De kernvraag voor PS en N-VA: kan hun 'groot akkoord' overeind blijven of wordt het weer 'minimaal'?

Preformateurs Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) zitten in een cruciale week voor hun regeringsvorming. Daarbij kozen ze voor een ‘groot akkoord’, waarin de PS duidelijk ver ging om N-VA iets te gunnen en omgekeerd. Zo kunnen beide ‘winnen’ bij een regering. Maar de zoektocht naar een finale partner, die eigenlijk nog maximum zes zetels moet leveren, dreigt die ‘grand deal‘ serieus te verwateren.

In het nieuws: De coronacijfers blijven slecht.

De details: Op deze manier blijft er grote druk op de Wetstraat staan: een crisissfeer blijft overheersen, en dat schreeuwt om een federale regering.

Het aantal besmettingen per dag, een weekgemiddelde, zit nu weer ruim boven de 500, met 517 nieuwe gevallen elke dag. Dat is een stijging met 60 procent, zo maakte Sciensano bekend.
In werkelijkheid ligt het op dagbasis nog hoger: vorige week dinsdag waren er 687 nieuwe gevallen.
Zo gaan we naar 51,2 besmettingen per 100.000 gevallen. Dat zet ons meteen flink op de radar in Europa, waar verschillende landen al giftig reageerden op het eigen systeem van Celeval, dat andere landen moet beoordelen. De kans dat er een boemerang komt, en een aantal landen België of Vlaanderen in de ban gaan doen, is zo zeer substantieel geworden.
Ook belangrijk om mee te geven: het aantal besmettingen is dan wel groot, het aantal ziekenhuisopnames blijft al bij al toch heel beperkt. Dat zit aan 24,6 mensen per dag, opnieuw een gemiddelde. Weer die vorige week dinsdag, piekte het naar 35 gevallen, een opstootje dat er sinds mei niet meer was.
Maar in niets zijn die cijfers vergelijkbaar met de dramatische cijfers in maart en april, toen tot meer dan 500 mensen per dag in het ziekenhuis belandden. Dat was ook de echte reden van de lockdown: zorgen dat het hele medische systeem niet overspoeld geraakt en mensen geen essentiële medische hulp meer zouden kunnen krijgen.
Helemaal de ziekte wegkrijgen, met ‘lompe’ maatregelen als een lockdown of avondklok, heeft er nooit ingezeten: dat kan, zoals China dat deed, door draconisch te testen en op te sporen, en dan elke besmette persoon in quarantaine te plaatsten. In het Westen lijkt geen enkel land in staat dergelijke harde aanpak te hanteren, omwille van privacy en persoonlijke vrijheid.
Maar vandaag lijkt het virus dus, in zomertijd, veel minder hard toe te slaan: ondanks de hoge besmettingen, is er absoluut geen overrompeling deze keer. Ook het aantal doden blijft stabiel, op minder dan 3 per dag. Zo lijkt COVID-19 meer op een ‘normale’ infectieziekte, zoals de griep, die jaarlijks rondwaart en een dodentol eist.

Ondertussen in de Wetstraat: De druk is maximaal om een regering te vormen.

Het is al gezegd, maar die coronacontext, met verhitte besmettingscijfers, is niet per se een negatief gegeven voor PS en N-VA: de urgentie blijft huizenhoog om “iets te doen”, en eindelijk een federale regering te vormen.
Daarbij komt de nieuwgeboren alliantie tussen PS en N-VA, hun zogenaamd mystiek huwelijk, toch stevig onder druk. Immers: de twee hebben ondertussen een ‘bubbel van vijf’ onderling opgebouwd, met daarin hun twee partijen, maar ook de sp.a, CD&V en cdH. Maar het blijft nu zoeken naar de resterende zes zetels.
En daarbij moeten Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS) noodgedwongen in hun kaarten laten kijken wat betreft de krijtlijnen van het regeerakkoord dat ze voor ogen hebben.
Daarbij is het belangrijk om de filosofie achter dat akkoord te begrijpen. Want daarbij kozen De Wever en Magnette ervoor om een ‘grand deal‘ te gaan uittekenen: een typisch fenomeen onder twee grote partijen, die elk hun eigen kiesgebied moeten dienen. “Daarbij hadden we op elkaars domeinen altijd lastig kunnen doen, en weinig aanbieden, of we hadden net toe kunnen laten om ver te gaan op het geprefereerde domein van de ander. Het is dat laatste geworden”, zo is bij een hoge N-VA-bron te horen.
Zo komt het dat in het akkoord zowel vergaande communautaire maatregelen zitten, zoals de opsplitsing van domeinen zoals werk binnen de federale regering (met drie bevoegde ministers al gevolg, voor één domein), maar ook dat er op symbooldossiers is toegegeven, zoals een betaalde Vlaamse feestdag én het schrappen van faciliteiten in de rand. Hoeveel kiezers heeft de PS daar in die rijke gemeenten in de schaduw van Brussel, is overigens ook een vraag die meespeelt: bitter weinig is uiteraard het antwoord.
In ruil kreeg de PS ook een heel pak sociale maatregelen erdoor. Zo kunnen de minimumpensioenen verhogen tot 1.500 euro netto en stijgen de uitkeringen opnieuw tot boven de armoededrempel. Nog een hele straffe stap: de uitgaven in de gezondheidszorg kunnen opnieuw met 2,5 procent meer dan de inflatie stijgen, dat is dus de volle 1 procent meer dan tijdens de regering Michel. Dat geeft echt financiële ruimte voor de gezondheidszorg.
Het klinkt misschien wat vreemd, dat voormalige aartsvijanden PS en N-VA elkaar zo veel ‘gegund’ hebben, maar ook dat is zelfs niet helemaal in een tegengesteld belang gebeurd:
- De PS heeft zeker ook regionale reflexen binnen haar partij. Ze kijken steeds meer naar Wallonië en Brussel, en bovendien heeft Magnette ook de analyse gemaakt dat hij niet voor eeuwig en één dag diep in de ogen van de N-VA wil kijken. Devolutie, en uiteindelijk dus de eigen boontjes doppen, daar wint de PS als sterkste formatie in Franstalig België uiteindelijk altijd mee.
- De N-VA moest op haar sociale flank ook een bocht nemen: De Wever en co stonden steeds meer onder druk als de ‘partij van de rijken’, en willen ook manifest hun imago op dat vlak oppoetsen. Bovendien, de vergrijzing slaat de komende jaren in Vlaanderen meer toe. Pensioenen verhogen en de gezondheidszorg verbeteren: dat is geld dat naar Vlaanderen komt ook.

De essentie: Zo’n ‘groot akkoord’ is heel het framework voor een deal tussen de twee aartsvijanden. Maar houden ze dat overeind?

Dat de Open Vld en MR het zo moeilijk hebben met zo’n grote deal, is niet helemaal verwonderlijk: welke plek was er dan voor hen gereserveerd in zo’n royale manier van de twee antipoden, om met elkaar om te gaan?
Die deal, die ze in de onderhandelingsnota van het duo vorige week te zien kregen, maar niet meekregen, lekt nu steeds meer in details uit. Onlogisch is dat niet: de liberalen weten dat, als details lekken, het duo onder druk komt.
Er was een gericht liberaal lek in Het Nieuwsblad, en nu circuleren er lijstjes op Twitter over wat er communautair allemaal op stapel staat: vooral lastig voor de PS, die daar wat in haar ‘blootje’ staat. Bij gebrek aan een echt rechtse pers is er over de sociale maatregelen die de PS kreeg veel minder commotie: enkel in De Tijd zijn daarover al kritische kanttekeningen te lezen.
Het verklaart meteen ook waarom de preformateurs de liberale familie liefst niet als één geheel zien komen: dan moeten ze op beide assen gaan ‘krimpen’ en dreigt hun grote deal te verdampen.
Maar de afwezigheid van een van beide is niet gelijk. Opgemerkt moet worden dat de MR meer zal duwen op het institutionele, en dat zij vooral moeite hebben met de manier waarop nu toch radicaal een volgende stap in de ontmanteling van de federale staat wordt gezet. Ook de groenen zullen het daar lastig mee hebben: niet toevallig zitten Ecolo en Groen in één tweetalige fractie. Daar vroeg men zich, ter voorbereiding van de meeting van vandaag, af of dat lijstje dat circuleerde dan ‘echt’ was: men kon het nauwelijks geloven.
De Open Vld is van plan om meer “sociaal-economisch” te gaan duwen, als ze straks opnieuw met Magnette en De Wever praten: “Dat is voor onze partij toch prioritair, om daar correcties aan te brengen”, zo klinkt het bij de partijtop.
Essentieel ook: straks moet voor zo’n ‘grote deal’ toch ooit een tweederdemeerderheid gevonden worden, met een wijziging van de Grondwet als sluitstuk in een volgende legislatuur. Daarom ook zijn ‘brede gesprekken’, met dus ook de groenen, niet onlogisch: ooit moeten er wel stemmen gehaald worden om tot die 100 zetels op 150 te komen.
In die zin is een deel van het akkoord om een ‘korte regering’ te maken, van twee tot drie jaar, niet onlogisch. Dat voornemen, dat De Standaard vandaag tot nieuws maakt, na on the record bevestiging van Joachim Coens (CD&V), bestaat erin om, na een hopelijk succesvolle aanpak van de coronacrisis, de regering vervroegd te ontbinden, en meteen die staatshervorming mogelijk te maken, door een pak artikelen in de grondwet voor herziening aan te duiden. Dat zou ook het voordeel hebben dat de verkiezingen regionaal en federaal niet meer samenvallen, een oude eis van N-VA, maar ook CD&V.

De grote vraag: Waar vinden PS en N-VA nu nog hun nodige partner(s)?

Om te beginnen dient opgemerkt dat zowel de groenen (21 zetels) als de liberalen (26 zetels) zich als één en ondeelbaar aankondigen. Zo lijkt het er toch op dat het een regering wordt met geen zes, maar zeven partijen. Want beide legden al zo veel dure verklaringen over dat ‘samen uit, samen thuis’-principe af, dat nu lossen, toch vreemd lijkt.
Maar zo wordt het dus ook een ‘brede’ regering, waarin een pak partijen mathematisch onnodig worden, wat niet ideaal is om goed te kunnen regeren: dan zit de coalitie niet strak ineen, is dissidentie veel moeilijker te vermijden, en hebben vooral de kleintjes geen enkele hefboom.
De groenen komen vandaag langs, met een delegatie van drie: Kristof Calvo voor Groen en Rajae Maouane en Jean-Marc Nollet voor Ecolo. Die laatsten zijn covoorzitter, en moeten dus met twee komen. Voor Groen belt Meyrem Almaci, de voorzitter, ook in: zij is niet in België.
Veel wilde Groen niet kwijt over hoe ze erin zitten, maar voormalige ondervoorzitter en Vlaams Parlementslid Jeremie Vaneeckhout (Groen) stelde wel duidelijk op Radio 1 dat “wie een sociaal en groen relancebeleid wil voeren, in ons altijd een partner zal vinden”.
Toch leeft bij de groenen het gevoel dat het toch een stuk ‘voor de galerij’ is: heeft men niet vooral een hefboom nodig om de liberalen onder druk te zetten? “Ik mag hopen dat het een ernstige uitnodiging is, dat er serieus gepraat gaat worden. Wij zijn beleefde mensen, wij gaan alvast luisteren”, zo stelde Vaneeckhout.
Dat vooral de PS enthousiast is om met de ecologisten gesprekken aan te knopen, mag niet verwonderen: het is een verdere ruk naar links, als zij toetreden tot een coalitie. En vooral institutioneel is het afwachten voor de N-VA, of de groenen bereid zouden zijn om daar in de logica mee te gaan.
Toch blijven de meeste waarnemers ervan uitgaan dat de liberalen, die de ‘geprefereerde gesprekspartner’ waren, straks toch weer op gang komen.

The big picture: Hoe kan blauw toch bij de huidige bubbel?

Bij de liberalen wachtte men gisteren nog steeds op een ‘opening’, een nieuwe toenadering van bij het duo. Die laten de blauwe familie even sudderen: het is niet onlogisch om na de felle uithalen heen en weer wat afkoeling te voorzien.
Maar belangrijk om te noteren: de PS doet de deur naar de MR niet dicht, en zou wel kunnen leven met meer dan één liberale partij aan tafel, zo lang maar duidelijk is dat het sociale pakket geen heruitgave van de regering Michel is, zo is daar in kringen rond de PS-voorzitter te horen. Dat is een belangrijke wijziging: de PS wilde vooral niet twee liberale partijen in een coalitie.
“Het is toch een belangrijk signaal”, zo stelt men bij Open Vld, waar men het gevoel heeft dat de strategie om MR niet te lossen, vruchten kan afwerpen. Tegelijk is men daar koortsachtig bezig om de juiste setting te organiseren: in plaats van de energieke voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR), zou zo premier Sophie Wilmès (MR) een wat prominentere rol in de onderhandelingen kunnen krijgen. Zij heeft immers een rustiger imago, straalt niet dezelfde animositeit uit.
De Franstalige pers pikt overigens nu ook het signaal op dat Bouchez bijzonder moeilijk ligt bij een aantal andere voorzitters, zeker aan Vlaamse kant. Een artikel in La Libre, “Y a-t-il vraiment ‘un problème MR’ dans les négociations fédérales?“, “Is er echt een ‘probleem MR’ in de federale onderhandelingen?”, zoomt helemaal in op “het issue rond Bouchez”.
Daarin klinkt vanuit de MR zelf ook wel kritiek op de manier van werken van de MR-voorzitter, “hij irriteert sommigen, laten we daar niet flauw over doen, ook in eigen rangen“. Bouchez wordt er ook gedoopt tot de “hyper-président“, een bijnaam die de ook hyperactieve Nicolas Sarkozy ooit kreeg.
Vraag is of Bouchez deze week nu “onder controle” kan gehouden worden. Hem werd voorzichtig en vriendelijk uit de eigen familie een ‘spreekverbod’ opgelegd. Een volgende vergadering met de liberalen moet in elk geval “constructief” verlopen, daar wil vooral Open Vld alles aan doen.

Om te noteren: CD&V herhaalt nog eens haar eis over de ethische thema’s.

Eén punt waarop de liberalen ook zwaar de christendemocraten irriteerden, was in hun fameuze ’tegennota’ van vorige week het feit dat ze opnieuw stelden dat Kamerleden in ethische dossier vrij zouden kunnen stemmen.
Zo gooiden ze de knuppel weer in het hoenderhok, en kwamen ze eigenlijk terug op een gemaakt compromis met CD&V.
Daaraan herinnerde CD&V-boegbeeld Hilde Crevits vanmorgen op Radio 1: “Daar is in de vorige opdracht onder de drie voorzitters van CD&V, Open Vld en MR een akkoord over gemaakt: ethische thema’s zijn een zaak van regeringsonderhandelingen. Daar maak je ook best goede afspraken over.”

Opvallend: Jean-Marie Dedecker (Onafhankelijk) wil dat De Wever premier wordt.

Dedecker werd verkozen op een N-VA-lijst, maar zetelt in de Kamer als onafhankelijk lid. Hij schuurt tegelijk wel dicht aan tegen de N-VA-fractie en is naar eigen zeggen “goed op de hoogte” van de onderhandelingen.
Opvallend, op Radio 1 haalde hij vandaag een pleidooi naar boven om Bart De Wever (N-VA) tot premier te kronen. “Hij moet dat doen, ook voor zijn achterban.” Of, “afwisselend met Magnette”, als het toch een korte regering is.
Dedecker is niet de enige stem die daarop aanstuurt: verschillende cruciale spelers hebben er al op gewezen dat deze keer geen tweederangsfiguren, of personen uit een kleinere partij de Zestien moeten gaan bemannen: het moet gaan om een van de zwaargewichten, die echt een regering kan trekken, met vol electoraal gewicht.

Te noteren: De commissie Welzijn komt samen in het Vlaams Parlement.

Het heeft een tijdje geduurd, en de oppositie had het ook vroeger gewenst, maar vandaag moet minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) opnieuw opdraven voor het Parlement.
De reden: de contacttracing loopt nog altijd mank, terwijl dat net het essentieel element moet zijn om de coronacrisis op een fundamenteel andere manier aan te pakken, dan zware en een beetje ‘lompe’ maatregelen als lockdowns.
Minister Beke kwam daar niet altijd even daadkrachtig uit, om het wat eufemistisch uit te drukken: de oppositie kan ondertussen z’n bloed drinken. Er worden straks kritische vragen verwacht van Groen, sp.a, PVDA, en Vlaams Belang. Afwachten of er ook uit de meerderheid kritiek komt.
Wat wel zo is: de contacttracing, waarbij men eerst het lokale niveau veel minder wilde betrekken, kwam onder vuur vanuit de burgemeesters, ook die van CD&V. In eigen partij leeft er wel wat dissidentie en ressentiment tegen de oud-voorzitter.