90 procent van de best bekeken en meest opbrengende films en tv-series hebben expliciete geweldscenes. De Red Light, Green Light-scène is een van de meest gedeelde momenten van Squid Game geworden op het internet. De hoeveelheid expliciet geweld in z’n ergste vorm – executies – die in een paar minuten in beeld gebracht worden in dat stukje uit de serie, is hallucinant. Velen die dit nu lezen zullen de neiging hebben om te zeggen “maar ik niet”. Maar de cijfers zijn wat ze zijn.

De wetenschap heeft al wel degelijk gekeken naar wie graag naar geweld kijkt in films en op tv.
Studies tonen aan dat sommige mensen meer genieten van gewelddadige media dan anderen. Door mannelijk, agressief te zijn en minder empathie te hebben, is de kans groter dat je geniet van het kijken naar schermgeweld blijkt uit één studie. Er zijn ook bepaalde persoonlijkheidskenmerken die verband houden met het leuk vinden van geweld op het scherm leren we uit een andere.

Extraverte mensen, die op zoek zijn naar opwinding, en mensen die meer openstaan ​​voor esthetische ervaringen, kijken meer naar gewelddadige films. Omgekeerd houden mensen met een hoge mate van altruïsme – één van de vijf persoonlijkheidstrekken gekenmerkt door nederigheid en sympathie voor anderen – minder van gewelddadige media.

Drie categorieën geweldkijkers

Eén theorie is dat het kijken naar geweld louterend is en onze overmatige agressie afvoert. Dit idee wordt echter niet goed ondersteund door bewijs. Wanneer boze mensen naar gewelddadige inhoud kijken, worden ze vaak bozer. Meer recent onderzoek, afgeleid van studies van horrorfilms, suggereert dat er drie categorieën mensen kunnen zijn die graag naar geweld kijken, elk met hun eigen redenen.

Een eerste groep valt onder de noemer “adrenalinejunkies”. Deze sensatiezoekers willen nieuwe en intense ervaringen, en hebben meer kans om die rush te krijgen van het kijken naar geweld. Een deel van deze groep kunnen mensen zijn die graag anderen zien lijden. Die zogenaamde “everyday sadists” voelen de pijn van andere mensen meer dan normaal en genieten ervan. De populaire verbeelding associeert sadisme met folteraars en moordenaars. Maar er is dus ook het minder extreme, maar meer wijdverbreide fenomeen van “everyday sadism” of alledaags sadisme. Alledaagse sadisten genieten van het kwetsen van anderen of het kijken naar hun lijden. Ze zullen waarschijnlijk genieten van bloederige films, gevechten spannend vinden en zijn doorgaans gefascineerd door martelen. Ze zijn zeldzaam, maar misschien niet zo zeldzaam als we graag zouden willen; het gaat om ongeveer 6 procent van de bevolking.

Een andere, tweede groep mensen (en veel grotere groep) kijkt graag naar geweld omdat ze het gevoel hebben er iets van te leren. In horrorstudies worden zulke mensen “white knucklers” genoemd. Net als adrenalinejunkies voelen ze intense emoties bij het kijken naar geweld. Maar in tegendeel tot die eerste groep houden ze niet van deze emoties. Ze tolereren die echter omdat ze denken dat het hen helpt iets te leren over hoe te overleven. Dit lijkt een beetje op goedaardig masochisme, het genieten van aversieve, pijnlijke ervaringen in een veilige context. Het kijken naar geweld vanuit de veiligheid van onze zetel kan een manier zijn om ons voor te bereiden op een gewelddadige en gevaarlijke wereld. Interessant is dat uit een recent onderzoek is gebleken dat horrorfans en morbide nieuwsgierige individuen psychologisch veerkrachtiger waren tijdens de COVID-19-pandemie.

Een laatste groep combineert de twee voorgaande: ze geniet van de sensaties die worden gegenereerd door het kijken naar geweld én voelt dat ze er iets van kan leren. Zulke mensen worden “dark copers” genoemd.

Maar is het echt het geweld waar we zo van houden?

Er zijn redenen om te heroverwegen hoe graag we naar geweld kijken. In één onderzoek toonden onderzoekers bijvoorbeeld twee groepen mensen The Fugutive, een film uit 1993. De ene groep kreeg een onbewerkte film te zien, terwijl een andere een versie zag waar alle geweld was uitgeknipt. Desondanks vonden beide groepen de film even leuk.

Dat lag niet aan hoofdrolspeler Harrison Ford of aan de film zelf: deze bevinding wordt ondersteund door andere onderzoeken die ook hebben aangetoond dat het verwijderen van grafisch geweld uit een film mensen die film niet minder gaan appreciëren. Er zijn zelfs aanwijzingen dat mensen meer genieten van niet-gewelddadige versies van films dan van gewelddadige versies.

Dus: veel mensen genieten misschien van iets dat gepaard gaat met geweld, in plaats van het geweld an zich. Geweld zorgt bijvoorbeeld voor suspens en spanning, wat mensen misschien aantrekkelijk vinden. Een andere mogelijkheid is dat mensen genieten van actie, niet van geweld. Er zijn zelfs studies die impliceren dat we kijken naar geweld omdat het ons toestaat om na te denken over de menselijke conditie, een ervaring die we waarderen.

De verboden vrucht

Er zijn nog andere theorieën. De “Excitation transfer theory” suggereert dat het kijken naar geweld ons opgewonden maakt, een gevoel dat aanhoudt tot het einde van de show, waardoor het einde aangenamer aanvoelt. De “verboden vrucht-hypothese” stelt voor dat geweld, omdat het als een fout wordt beschouwd, daarmee juist aantrekkelijk wordt. Dat laatste wordt alvast bevestigt door data die aantoont dat boodschappen die waarschuwen dat een film of programma geweld bevat of daardoor niet geschikt is voor kijkers onder een bepaalde leeftijd net de interesse van mensen in die films of programma’s aanzwengelt.

Nog een theorie – weze het een erg wankele – is dat het een drang naar rechtvaardigheid in plaats van geweld is waardoor we graag kijken. Wanneer mensen anticiperen dat ze slechteriken gestraft zullen zien, lichten de beloningscentra van hun hersenen op als een kerstboom. Het probleem bij deze theorie is dat minder dan de helft van het geweld in films en op tv door de “good guys” op slechteriken wordt gepleegd.

Politieke en ideologische druk

Dit alles suggereert dat mediabedrijven ons misschien geweld door de strot duwen dat velen van ons niet willen of nodig hebben. En dat impliceert dan weer dat we moeten overwegen welke andere zakelijke, politieke of ideologische druk wereldwijd geweld op het scherm kan aanmoedigen.

De Amerikaanse regering heeft bijvoorbeeld een nauw belang in en veel invloed in Hollywood. En de VS is zeker niet de enige supermacht die in dat bedje ziek is. Er zijn wel degelijk onderzoeken gedaan naar hoe het gebruik van geweld in films en tv-series kan leiden tot onze instemming met een overheidsbeleid en ons kan aanmoedigen om de legitimiteit van staatsmacht en staatsgeweld te onderschrijven.

Schermgeweld en realiteit

We moeten ons er dus van bewust zijn hoe nepgeweld op onze schermen echt geweld in onze wereld dient. En dat is tricky. Schermgeweld kan er voor zorgen dat we de verbinding met de realiteit verliezen. Steven Pinker, een Canadees-Amerikaanse taalkundige, experimenteel psycholoog en schrijver van wetenschappelijke boeken voor een breed publiek, toonde in The Better Angels of Our Nature: Why Violence Has Declined (Nederlandse vertaling: Ons betere ik, waarom de mens minder geweld gebruikt) dat ondanks het onophoudelijke nieuws over oorlog, misdaad en terrorisme, geweld in feite in de loop van de geschiedenis is afgenomen. En dat terwijl geweld op het scherm steeds frequentere en extreme vormen aanneemt, wat ons de foute perceptie geeft dat de maatschappij gewelddadiger is geworden.

Ook op een ander vlak geven films en tv-series aanleiding tot een verstoord beeld van de realiteit. Ze liegen over de echte impact van geweld op het menselijk lichaam – bijna 90 procent van de gewelddadige scenes heeft geen realistische fysieke gevolgen voor het slachtoffer.

(kg)