabiliteit te verstoren, wat conflicten zou kunnen aanwakkeren. Volgens een schatting zouden in 2050 tussen de 31 miljoen en 72 miljoen mensen in de derde wereld op de vlucht moeten als gevolg van waterschaarste, zeespiegelstijging en mislukte oogsten. Zelfs bij een agressieve poging om de wereldwijde uitstoot te verminderen. Maar dat wil niet zeggen dat al die mensen hun heil bij ons zullen komen zoeken. En er zijn nog andere nuances.
Het jongste rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change, de klimaatonderzoekseenheid van de Verenigde Naties, onderzoekt de gevolgen van stijgende gemiddelde temperaturen voor mensen over de hele wereld. Het rapport van 3.600 pagina’s biedt een van de scherpste en meest uitgebreide beelden van een warmere wereld, met name wat er gebeurt als mensen de grenzen bereiken van hoe ze zich kunnen aanpassen en gedwongen worden te verhuizen. Het rapport stelt vast dat de meeste klimaatmigratie eerder binnen landen dan over de grenzen zal plaatsvinden, en dat sommige effecten van klimaatverandering de migratie in sommige gebieden zelfs zouden kunnen verminderen. Het weerlegt ook misvattingen over waarom mensen verhuizen.
Volgens een schatting zouden in 2050 tussen de 31 miljoen en 72 miljoen mensen in Afrika bezuiden de Sahara, in Zuid-Azië en in Latijns-Amerika op de vlucht moeten als gevolg van waterschaarste, zeespiegelstijging en mislukte oogsten.
Door klimaatverandering veroorzaakte migratie nu al aan de gang
Door klimaatverandering veroorzaakte migratie is nu al aan de gang en brengt mensen in gevaar. Stijgende zeespiegels, droogte en extreem weer hebben mensen gedwongen te verhuizen uit gebieden zoals eilanden in de Stille Oceaan, Afrika bezuiden de Sahara en Zuid-Azië. Rijke landen zien ook migratie door klimaatverandering, en het verergert de bestaande ongelijkheden.
Volgens het IPCC zijn sinds 2008 gemiddeld meer dan 20 miljoen mensen per jaar ontheemd door extreme weersomstandigheden, waarvan vele werden verergerd door klimaatverandering. Zelfs onder de meest optimistische scenario’s voor de opwarming van deze eeuw, zal deze druk verder toenemen.
Maar migratie is een gecompliceerd fenomeen, en andere factoren, zoals economische ontwikkeling en de mate waarin we ons kunnen aanpassen, kunnen enkele van de factoren verminderen die mensen ertoe brengen te verhuizen. Onderzoekers erkennen dat het moeilijk te voorspellen is hoeveel mensen de komende decennia waarschijnlijk zullen moeten verhuizen en welke landen het meest getroffen zullen worden.
Sommige wetenschappers waarschuwen ook dat de manieren waarop we klimaatmigratie bespreken misleidend kunnen zijn en leiden tot beleid dat de schade voor degenen die het zwaarst door klimaatverandering worden getroffen, verergert. De oorzaken en gevolgen van migratie verdienen dus een veel genuanceerder debat.
Hoeveel meer migratie er zal plaatsvinden, hangt deels af van hoeveel de planeet verder zal opwarmen
Migratie is het verhaal van de menselijke beschaving en door de geschiedenis heen zijn mensen om talloze redenen verhuisd. Maar wat klimaatverandering onderscheidt als aanjager van migratie, is dat het mensen dwingt onvrijwillig en in een ongekend tempo en schaal te verhuizen. Hoeveel meer migratie er zal plaatsvinden, hangt deels af van hoeveel de planeet verder zal opwarmen. Er zijn verschillende manieren waarop onderzoekers deze mogelijke verschuivingen hebben bestudeerd.
Kanta Kumari Rigaud, de leidende milieuspecialist bij de Wereldbank, heeft projecties van bevolkingsgroei over de hele wereld in kaart gebracht en vervolgens verwachte veranderingen op het klimaat toegepast. Haar team onderzocht de daaropvolgende effecten op variabelen zoals regenval en gewasproductiviteit en modelleerde vervolgens hoe mensen zich in verschillende delen van de wereld zouden verplaatsen. Door deze projecties te vergelijken met en zonder de effecten van klimaatverandering, konden Rigaud en haar team achterhalen hoeveel migratie toenam of afnam als gevolg van opwarming.
Het team analyseerde ook migratieprognoses in verschillende regio’s en ontdekte dat de effecten niet consistent of gelijkmatig over de wereld waren verdeeld. Afrika zou de grootste schaal van klimaatgeïnduceerde migratie binnen landen kunnen hebben. Maar liefst 85 miljoen migranten zouden uit Afrika bezuiden de Sahara kunnen komen volgens de meest extreme prognose.
Overgrote meerderheid van de migratie, door klimaatverandering of door andere factoren, vindt plaats binnen de grenzen
Door klimaatverandering is migratie op sommige plaatsen waarschijnlijker dan op andere. In Kenia is meer regenval gekoppeld aan verminderde verplaatsing van het platteland naar de stad, terwijl in Zambia meer neerslag meer migratie zal stimuleren. In Ghana ontdekten onderzoekers dat droogte er zelfs toe leidde dat minder inwoners zeiden dat ze van plan waren te verhuizen. Rijkere delen van de wereld zijn sowieso beter in staat om stand te houden in het licht van stijgende hitte en hogere temperaturen.
Wat ook moet genuanceerd worden is dat een warmere wereld ertoe zal leiden dat hordes mensen armere landen ontvluchten voor rijkere, wat een bedreiging vormt voor de veiligheid en de economie van elke plaats waar ze naartoe gaan. Maar dit verhaal mist een cruciale context. Om te beginnen vindt de overgrote meerderheid van de migratie, door klimaatverandering of door andere factoren, plaats binnen de grenzen van een land.
En hoewel klimaatverandering enorme druk kan uitoefenen om te verhuizen, is migratie vaak een laatste redmiddel. Mensen doen vaak alles wat ze kunnen om te blijven waar ze zijn. Dat maakt het moeilijk om mensen uit de buurt te houden van mogelijke bedreigingen zoals bosbranden of overstromingen van de kust.
Daar gaan we weer: wie gaat dat betalen?
Aan de andere kant betekent het dat mensen bereid zijn om veel verschillende strategieën uit te proberen om de effecten van opwarming het hoofd te bieden, zelfs op precaire plaatsen zoals eilanden met een stijgende zeespiegel. In Fiji is de regering bijvoorbeeld al bezig om kustgemeenschappen verder landinwaarts te verplaatsen. In Vanuatu integreren ambtenaren klimaatverandering en migratie in alle aspecten van hun besluitvorming, inclusief sectoren als huisvesting en onderwijs. In beide gevallen ligt de focus op oplossingen in het land, niet op internationale grensoverschrijding.
Dat roept de netelige vraag op wie voor dergelijke programma’s moet betalen en hoeveel landen die historisch gezien de meeste broeikasgassen uitstoten, moeten bijdragen. Internationale klimaatonderhandelingen zijn verschillende keren ontspoord omdat ze het niet eens werden over de manier waarop de landen die het meest hebben geprofiteerd van de verbranding van fossiele brandstoffen, de landen moeten compenseren die nu de meest ernstige gevolgen van de opwarming ondervinden.
Misschien is een heroverweging van hoe migratie als een probleem wordt gezien aan de orde
Toch zien sommige zware uitstoters zelfs voordelen van de effecten van opwarming. Landen als Australië en Nieuw-Zeeland doen beroep op arbeidskrachten van eilanden in de Stille Oceaan om voedsel te verbouwen. Maar voor werknemers uit landen als Tuvalu en Kiribati bieden ze weinig mogelijkheden voor permanente herplaatsing.
Sommige onderzoekers zeggen ook dat het de moeite waard is om te heroverwegen hoe migratie altijd als een probleem wordt gezien. Het idee dat we klimaatmigratie moeten “oplossen” is geworteld in de visie dat mobiliteit pathologisch is, als gevolg van een mislukking om zich te ontwikkelen, om zich aan te passen aan klimaatverandering of om veerkrachtiger te zijn. Maar in werkelijkheid is migratie een gewoon sociaal, economisch en politiek proces. Het is niet inherent goed of slecht, stellen ze.
Dergelijk denken wijst in de richting van minder angstzaaierij en meer samenwerking tussen landen. In sommige gevallen kan migratie zelfs voor beide partijen voordelig zijn. Maar het hervormen van de houding van een samenleving ten opzichte van migranten is veel gemakkelijker gezegd dan gedaan.
(kg)