De jongste jaren heeft het Afrikaanse varkenspestvirus zich verder verspreid in Oost-Europa, vooral in Litouwen, Polen, Letland, Estland, Tsjechië, Roemenië, Hongarije, Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië. Sinds augustus is het uiterst besmettelijke virus ook opgedoken in China, thuis van de helft van ’s werelds varkens. De gevolgen zouden wel eens nefast kunnen zijn.

De Afrikaanse varkenspest is een zeer besmettelijke virusziekte bij varkens en everzwijnen. Er bestaat geen specifieke behandeling tegen de ziekte en varkens kunnen evenmin preventief gevaccineerd worden. Het virus is wel totaal ongevaarlijk voor de mens.

De ziekte woedt al sinds 2007 in de Kaukasus en heeft zich van daaruit naar Rusland en verder naar Oost-Europa (Oekraïne, Wit-Rusland) verspreid. Sinds begin januari 2014 is de ziekte ook opgedoken in de Europese Unie.

Behalve het Italiaans eiland Sardinië, waar de ziekte al tientallen jaren circuleert bij wilde varkens en everzwijnen, was dit de eerste keer in meer dan twintig jaar dat de ziekte opnieuw in de EU werd vastgesteld.

In 1985 heeft ook West-Vlaanderen kortstondig te maken gehad met Afrikaanse varkenspest nadat ongewild besmet varkensvlees afkomstig uit Spanje, dat in die tijd niet vrij was van Afrikaanse varkenspest, bij varkens terecht kwam: in totaal werden 12 bedrijven besmet en moesten meer dan 30.000 varkens vernietigd worden.

1957

Afrikaanse varkenspest dook op in 1957 in Europa. Het virus kwam toen binnen in Portugal, naar verluidt nadat overschotten van besmet vliegtuigvoedsel als voer aan varkens in de buurt van de luchthaven van Lissabon was gevoerd.

De ziekte verspreidde zich naar Spanje en Frankrijk en het duurde tot de jaren negentig om die uitbraak helemaal onder controle te krijgen. Deze keer is de verspreiding veel sneller gegaan ondanks aanzienlijke inspanningen op het gebied van bioveiligheid.

De huidige uitbraak in Midden- en Oost-Europa begon in januari 2014, toen de gevallen voor het eerst werden gemeld in Litouwen, snel gevolgd door uitbraken in Polen in februari en in Letland en Estland in juni en september van dat jaar.

In het oosten van Tsjechië werden in juni 2017 de eerste gevallen gesignaleerd en in Roemenië en Hongarije eerder dit jaar. Meer uitbraken zijn ook gemeld in Rusland, Oekraïne en Moldavië. In de afgelopen weken zijn uitbraken gemeld in China, de thuisbasis van meer dan de helft van de varkens in de wereld. China produceert tweemaal zoveel varkensvlees als de EU, en vijf keer meer dan de Verenigde Staten.

In Duitsland hebben de boeren opgeroepen tot het opruimen van 70% van de populatie wilde zwijnen. Het gaat om honderdduizenden dieren. Die wilde zwijnen blijken immers, samen met de mens, de belangrijkste overdrager te zijn van het virus.

In Denemarken is langs de grens met Duitsland een hek gepland om de migratie van wilde zwijnen te voorkomen. Denemarken is een groot exporteur van varkensvlees en er is berekend dat een uitbraak daar het land 10 miljard Deense kronen zou kosten, of bijna anderhalf miljard euro.

Georgische blunder en Chinees gevaar

Dat we in Europa momenteel nog steeds af te rekenen hebben met de Afrikaanse varkenspest, hebben we te danken aan Georgische ambtenaren die in 2007 een cruciale kans misten om de verspreiding van het virus te stoppen. Ze hadden immers drie maanden nodig om de ziekte te diagnosticeren. Tegen de tijd dat een diagnose werd gesteld, was het virus al de grens over.

Gedurende een aantal jaren was de verspreiding traag en soms leek de ziekte onder controle te zijn. Maar de jongste jaren is de verspreiding versneld. Dr. Matthew Stone, adjunct directeur-generaal bij de Wereldorganisatie voor diergezondheid (OIE), die de internationale monitoring van dierenziekten coördineert, heeft het over een pandemie en een hoogste alarmfase nu het virus China heeft bereikt.

Volgens hem is de voedselzekerheid van de hele wereld in gevaar als het virus zou doorbreken in China, dat de helft van ’s werelds varkensvlees produceert.

De eerste vaststelling van het virus in China was op 1 augustus; sindsdien is het bevestigd op drie andere locaties. Die drie andere locaties liggen elk op meer dan 1.500 km van de besmettingshaard, wat er op duidt hoe snel en hoe gevaarlijk de verspreiding van Afrikaanse varkenspest in China wel is. De combinatie van het virus met zorgen over de Amerikaanse tarieven heeft de varkensprijzen in China al fors doen dalen.

Afrikaanse varkenspest biedt geen risico voor de mens, maar voor varkens is het dodelijk. Zodra het is gediagnosticeerd, worden de volledige kudden preventief geruimd. In zowel 2016 als 2017 werden meer dan 300.000 varkens geruimd in pogingen om de verspreiding van de ziekte te beheersen.

Overdracht vindt alleen plaats door direct contact met besmette dieren (levend of dood) of vlees – het virus verspreidt zich niet door de lucht. Het is echter wel winterhard. Het kan tot duizend dagen in bevroren vlees overleven en lange tijd standhouden in karkassen, op kleding, laarzen en mest.

In Europa zijn steeds vaker teken de boosdoener die de ziekte overbrengen. Maar de ziekte kan zich ook nestelen in worsten en salami bijvoorbeeld. Ten minste één uitbraak werd teruggevoerd naar een picknick langs de weg met achtergebleven worstvlees.