Vanavond om 17.00 uur loopt het eerste deel van de veiling af voor nieuwe energiecentrales, die de kernenergie in ons land moeten vervangen. Dat CRM-systeem, het zogenaamde capaciteitsremuneratiemechanisme, moet garanderen dat er genoeg stroom is na 2025, wanneer hoe dan ook vijf van de zeven nucleaire centrales dichtgaan.

Maar de groenen willen meer: federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten hoopt vurig vanavond al 2,3 gigawatt aan extra capaciteit ‘binnen’ te krijgen, na biedingen van energieproducenten. Dan kunnen alle kerncentrales dicht. Tegelijk woedt het debat over de huidige energieprijzen in alle hevigheid: Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) sneerde naar het federale niveau “dat ze de btw kunnen laten dalen”.

In het nieuws: Vanavond de CRM-veiling die afloopt.

De details: Het is bieden “om ter minst subsidies”, om centrales te bouwen.

• “Hoeveel subsidie hebt u nodig, om een nieuwe (gas)centrale of een batterijpark rendabel te maken?” Dat is simpelweg de vraag die al maanden op tafel ligt, vanuit de federale regering, aan de verschillende grote stroomspelers in de markt. Zij moeten bieden, in een veiling die vanavond afloopt, op een zo laag mogelijk bedrag dat de overheid hen ‘moet’ toestoppen.
• Daarbij gaat het niet over peanuts: een gemiddelde nieuwe gascentrale bouwen kost zo’n 450 miljoen euro, maar op 15 jaar tijd kan daar tot 900 miljoen euro tegenover staan aan subsidies, zo rekende De Tijd voor.
• Alle nucleaire centrales vervangen, betekent zo’n 6 gigawatt aan vermogen zien verdwijnen, of 40 procent van alle Belgische stroomvoorziening. Oorspronkelijk waren dus meer gascentrales voorzien, maar doordat er een pak batterijparken en projecten om de vraag en het aanbod beter te regelen zijn bijgekomen, moet ‘maar’ 2,3 gigawatt nieuwe capaciteit gezocht worden.
• Hoeveel het CRM-mechanisme dan uiteindelijk zal kosten, dat wordt al een stuk op deze eerste veiling bepaald: als de verschillende bieders stevig tegen elkaar opgaan, zakt de prijs. Maar zijn er weinig spelers happig, dan dreigt dat CRM erg hoog uit te vallen. In totaal circuleren bedragen van 250 miljoen euro per jaar, maar niemand kan echt voorspellen hoe het eindigt.
• Wat zeker speelt is de onzekerheid bij de aanbieders over vergunningen van toekomstige centrales. Onder meer Engie in Vilvoorde en RWE in Dilsen-Stokkem raakten niet aan hun vergunningen, ook in Wondelgem en Tessenderlo is er onzekerheid. Daardoor moeten potentiële producenten met veel meer onzekerheid in de veiling stappen: winnen ze, maar kunnen ze uiteindelijk niet bouwen, dan dreigen boetes.
• Achter die onzekerheid gaat volgens de groenen federaal een doorzichtig manoeuvre van N-VA schuil, op Vlaams niveau: het is minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) die daar op de rem gaat staan.
• Alleen is het de vraag of de onzekerheid rond de vergunning de doorslag kan geven: de boetes bij niet-oplevering zijn zo marginaal (zo’n 5 miljoen) ten opzichte van de potentiële winst, dat de kans groot is dat iedereen gewoon meebiedt.
• Opvallend overigens: de bereidheid aan Waalse kant lijkt veel groter om vergunningen te geven. “Wil de N-VA dan straks helemaal afhankelijk zijn van ‘Waalse stroom’ voor de Vlaamse industrie“, klinkt het cynisch in de federale wandelgangen.

The Big Picture: Kan een zo verhit politiek dossier als energie dan ’technisch’ worden beslecht, door een veiling?

• Dat er veel op het spel staat voor Groen en Van der Straeten hoeft nauwelijks nog herhaald te worden. De groenen stuurden met de minister van Energie en Petra De Sutter als vicepremier en minister van Ambtenarenzaken twee figuren naar de regering die toch sérieux uitstralen.
• Laat dat nu net traditioneel de achilleshiel zijn van groene ministers: hoezeer ontpoppen ze zich als ‘goede bestuurders’? Voor Van der Straeten is het dus het grote examen: verloopt de veiling ordentelijk, en vooral, is de uitkomst gunstig qua prijs voor de regering én uiteindelijk voor de consument?
• De oplossing van Groen en Ecolo op het vraagstuk van de kernuitstap, een absoluut stokpaardje in groene kringen, bestond erin om het erg technisch uit te werken in het regeerakkoord. Met zo’n veiling dus, en de door subsidies gestuurde ‘vrije markt’, die dan zelf kan aangeven dat kernenergie niet langer interessant is. Achter de schermen waren de voorzitters van Groen en Ecolo zeker: dit zou de facto de uitstap betekenen, voor alle centrales.
• Maar de andere regeringspartners zien dat niet per se zo: als de prijs te hoog uitvalt, zal het debat weer snel oplaaien om toch de laatste twee, de jongste kerncentrales, open te houden.
• Dat op dit moment daar ‘superwinsten’ worden geboekt, door de erg hoge elektriciteitsprijs, maakt het overigens extra aantrekkelijk om de kerncentrales open te houden. Niet alleen PVDA-PTB stelde gisteren al voor om die superwinsten af te gaan romen en zo de factuur voor de consument te verlagen, ook N-VA-energiespecialist Bert Wollants kwam met die piste op de proppen: hij wil een ‘kernenergiekorting’ op de facturen.
• Overigens zijn de kerncentrales niet de enigen die nu ‘superwinsten’ boeken: ook de groene stroom, windmolens met name, profiteert op dit moment maximaal. In Spanje legde de linkse regering ook aan het produceren van windenergie een taks op, om die ‘superwinsten’ af te romen, en de facturen van de consumenten te verlagen.

De essentie: Niemand weet overigens wat nu echt ‘duur’ of ‘goedkoop’ is bij die subsidies. Het debat eindigt dus niet vanavond, het begint pas.

• Het is niet dat elk jaar al zo’n CRM-veiling plaatsvindt. Dat maakt het moeilijk om een referentiekader te hebben. De kans is dus groot dat er meteen politieke interpretatie ontstaat over hoe de veiling afloopt.
• Al meermaals in de hele discussie is duidelijk geworden dat het niet alleen een zakelijk-technisch debat is, maar dat het systematisch ook een emotionele discussie is, een ‘cultural war’ zoals u wil. Die wordt zeker door de N-VA vanuit oppositie gevoerd, maar evengoed door de MR van binnen de regering.
• De kans dat zij dus plots hun tegenstand voor een totale kernuitstap laten varen, is bijzonder klein, wat ook de afloop van de veilig zal zijn. Er valt, zeker met de torenhoge energieprijzen vandaag, net iets te veel politieke winst te boeken met een symbolische strijd over kernenergie.

Opvallend: Energie domineerde helemaal het debat in het Vlaams Parlement over de Septemberverklaring.

• Na een dagstijging van de gasprijzen van 10 procent dinsdag, stoomde de prijs opnieuw met dubbele cijfers omhoog gisteren. Dat dreigt een heel pak gezinnen recht in de portemonnee te treffen. De vrees dat dit thema het najaar zal overheersen, leeft fel in de Wetstraat.
• Het thema energie was nochtans geen voorwerp van de Septemberverklaring van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA). Dat merkte de oppositie, met als eerste Vlaams Belang-fractieleider Chris Janssens, netjes op, toen die mocht tussenkomen. “Maak eindelijk eens werk van die uit de pan swingende energiefactuur. U verschuilt zich achter het federale wanbeleid op energie. Maar haal al de heffingen die niets met energie te maken hebben uit de factuur. En als het tien jaar langer duurt om de energietransitie te maken, so be it. U moet niet regeren naar de grillen van Greta Thunberg.” 
• Maar het was na de verdediging van N-VA-fractieleider Wilfried Van Daele op de regeerverklaring, dat de oppositie pas al haar duivels ontbond. Daarbij viel op hoe Bruno Tobback (Vooruit) de aanval inzette, met een hele reeks tussenkomsten over energie, en het gebrek aan initiatieven van de Vlaamse regering om eindelijk de huizen energiezuinig te maken.
• Onvermijdelijk zette de Vlaamse socialist zo de deur open voor het ondertussen klassiek geworden wederwoord: waren het niet Steve Stevaert en zijn sp.a geweest die de megafactuur aan groene stroomcertificaten hadden gecreëerd? “Daardoor moet we nu nog die 20 miljard opsoppen (sic) in de energiefacturen“, zo sneerde Lorin Parys (N-VA) naar Tobback.
• Het was daarna vooral Sam Van Rooy (Vlaams Belang) die het debat deed openbarsten: “De energiefactuur swingt de pan uit en is in feite een tweede belastingbrief geworden. Nu lees ik dat ArcelorMittal (staalproducent, red.) miljoenen krijgt van de Vlaamse regering. Wat is uw prioriteit? Voor ons is dat het terugdringen van de energiefactuur”, zo stelde hij fel.
• Dat kon de Vlaamse regering, die de dag ervoor elkaar onderling voor de voeten liep in Gent, om samen met premier Alexander De Croo (Open Vld) en Gentse burgemeester Mathias De Clercq (Open Vld) de honneurs waar te nemen bij het feestje van ArcelorMittal, niet laten passeren. Een nieuwe investering van 1,1 miljard in de hoogovens moet de totale CO2-uitstoot in Vlaanderen in één klap met 4 procent laten dalen.
• “Het bedrijf betaalt ons bedrag, 350 miljoen euro, helemaal terug”, zo stribbelde Jan Jambon (N-VA) tegen. Vlaanderen stapt immers in een joint venture met ArcelorMittal en dat moet zichzelf terugverdienen.
• Maar het was vooral zijn vice-ministerpresident Hilde Crevits (CD&V) die Vlaams Belang afmaakte in het debat, door meteen daarna tussen te komen. “Weet u wat de beste garantie is tegen armoede? Een job. Als we die investering niet zouden ondersteunen, gaat er onherroepelijk een oven dicht, en zijn er duizenden jobs weg in Vlaanderen. Afschuwelijk, welke vergelijking u nu maakt”, stelde ze, gevolgd door fel applaus bij de meerderheid.
• “Gisteren zijn de energieprijzen met 10 procent gestegen op een paar uur. De Vlaamse regering schiet op federale regering en omgekeerd. Iedereen schuift de hete patat door maar ondertussen verandert er niets. Niets. Niemand heeft iets aan dat vechtfederalisme”, zo klopte Jos D’Haese nog eens op de nagel.
• Daarop onderstreepte minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) dat het “Vlaamse aandeel van extra lasten in de energiefactuur daalt, terwijl het federale deel stijgt“. En nog straffer: “U vergeet welke hap van de factuur de btw neemt. Misschien kan het federale niveau de btw op energie laten dalen van 21 procent naar 6 procent”, zo haalde ze uit naar de ‘federale’ partijen in het Vlaams Parlement, Groen en Vooruit.
• Dat laatste ballonnetje, de btw doen dalen op energie, waar federaal opvallend genoeg PVDA en PS op aandringen, werd later door haar woordvoerder wat genuanceerd. Het was met name N-VA-voorzitter Bart De Wever die destijds zeer fel tegen de btw-verlaging was, die de regering Di Rupo doorvoerde. Federaal is zo’n huidige btw-verlaging geen standpunt van N-VA.

Straks op de agenda: De grote show van Alexander De Croo (Open Vld) en Elio Di Rupo (PS).

• Wie biedt meer, om te tonen dat hij als politicus de nood van de overstromingen in Luik wil ledigen? De PS eiste, bij monde van Thomas Dermine (PS), de staatssecretaris voor Relance, dat er een noodfonds zou komen van 1,2 miljard, met daarin 600 miljoen vanuit de federale kas.
• Maar dat was nog eens extra geld, dat het federale niet echt kan missen. De Vlaamse regering sprong daarop in de dans: bij de Septemberverklaring bood Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) spontaan aan om dat geld “te lenen” aan de Waalse regering.
• De redenering erachter is dubbel. Ten eerste is er de financiële realiteit: Vlaanderen krijgt, door haar betere kredietrating, aan veel goedkopere tarieven dat geld los, en kan het dan doorlenen aan die rente. Want de Waalse schuld explodeerde door corona en de overstromingen met nog eens 7 miljard, en tikt aan tot 21 miljard euro.
• En, het is natuurlijk ook een beetje een confederaal model: de ene deelstaat helpt de andere, los van het federale niveau. “Wat een Vlaamse bankiersmentaliteit”, snoof men in Namen over het voorstel.
• Maar tegelijk schoot premier Alexander De Croo (Open Vld) dan toch eindelijk in actie: hij kreeg de afgelopen dagen kritiek in de Franstalige pers over zijn stilzwijgen over federale hulp. Het resultaat nu? Een renteloze lening vanuit het federale niveau, voor die 1,2 miljard. Opvallend gelijklopend dus met wat Vlaanderen eigenlijk voorstelde.
• Dat plan kondigden beiden, De Croo en Di Rupo, triomfantelijk aan op een persconferentie. De federale regering kan dan laten zien “hoe gul ze is” (ze neemt de lage rente voor haar rekening) en Di Rupo heeft wat goed te maken na zijn gedeukte blazoen over de aanpak van de overstromingen.

Ook voorspelbaar: De federale regering mikt op 2 miljard inspanningen voor de begroting.

• Een glazen bol had je niet nodig om te weten dat de federale regering de middenweg zou opzoeken, na eerder straffe verklaringen van Eva De Bleeker (Open Vld), de staatssecretaris voor Begroting, “dat de budgettaire inspanning 3 miljard moest zijn” en de PS die niets meer wenste te doen “dan de voorziene 1 miljard”.
• Die 1 miljard staat voor 0,2 procent van het bbp aan inspanningen. Gisterenochtend riep premier De Croo zijn kern bijeen en ontvouwde de ambitie om 0,2 plus 0,2 procent te doen, of zo’n 2 miljard euro. In principe is er tijd tot de State of the Union, de tweede dinsdag van oktober, maar mogelijks gaat de Vivaldi-ploeg dus al sneller afkloppen.
• De federale begroting voor 2022 zit zo’n 21 miljard euro in het rood, nog altijd een enorm bedrag. Maar er is geen appetijt om daarin echt fors te gaan snijden. Wel moet het 1 miljard besparingen dat al vastlag nu wel eens wat concreter worden ingevuld. Onder meer minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) heeft werk, met zijn fraudebestrijding, die toch 200 miljoen euro extra moet opleveren.
• Externe druk is er nauwelijks: door de verbeterde cijfers ten opzichte van de ramingen, zijn de afspraken die met Europa al gemaakt zijn, makkelijk te halen.
• Plus, de effectentaks die Van Peteghem al invoerde levert al netjes 430 miljoen euro extra op. Dat extra miljard is dus al voor de helft ingevuld.
• Zo lijken, ondanks al het gekrakeel van de afgelopen weken, er straks bij de begrotingsbesprekingen eigenlijk geen fundamentele keuzes op tafel te liggen. De grote dossiers worden netjes voor zich uitgeschoven:
  • De pensioenshervorming wordt niet aangeraakt.
  • Aan de arbeidsmarkt wordt nauwelijks iets hervormd, laat staan dat het fundamenteel zou zijn.
  • De grote fiscale hervorming lijkt ook uit te blijven: de MR stijgert al bij het kleine dossier van de RSV in het profvoetbal.

Opvallend: China stuurt een vlammende brief naar de Kamer: “Groen verdraait en besmeurt het Chinese beleid in Hongkong”.

• De steeds meer vergaande greep van China op de voormalige Britse kroonkolonie is gekend: een speciale ‘veiligheidswet’ kneep helemaal de keel dicht van de democratische oppositie in Hongkong, en de Covid-crisis deed de rest. Grondrechten worden geschonden, en niets lijkt erop te wijzen dat China ooit nog de democratie laat terugkeren in de miljoenenstad.
• Groen-fractieleider Wouter De Vriendt plaatste de kwestie daarom niet verwonderlijk op de agenda van de commissie Buitenlandse Zaken in de Kamer. Met een behoorlijk onschuldig instrument, een resolutie, zou men China veroordelen over hun schending van de mensenrechten in Hongkong. Ze vroegen de Vivaldi-regering ook dat standpunt over te maken aan de Chinese ambassadeur.
• Maar die liet het niet zover komen, zo weet De Morgen. De ambassadeur schreef zelf een brief aan de Kamer, om De Vriendt en andere criticasters frontaal aan te vallen. “De inwoners van Hongkong gaan er door de nieuwe veiligheidswet op vooruit”, zo laat de man weten.
• Voorts beschuldigt hij De Vriendt van “het imago en het Chinese beleid in Hongkong te verdraaien en besmeuren” en wijst hij erop dat niemand zich te moeien heeft met “interne aangelegenheden in China en Hongkong”.
• “Tja. Pogingen tot intimidatie zijn in ieder geval volstrekt nutteloos. We blijven de mensenrechten op de politieke agenda zetten”, zo reageert De Vriendt zelf. Eerder waren er al scherpe veroordeling van de politiek die China voert ten opzichte van de Oeigoeren, een minderheid in China die zwaar verdrukt wordt.
• Ook de PS heeft zich al meermaals op dat thema geprofileerd. Maar binnen de ploeg van Vivaldi is het nog wat wachten op een confrontatie met China: men lijkt niet happig die echt aan te gaan.
• Het is niet toevallig dat China zo scherp reageert: het is de expliciete politiek van de Chinezen om zich “niet meer te laten doen”, en assertief uit de hoek te komen, na kritiek vanuit Westerse hoek. Dat geldt niet alleen in België, maar ook bijvoorbeeld na incidenten met Frankrijk of Australië.