Het wordt een beetje een gewoonte: een reeks of film wordt aangekondigd en vervolgens bedolven onder de kritiek, maar uiteindelijk valt het allemaal nog wel mee. Het is niet de eerste keer dat we het meemaken dit jaar, maar ook het nieuwe vijfde seizoen van The Crown zorgde voor nogal wat commotie. Nochtans blijft dit één van de meest stijlvolle reeksen die vandaag de dag te zien is. Ook in dit vijfde seizoen is The Crown een toonbeeld van elegantie.

Vanaf het begin in 2016 is The Crown een gedramatiseerde fictiereeks. Wat er binnen het koningshuis gebeurt, is grotendeels onbekend. Hoe de leden van de koninklijke familie met elkaar communiceren en wat ze precies zeggen ook. Bedenker en schrijver Peter Morgan neemt gekende biografische feiten of historische gebeurtenissen als startpunt en grijpt die aan om, zo gefundeerd als mogelijk, personages uit te tekenen. Personages die, opnieuw, voor zover onze kennis reikt, wel zo veel mogelijk stroken met hoe die personen zich in werkelijkheid gedragen zouden kunnen hebben. Dat wil zeggen dat ook nu weer niet alles wat we zien onomstotelijke feiten zijn. Maar dat het in de geest wél allemaal klopt of zou kunnen kloppen.

In het vijfde seizoen van de serie is de cast voor de derde en laatste keer vernieuwd. Dat wil zeggen dat Olivia Colman plaats heeft moeten ruimen voor Imelda Staunton die nu Queen Elizabeth II speelt, dat de jonge versies van prins Charles en prinses Diana nu vervangen zijn door hun volwassen versies in de vorm van Dominic West en Elizabeth Debicki en dat Jonathan Pryce nu zijn tanden mag zetten in prins Philip.

We zijn intussen aangekomen in de jaren negentig en daarbij zitten zowel de koninklijke familie als de monarchie als instituut in zwaar weer. Er wordt openlijk getwijfeld aan de relevantie en de toekomst van de monarchie, er is te midden van een recessie ook nergens meer geld voor en daarenboven loopt het niet goed in het huwelijk van Charles en Diana en wordt hun moeilijke relatie – met elkaar en met de koninklijke familie – door de roddelpers enerzijds en door het grote instituut BBC anderzijds op de straatstenen gegooid.

Geen familie, maar een systeem

De grote waarde van The Crown is dat er zowel stilgestaan wordt bij de grote geschiedenis als bij de kleine gebeurtenissen in een mensenleven. Daardoor zijn de invalshoeken vaak fijn en origineel. Zo wordt de hele eerste aflevering opgehangen aan het luxejacht de Brittannia, die eigenlijk een grote metafoor vormt voor de strijd van het oude tegen het nieuwe. In een andere aflevering staat prinses Margaret stil bij een verloren liefde (ze maakt “een audit van het hart” zoals Lesley Manville het zo mooi zegt) en in nog een andere aflevering is de koninklijke familie amper te zien maar draait het om de familie Al-Fayed. Door die afwisselingen tussen petite histoire en gekende historiek blijft The Crown verrassen en fijn om naar te kijken.

Dit seizoen krijgen we meer dan ooit tevoren te zien dat zelfs de leden van de koninklijke familie ook maar gewoon mensen zijn met hun eigen gebreken, huwelijkscrisissen en onzekerheden. Wanneer prins Charles komt vragen om alsjeblieft te mogen scheiden van zijn vrouw steekt Imelda Staunton als Queen Elizabeth II een donderspeech af: dat het huwelijk, zéker als lid van de koninklijke familie en zéker als kroonprins, voor eeuwig is. En dat een goed huwelijk daarbij te prefereren valt, maar zeker geen vereiste is. Het is Charles voor de zoveelste keer duidelijk: de kroon gaat boven alles, ook boven zijn persoonlijk geluk.

Prins Andrew stelt dan weer in een dapper gesprek met zijn moeder dat het ‘m al lang duidelijk is dat al wie anders en vrij en fleurig durft binnen te komen in deze familie kapot gemaakt moet worden. Dan is het een klein bruggetje naar prinses Diana, die dit seizoen wordt neergezet door Elizabeth Debicki die het er even onberispelijk vanaf brengt als Emma Corrin in het vorige.

Diana is gedurende het hele seizoen verdrietig en eenzaam en ze wil dat de wereld dat weet. Wanneer prins Philip ter ore komt dat er een biografie op komst is waarin Diana haar zegje doet over hoe ze behandeld is geweest in de familie stapt hij naar haar toe. In een onvergetelijke scène stelt hij dat deze familie geen familie is, maar een systeem. En dat alles moet kunnen zolang je ’t niet in het openbaar doet, want dan beschadig je het systeem.

Schandalen

Het verklaart mede waarom dit seizoen over de jaren negentig zo steunt op schandalen: de roddelpers hield zich minder dan ooit aan protocollen, het publiek wilde smeuïge verhalen en kreeg die ook. Tegelijkertijd waren net die schandalen de barsten in een systeem dat op dat moment al ter discussie gesteld werd. Van een voorbeeldfunctie was geen sprake meer, het enige stukje waarin de koninklijke familie op gelijke trend mee geëvolueerd bleek met de rest van de maatschappij leken wel net hun relaties die stukliepen. We horen het koningin Elizabeth ergens verzuchten: dat in haar tijd het huwelijk tenminste nog een sterk instituut was.

In een mooie subtiele scène in E06 is te zien hoe de koningin ook zélf offers bracht binnen haar huwelijk, wanneer blijkt dat haar man een emotionele en intellectuele connectie heeft opgebouwd met Penny Knatchbull – de echtgenote van zijn petekind. Zij voorziet Philip in een nood die Eliszabeth nooit bij hem heeft kunnen vervullen. De koningin offert zich op voor het geluk van haar echtgenoot en voor de lieve vrede in hun huwelijk en dus eigenlijk voor het systeem, maar ze doet dat niet zonder enig verdriet.

Overvloed aan metaforen

Generatieconflicten zijn een tweede grote thema in dit vijfde seizoen van The Crown. Queen Elisabeth II stond ooit zelf voor de frisse wind binnen de Britse monarchie. De vernieuwing. Maar wanneer zij in een speech voor 40 jaar koningschap eraan denkt om emoties te tonen in een speech, om zelfs éxcuses aan te bieden, wordt zij op haar beurt op haar plaats gezet door haar moeder. Want emoties tonen en excuses aanbieden, dat hoort een drager van de kroon niet te doen.

Die conflicten, die drang naar vernieuwing, wordt soms iets té nadrukkelijk weergegeven. Zoals wanneer de koningin langs haar honderden nieuwe satellietzenders zapt, langs de videoclip van Boombastic van Shaggy en langs Beavis & Butt-head. Ze zucht wanhopig “Kunnen we gewoon de BBC niet opzetten?” en dan wanneer blijkt dat daar nog gewoon één of andere oubollige eredienst uitgezonden wordt slaakt ze een tweede zucht, eentje van opluchting. Het is dezelfde metafoor dan die met het luxejacht eerder in het seizoen, alleen deze keer minder subtiel en minder origineel gebracht. We hadden het de eerste keer al door, een tweede keer was onnodig.

Moderne prins

Dat dit nieuwe seizoen van The Crown zo kort na het overlijden van Queen Elizabeth II (op 8 september 2022) is gearriveerd zal ongetwijfeld hebben gemaakt dat de reeks nog meer met argusogen bekeken werd dan anders. Dat de overgang van het oude naar het nieuwe zo’n thema is in deze reeks terwijl Prins Charles III pas officieel gekroond wordt op 6 mei 2023 is zowel ongelukkig als interessant. Het was geen geheim dat de prins al jarenlang zeer gretig was om de troon van zijn moeder over te nemen. Dat hij zou gaan polsen zijn bij John Major (Johnny Lee Miller) om die overgang te maken doet Major nu af als grote onzin, maar zou het zo ondenkbaar zijn? En stel dat het gesprek ooit wél zou hebben plaatsgevonden, zou het dan ook niet gewoon heel logisch zijn om dat vandaag te ontkennen?

Het is zeker niet zo dat The Crown de toekomstige vorst in een slecht daglicht zet. In de knappe aflevering The Way Ahead (E05) wordt Charles neergezet als een moderne prins met vooruitstrevende ideeën. Iemand die zich er goed van bewust is dat de monarchie zoals Groot-Brittannië die kent oubollig en achterhaald is. Dat de maatschappij complexer en diverser wordt en dat een steeds groter gedeelte van de bevolking zich niet vertegenwoordigd voelt door de monarchie. Een prins ook die met zijn Prince’s Trust duizenden kansarme jongeren de kans heeft gegeven om zich te ontwikkelen. Als er dus iemand blij mag zijn met dit seizoen van The Crown is hij het misschien wel.

Van ons uit zal je weinig klachten horen over The Crown. Hier en daar mocht er een metafoor minder, de scheiding tussen Charles en Diana kon het misschien met een aflevering minder doen en de scènes met Diana in de auto waren behoorlijk onnodig – we weten wat er komt – maar tegelijkertijd blijft deze reeks rust en elegantie uitdragen, zelfs in een seizoen dat aan elkaar hangt van schandalen en brandjes die geblust moeten worden. Dat maakt van deze serie in dit streamingtijdperk – waarin alles hipper, sneller en flitsender moet – uniek in zijn soort. Een serie die misschien nog wel een oude stijl vertegenwoordigt en het nieuwe ontkent, net zoals zijn hoofdpersonages. Wel, wij zijn daar blij om.

Alle afleveringen van The Crown zijn te bekijken via Netflix. Ook alle afleveringen van het nieuwe vijfde seizoen zijn reeds beschikbaar.